MQM went in isoaltion

 

سياسي پارٽي جي مک ڌارا کان ڌار ٿي بيهندڙ ’متحده‘

 

سياسي پارٽي جي مک ڌارا کان ڌار ٿي بيهندڙ ’متحده‘   خميس 29 آگسٽ 2013ع

ڪراچيءَ کي فوج جي حوالي ڪرڻ واري مطالبي کي سياسي ڌريون ۽ تجزيه نگار ڏاڍي دلچسپي سان ڏسي رهيا آهن. هي مطالبو هڪ اهڙي وقت ۾ ڪيو ويو آهي، جڏهن شهري سڏائيندڙ پارٽي نه وفاقي حڪومت ۾ ۽ نه ئي سنڌ حڪومت ۾ آهي. ساڳئي وقت تي ان کي اها به پڪ آهي ته جيڪڏهن ڪجهه ملڻو آهي ته اهو صوبائي حڪومت مان ۽ جيڪڏهن ڪي ڏکيا ڏينهن ڏسڻا آهن ته اهو اسلام آباد مان ٿيڻو آهي. ان ڪري ان بظاهر اهو ڏيک ڏنو آهي ته اها  نه پيپلز پارٽي جي ۽ نه ئي نواز ليگ جي مخالفت ڪري رهي آهي. حيران ڪن ڳالهه اها لڳي ٿي ته ايم ڪيو ايم پنهنجي ٺهڻ کان پوءِ پهريون ڀيرو سڌي طرح رڳو ڪراچيءَ لاءِ فوج گهرائڻ  جو مطالبو ڪيو آهي. اسٽيبلشمينٽ جي هدايتن تي هلڻ واري الزام جي باوجود اها پارٽي ڪراچيءَ ۾ فوج جي استعمال جي مداخلت ڪندي رهي آهي. ڪراچي ۾ پهريون ڀيرو 92ع ۾ نواز شريف جي پهرئين دور حڪومت ۾ فوج گهرائي وئي، اهو آپريشن آءِ بي جي برگيڊيئر امتياز جي هوم ورڪ ۽ ريسرچ کانپوءِ شروع ڪيو ويو هو. هن آپريشن جي نتيجي ۾ ايم ڪيو ايم ٻه اڌ  ٿي ۽ ”حقيقي“ جي نالي سان متوازي ڌڙو وجود ۾ آيو. الطاف حسين رات جي انڌيري ۾ لنڊن مان وڃي نڪتو، جتان اڄ سوڌو واپس نه ٿيو آهي. نواز شريف تي جڏهن رڳو شهري علائقن ۾ آپريشن ڪرڻ جو الزام لڳو ته هن ان آپريشن جو دائرو ڌاڙيلن خلاف آپريشن جي نالي ۾ سنڌ جي ٻهراڙين تائين به وڌايو. ائين سنڌ جا شهري توڙي ڳوٺاڻا علائقا نواز شريف جي خلاف ٿي بيٺا. نواز دور ۾ ٿيل آپريشن دوران ٽارچر سيلن جو پڻ انڪشاف ٿيو. سندس حڪومت ختم ٿيڻ بعد محترمه بينظير ڀٽو جي حڪومت آئي ته هن انهيءَ آپريشن جي تسلسل کي جاري رکيو. ان موقعي تي جناح پور جو اسڪينڊل پڻ سامهون آيو. ان آپريشن کي  بعد ۾ ريٽائرڊ جنرل نصير الله بابر ٽيڪ اوور ڪيو. هن آپريشن دوران گرفتار ٿيلن جا اعتراف ۽ اقبالي بيان گهڻو ڪجهه ٻڌائين ٿا. وري جڏهن محترمه جي حڪومت ويئي ۽ نواز شريف هيوي مينڊيٽ سان حڪومت ۾ آيو ته هن آپريشن ڪرڻ کان بس ڪئي.  بعد ۾ مشرف ۽  پيپلز پارٽي جي دور جو  سمورو عرصو ايم ڪيو ايم اقتدار جو حصو رهي. يعني 99ع کان 2013ع تائين ايم ڪيو ايم کي ڪراچي جي حوالي سان انتظامي، سياسي توڙي معاشي حوالي سان سمورا اختيار حاصل رهيا. ايتري قدر جو ڪراچيءَ جي حد تائين وارن اختيارن ۾ سنڌ حڪومت مداخلت ڪرڻ لاءِ سوچي به نه ٿي سگهي. ها ٻه ٽي هفتا اهڙا رهيا، جو پيپلز پارٽي جي صوبائي گهرو وزير ڊاڪٽر ذوالفقار مرزا ڀڙڪي کاڌي ۽ قرآن مجيد مٿي تي کڻي ايم ڪيو ايم خلاف ثابتين جي ڳالهه ڪئي. پر وري به اها ڳالهه آئي ويئي ٿي وئي. پيپلز پارٽي جي گذريل دور حڪومت ۾ جڏهن ايم ڪيو ايم ۽ عوامي نيشنل پارٽي هڪ ٻئي خلاف سخت جهيڙي ۾ هيون ته اي اين پي ڪراچي ۾ فوجي آپريشن جو مطالبو ڪيو ۽ ان آپريشن ذريعي دهشتگردن کي پڪڙڻ ۽ شهر کي هٿيارن کان پاڪ ڪرڻ جي ڳالهه ڪئي، تڏهن ايم ڪيو ايم هن مطالبي جي سخت مخالفت ڪئي. نومبر 2013ع ۾ حالتون به ڪجهه اهڙيون ٿيون ۽ سمورين پارٽين بشمول مذهبي پارٽين جي، مطالبو زور وٺي ويو ته ڪراچي ۾ آپريشن ڪيو وڃي. حالتن مان به ائين لڳو ٿي، پر آرمي چيف جنرل ڪياني چيو ته ڪراچي ۾ آپريشن جي ضرورت ناهي. تڏهن نواز ليگ مخالف ڌر ۾ هئي ۽ قومي اسيمبلي ۾ مخالف ڌر جي اڳواڻ اهڙي آپريشن جي مخالفت ڪندي چيو هو ته ائين ڪيو ويو ته فوج ڪراچي جي سوڙهين گهٽين واري ڌٻڻ ۾ ڦاسي پوندي. پيپلز پارٽي اڪثريت هوندي به ايم ڪيو ايم کي صوبائي توڙي وفاقي حڪومت ۾ شامل ڪيو ۽ ان جي جواز طور اهو چيو ته ”اسان ڪراچي ۾ امن خريد ڪيو آهي،“ پر ڪراچي کي اهو امن هن کان اڳ وارن سمورين حڪومتن يعني بينظير ڀٽو، نواز شريف، جنرل مشرف جي دور ۾ به جڏهن ايم ڪيو ايم حڪومت ۾ شامل هئي، نه ملي سگهيو. سو هن ڀيري پيپلز پارٽي کي ”خريداري“ واري دور ۾ به نه مليو. ٽارگيٽ ڪلنگز، اسٽريٽ ڪرائيم، ڀتا خوري، بد امني، دهشتگردي چوٽ چڙهيل رهيون. ايم ڪيو ايم اختيارين يعني حڪومت ۾ رهندي ڪڏهن به اهڙو مطالبو نه ڪيو آهي. حالانڪه اڄ جون حالتون گذريل دور حڪومت کان ڪي مختلف ناهن. ان جون معنائون تجزيه نگار اهي ڪڍي رهيا آهن ته ايم ڪيو ايم جيڪڏهن صوبائي حڪومت ۾ آهي، ڪراچيءَ جا ميونسپل ادارا وٽس آهن، ته سڀ  خير آهي، سڀ صحيح آهي، پر جڏهن اهي اختيار ناهن ته پوءِ اهو مطالبو ٿئي ٿو ته ”آپريشن ڪيو وڃي.“  ڪراچي ۾ فوج گهرائڻ واري ڳالهه واقعي عجيب لڳي ٿي، جو اها جماعت جيڪا، هن کان اڳ انهيءَ قدم جي مخالف رهي آهي. ايتري قدر جو فوج کي پولنگ، ووٽرن جي تصديق لاءِ گهرائڻ ۽ عام اليڪشن دوران پولنگن تي بيهارڻ جي به مخالف رهي آهي، اوچتو ڪراچي کي فوج حوالي ڪرڻ جو مطالبو ڪري رهي آهي. پيپلز پارٽي جو چوڻ آهي ته سنڌ اسيمبلي مڪاني ادارن جو قانون پاس ڪيو ۽ ايم ڪيو ايم جو گورنر عشرت العباد موڪل تي هليو ويو. ساڳئي طرح قانون پاس ڪري صوبي جي يونيورسٽين کي ٻين صوبن وانگر گورنر جي بدران وزير اعلى جي ماتحت ڪيو ويو، ان ڪري ايم ڪيو ايم مشرف واري نظام لاءِ آرمي گهرائڻ جو مطالبو ڪيو آهي. هوڏانهن ڪراچي ۾ بدامني وارو ڪيس پڻ سپريم ڪورٽ ۾ آخري مرحلن ۾ آهي ۽ هن کان اڳ وارين شنوائين دوران چيف جسٽس جا ڏنل ريمارڪس به سڀني جي سامهون آهن. ڪن حلقن جو چوڻ آهي ته ايم ڪيو ايم کي ڀئو آهي ته عدالت جيڪڏهن ڪو اهڙو فيصلو ڏنو ته ان کي ڪيئن منهن ڏبو. ان ڪري اها اڳ راکو ٿي، پيش بندي ڪري رهي آهي. دراصل ايم ڪيو ايم سنڌ حڪومت بدران وفاقي حڪومت ۾ شامل ٿيڻ گهري ٿي، پر في الحال نواز شريف ڪا اهڙي گيم کيڏڻ لاءِ تيار ناهي. ڇاڪاڻ جو ڪجهه اطلاعن موجب پ پ ۽ نواز ليگ ۾ ”هڪ ٻئي جي مينڊيٽ جو احترام ڪرڻ“ تي راضپو ٿي ويو آهي. وزير اعظم گهوٽڪي جي دوري کان اڳ صدر سان ملاقات ڪئي هئي ۽ ان ملاقات جو سنڌ حڪومت کيس ”فل پروٽوڪول“ ڏنو. هاڻي جيڪڏهن اها صورتحال جاري رهي ٿي جو ايم ڪيو ايم حڪومت کان ٻاهر رهي ته هن لاءِ ڪيئي ڏکيائيون آهن. سياسي طور تي اها ڏکيائي آهي ته اها نه صوبائي ۽ نه ئي وفاقي حڪومت ۾ آهي. جڏهن ته مڪاني چونڊن ۾ منظر نامو ان لاءِ اڳ وانگر هڪ هٽي وارو ڪونه ٿو بيهي. اهڙي صورت ۾ عام ماڻهو ڪم ڪارين لاءِ حڪومتي پارٽين سان رجوع ڪندو. ائين جيڪڏهن ڪو ٻيو دروازو کليو ته اهو بند ڪرڻ مشڪل ٿي پوندو. ان سان گڏو گڏ اهو به پيپلز پارٽي کي حڪومت ۾ رهڻ يا آرام سان حڪومت ڪرڻ جي سهولت کان روڪڻ لاءِ به اهو قدم ڪم اچي سگهي ٿو. ڪراچيءَ کي  فوج حوالي ڪرڻ جي ملڪ جي ٽن وڏين پارٽين نواز ليگ، پ پ ۽ تحريڪ انصاف مخالفت ڪئي آهي، جڏهن ته جماعت اسلامي ۽  ٻيون پارليامينٽ ۾ موجود پارٽيون به ايم ڪيو ايم جي هن مطالبي جي حمايت نه ڪنديون. نتيجي ۾ ايم ڪيو ايم هڪ دفعو وري سياسي پارٽين جي مين اسٽريم کان ڌار بيهڻ جو فيصلو ڪري رهي آهي. نواز شريف، جيڪو سمورن واقعن هوندي ڪوئيٽا کي فوج جي حوالي ڪرڻ لاءِ تيار ناهي، سو ڪراچي کي ڪئين ڪندو؟ ۽ اهو به ته فوج جنهن 2012ع ۾ ائين نه ڪيو ۽ ووٽر لسٽن جي تصديق ۽ عام چونڊن ۾ پولنگ تي بيهڻ لاءِ راضي نه ٿي، سا هينئر به تيار نه ٿيندي. هونئن به صوبائي حڪومت جي درخواست تي ئي وفاق فوج موڪلي سگهي ٿي. اهو ڪم پيپلز پارٽي جي حڪومت ڪنهن به طرح نه ڪندي، ان لاءِ گورنر راڄ وارو نسخو ٿي سگهي ٿو، پر اهو نواز شريف نه ڪندو. نواز شريف لاءِ اها به ڏکيائي آهي ته سندس حڪومت کي اڃا 3 مهينا مس ٿيا آهن، ته هڪ صوبي ۾ فوج موڪلي ۽ سياسي عدم استحڪام پيدا ڪري. هو ڄاڻي ٿو ته  جي عدم استحڪام واري  زلزلي جو مرڪز کڻي ڪراچي هجي، پر لوڏا اسلام آباد ۾ به محسوس ڪيا ويندا. http://www.thekawish.com/Articles1/Sohail%20Sangi/2013/2013/29%20Aug%2013.htm

ڇا حڪومت جونيئر پارٽنرز جا مطالبا مڃي وٺندي؟

Posted on January 18, 2020 (2:01 pm)

پارليامينٽ ۾ تازو ٿيل قانون سازي ملڪ جي سياسي حالتن ۾ تبديلي آندي آهي. مسلم ليگ نواز ۽ پيپلزپارٽي بابت حڪمرانن جي رويي ۾ تبديلي آئي آهي، جيتوڻيڪ انهن ٻنهي پارٽين توڙي حڪمرانن جا هڪٻئي ۾ اڃا به ڪم ڦاٿل آهن، ٻئي مخالف ڌر جون پارٽيون جيڪي “غير” هيون تن کي ته پرچايو ويو، پر جيڪي “پنهنجا” هئا، اهي رٺا ويٺا آهن. “پنهنجا” اهي جن حڪمران جماعت تحريڪ انصاف جو ساٿ ڏنو ته اها حڪومت ٺاهي سگهي، اڄ انهن کي جونيئر پارٽنر سڏيو پيو وڃي.

حڪومت کان رسڻ جي شروعات ايم ڪيو ايم ڪئي جو سندس وزارت ۾ ويٺل خالد مقبول صديقي استعيفيٰ جو اعلان ڪيو، پر حڪومت کان الڳ ٿيڻ يا ان جو ساٿ نه ڏيڻ جي اعلان جي همت نه ساري سگهيو. گڏيل حڪومت ۾ اتحاد جو وڏو اهڃاڻ بڻيل قاف ليگ جا تحفظات به سامهون آيا. اقتدار ۾ خاص ڪري موجوده حڪومت ۾ پنجاب هميشه وڏو اهم چونڊ تڪ رهيو آهي. بلوچستان عوامي پارٽي جي ميمبرن به چپ ڊولا ڪرڻ شروع ڪيا. اهي ٽئي جماعتون اختيار ڌڻين کي ايترو ويجهيون آهن جو ڪو به سياسي وسيلو پنهنجي وس نه اٿن.

گڏيل حڪومت ۾ پنج پيٽي کاتيدار يا جونيئر پارٽنر جماعتون يعني ايم ڪيو ايم، بلوچستان عوامي پارٽي، جي ڊي اي، بلوچستان نيشنل پارٽي، جي ڊي اي جون قومي اسيمبلي ۾ 19 سيٽون آهن. انهن جي مطالبن جو تت اهو ٿو بيهي ته ساڻن ڪيل واعدا نڀايا وڃن. حڪومت لاءِ خطري جو گهنڊ ان ڪري آهي جو انهن جونيئرن جي سيٽن جو ڪل تعداد حڪومت ڪيرائڻ لاءِ گهربل سيٽن کان ٻيڻ تي آهي. اهو سمجهندي حڪمران جماعت تحريڪ انصاف رٺلن سان ڳالهيون شروع ڪيون آهن. حڪومت اهو تاثر ڏئي رهي آهي ته اتحادين جون شڪايتون سندن تڪن ۾ ترقياتي ڪمن بابت آهن، ان لاءِ کين فنڊز گهرجن.

حڪومت جي اعليٰ عهديدارن پنجاب جي وڏي وزير عثمان بزدار، بچاءُ واري وزير پرويز خٽڪ، تحريڪ انصاف جي سگهاري ليڊر جهانگير ترين، وزيراعظم جي مشير ارباب شهزاد، ق ليگ جي اڳواڻن سان ملاقات ڪئي آهي. ق ليگ وزارتن ۾ مڪمل اختيار ۽ ترقياتي فنڊن جو مطالبو ڪيو ۽ ڌمڪي ڏني ته هڪ هفتي اندر مطالبا نه مڃيا ويا ته ڌماڪو ٿيندو. ق ليگ جو پنجاب ۾ هڪ وزارت جو حساب اڳ به رهيل آهي.

گرينڊ ڊيمو ڪريٽڪ الائنس (جي ڊي اي) به وفاقي حڪومت کان ناراض آهي. جي ڊي اي جيتوڻيڪ وفاقي حڪومت لاءِ گهڻو اهم ناهي، جو وٽس مرڪز ۾ ٻه ٽي سيٽون آهن. انهن ميمبرن مان به هر هڪ پنهنجي حساب سان آهي ۽ پنهنجي طور تي سياسي ٺاهه يا سودي بازي ڪندو آهي. باقي سنڌ ۾ جي ڊي اي کي ڪا عوامي مقبوليت به حاصل ناهي. ها ايترو ضرور آهي ته ان جي سنڌ ۾ سياسي حيثيت ضرور آهي. سنڌ اسيمبلي ۾ تحريڪ انصاف جي موجودگي ۾ جيئن ايم ڪيو ايم جو رول گهٽجي ويو آهي، تيئن اتي جي ڊي اي جو به ڪو رول نه بچيو آهي. سنڌ اسيمبلي ۾ اپوزيشن جون اهي ڌريون ڪا گڏيل حڪمت عملي جوڙي نه سگهيون آهن. گذريل نومبر ۾ جڏهن فضا ۾ وڏي گهماگهمي ۽ غير يقيني حالتون هيون، تڏهن پير پاڳاري اشارو ڏنو ته جي ڊي اي حڪومت کان ناراض آهي ۽ حڪومت جي حمايت ڪرڻ بابت نظرثاني ڪرڻ ڏي وڃي پئي. هن پريس ڪانفرنس ۾ چيو هو ته حڪومت سنڌ جي ماڻهن کي مايوس ڪيو آهي. هاڻي جي ڊي اي ترجمان چيو آهي ته اسان جا تحفظات برقرار آهن، اسين به حڪومت کان ڪاوڙيل آهيون. اسين حڪومت جي ڪيل واعدن کي پاڙڻ جو ڪجهه ڏينهن انتظار ڪنداسين. هن مطالبي طور اها ڳالهه رکي ته سنڌ کي ترقياتي رٿائون ۽ نوجوانن کي روزگار گهرجي. ڊاڪٽر فهميده مرزا جي اڳواڻي ۾ جي ڊي اي جي وفد جهانگير ترين جي سربراهي ۾ حڪومتي ٽيم سان ملاقات ڪئي. ڊاڪٽر فهميده مرزا به فنڊ نه ڏيڻ جي شڪايت ڪئي ۽ اضافو اهو ڪيو ته سنڌ بابت ٿيندڙ فيصلن ۾ اعتماد ۾ نٿو ورتو وڃي. جهانگير ترين جي ڊي اي کي به خاطري ڪرائي، سرڪاري ٽيم جو چوڻ آهي ته جي ڊي اي ۽ حڪومت جي وچ ۾ ڪو مسئلو حل طلب نه رهيو آهي.

حڪومت اتحادين کي پرچائڻ وارو مشن جاري رکندي بلوچستان نيشنل پارٽي جي جهانزيب جمالديني ۽ ٻين سان ملاقات ڪئي. بي اين پي پنهنجو 6 نڪاتي ايجنڊا رکيو، جنهن ۾ گم ٿيل ماڻهن کي هٿ ڪرڻ، گوادر ۾ 95 سيڪڙو ليبر ۽ 50 سيڪڙو هنرمند (اسڪلڊ) ليبر بلوچستان مان کڻڻ، غير مقامي ماڻهن جي سڃاڻپ ڪارڊ تي گوادر جو مستقل پتو درج نه ڪرڻ، کين اتي ووٽ جو حق نه ڏيڻ جا مطالبا رکيا. حڪومتي ٽيم کين پڪ ڏياري ته ايندڙ ٻن هفتن ۾ 5 سئو گم ٿيلن جو پتو لڳايو ويندو، گوادر ۾ بلوچ مزدورن جو وڏو حصو رکڻ، غير مقامي ماڻهن جي سڃاڻپ ڪارڊ تي گوادر جو مستقل پتو نه لکڻ ۽ اتي ووٽ جو حق نه ڏيڻ بابت قانون سازي جو واعدو ڪيو.

متحده قومي موومينٽ ناراضگي جو اظهار ته ڪيو، پر ان سان گڏوگڏ پارٽي اندر اختلاف سامهون اچي ويا. خالد مقبول صديقي وزارت تان استعيفيٰ ڏني ليڪن وزارت لاءِ ٻيو اميدوار امين الحق حڪومت سان رابطي ۾ آهي. امين الحق چوي ٿو ته اسد عمر سان ٿيل ملاقات ۾ سڀ جا تحفظات هن آڏو رکيا ويا، هاڻي اسد جو نياپو آيو آهي ته اهي تحفظات وزيراعظم تائين پهچايا ويا آهن، هڪ ٻن ڏينهن ۾ وري اسد عمر سان ملاقات ٿيڻ واري آهي. هن کان اڳ ايم ڪيو ايم سان جهانگير ترين ڳالهائيندو هو، پر هاڻي نئين سال ۾ اهو ٽاسڪ اسد عمر کي ڏنو ويو آهي. هوڏانهن ايم ڪيو ايم قانون واري وفاقي وزير فروغ نسيم کي پنهنجي ڪوٽا مان مڃڻ لاءِ تيار ناهي، بلڪه اها ان تجويز جي به مخالفت ڪري رهي آهي ته فروغ نسيم کي سنڌ جو گورنر ٺاهي، ايم ڪيو ايم جا سمورا معاملا عشرت العباد وانگر ان جي حوالي ڪيا وڃن. چيو وڃي ٿو ته فروغ نسيم اها دعويٰ ڪئي آهي ته اهڙا اختيار ملڻ بعد هو ايم ڪيو ايم جي سمورن ڌڙن کي گڏ ڪري سگهي ٿو. ان دعويٰ جي ٽوڙ طور پي ايس پي جو موقف آيو آهي ته ڪراچي ڪو هڪ ٻولي ڳالهائيندڙن جو شهر ناهي، اتي ٻيهر لساني سياست نه آندي وڃي. پي ايس پي جو اهو به الزام آهي ته متحده قومي موومينٽ تي اڳوڻي ايم ڪيو ايم حقيقي واري عامر خان قبضو ڪري ورتو آهي. پي ايس پي اهو به چوي ٿي ته ميئر ڪراچي وسيم اختر ڪرپشن جي الزام ۾ گرفتار ٿيڻ وارو هو، ان ڪري ايم ڪيو ايم بچاءُ بند طور اڳواٽ پريشر وجهي رهي آهي. اهي اختلاف پنهنجي جاءِ تي پر ملڪ جي تبديل ٿيل حالتن ۾ سڀني ڌرين فائدو ورتو. جونيئر پارٽنر چاهين ٿا ته انهي مان کين به فائدو ملڻ گهرجي، ان ڪري اهي ساڻن ڪيل واعدن تي عمل ڪرائڻ جي ڪوشش ڪري رهيا آهن. ڇا حڪومت لاءِ اهو ممڪن آهي ته اها جونيئر اتحادين جا مطالبا پورا ڪري؟ بلوچستان نيشنل پارٽي جا اهڙا مطالبا آهن جن جو تعلق عسڪري ڌرين ۽ اختيار رکندڙن جي بنيادي پاليسي سان آهي. ان لاءِ عمران خان حڪومت ڪجهه به نه ٿي ڪري سگهي. گم ٿيل ڪجهه ماڻهن کي هٿ ڪري ڏيڻ ۽ عسڪري ڌريون مدد ڪري سگهن ٿيون. ايئن بي اين پي جو آرمي ايڪٽ جي ترميم تي ڏنل ووٽ کي سجايو قرار ڏئي سگهجي ٿو.

مخالف جماعتن جي پيش ڪيل مطالبن ۾ ٻه مطالبا سڌي طرح عمران خان سان تعلق رکن ٿا. هڪڙو ق ليگ جو مطالبو ته وزارت کي اختيار ڏيو، ٻيو فهميده مرزا جو مطالبو ته سنڌ بابت فيصلن ۾ اعتماد ۾ وٺو وغيره. مطلب انهن جو تعلق وزيراعظم جي طرز حڪمراني سان آهي. اهي مطالبا به پورا نه ٿي سگهندا، ڇاڪاڻ جو وزيراعظم عمران خان مشاورت يا اجتماعي فيصلن جو عادي ناهي، هو پنهنجي طبيعت ۽ فيصلن ۾ مرڪزيت پسند ۽ آمراڻو انداز رکندڙ آهي.

ٻيو اهم معاملو ترقياتي فنڊ ڏيڻ آهي، عمران خان حڪومت ۾ اچڻ کان اڳ توڙي پوءِ بار بار چئي چڪو آهي ته چونڊيل نمائندن کي فنڊ ڏيڻ سياسي رشوت آهي ۽ اهو پيسو صحيح نموني استعمال نٿو ٿئي. هونئن ترقياتي فنڊ ڏيڻ جي شروعات ضياءُالحق ڪئي هئي، تڏهن افغان جنگ جي ڪري جام ڊالر ۽ ريال پئي آيا. جيڪڏهن وزيراعظم عمران خان يوٽرن به وٺي ٿو ته به خزانو ته خالي آهي، وڌيڪ اهو ته آءِ ايم ايف اهڙن معاملن تي خرچ ڪرڻ جي اجازت ڏيندو؟ ان ڪري نٿو لڳي ته جونيئرن جا مطالبا عملي طرح سان واقعي مڃيا ويندا ۽ ان تي عمل ٿيندو. ها اهو ضرور ٿيندو ته ڪاميٽيون ٺاهيون وينديون، خاطريون ڏياريون وينديون. انهن مطالبن کي اصولي طور مڃيو ويندو.

PTI, GDA, MQM, pahenji Akhbar, 2020 

https://www.pahenjiakhbar.com/articles/%da%87%d8%a7-%d8%ad%da%aa%d9%88%d9%85%d8%aa-%d8%ac%d9%88%d9%86%d9%8a%d8%a6%d8%b1-%d9%be%d8%a7%d8%b1%d9%bd%d9%86%d8%b1%d8%b2-%d8%ac%d8%a7-%d9%85%d8%b7%d8%a7%d9%84%d8%a8%d8%a7-%d9%85%da%83%d9%8a-%d9%88/

وفاقي حڪومت “ڪراچي ڪارڊ” ڇو پئي کيڏي؟

Posted on September 13, 2019 (2:16 pm)

ٻلي ٿيلهيءَ مان ٻاهر اچي وئي آهي. تحريڪ انصاف جي وفاقي حڪومت کي آخر سنڌ جو درد ڇو جاڳيو آهي جو اها سنڌ حڪومت تبديل ڪرڻ گهري ٿي. گذريل اٺن نون مهينن جا واقعا ٻڌائين ٿا ته وفاقي حڪومت لڳاتار داٻا ڏيندي رهي ته بس اجهو ٿا توهان جي سنڌ حڪومت ڊاهيون.

ايم ڪيو ايم سان واسطو رکندڙ قانون وارو وفاقي وزير فروغ نسيم ڪجهه مهينا اڳ به چيو هو ته هڪ نه هڪ ڏينهن وفاق کي ڪراچيءَ جي معاملي تي مداخلت ڪرڻي پوندي. 
بظاهر نئون ديرو ۾ ايڇ آءِ وي جي پکڙجڻ ته ڪڏهن وري شڪارپور ضلعي ۽ ڀرپاسي ۾ اغوا انڊسٽري جي ٻيهر سرگرم ٿيڻ، مختلف ضلعن ۾ پيش ايندڙ واقعن جي حوالي سان سنڌ حڪومت خلاف کاتو کولي رکيو هو، جنهن ۾ اهي ننڍيون وڏيون داخلائون ٿينديون رهيون. وقت بوقت ايم ڪيو ايم به ڪراچي جي حوالي سان ان کاتي ۾ ڪجهه نه ڪجهه شيون وجهندي رهي. 
آگسٽ وارين برساتن هيڪاري ڏکي صورتحال پيدا ڪري وڌي. ڪراچيءَ جو ميئر وسيم اختر پاڻ کي شهر جي صفائي سٿرائي ۽ نالن جو گند ڪچرو هٽائڻ جي ذميواري کان آجو ڪرڻ لاءِ صفا سنڌ حڪومت جي مخالفت تي لهي آيو. هن وفاق کي مداخلت جي اپيل ڪئي ۽ سنڌ حڪومت کي ٽيڪس نه ڏيڻ جو اعلان ڪيو. وفاق اڳ ئي اهڙي ڪنهن بهاني جي انتظار ۾ ويٺو هو. پر سمجُهو چون ٿا ته ميئر اهڙو بيان وفاقي حڪومت ۾ ويٺل ذميوارن جي چوڻ تي ڏنو هو. اهڙو بيان ڪو ٻيو ڏيئي ها ته ڪڏهوڪو مٿس غداري جو ڪيس داخل ٿي چڪو هجي ها.

هاڻي اهو چيو پيو وڃي ته آرٽيڪل 149 تحت وفاق ڪراچيءَ جي معاملي ۾ مداخلت ڪندو. ان کان وزيراعظم سنڌ حڪومت کي پاسيرو رکي ايم ڪيو ايم ۽ تحريڪ انصاف جي ميمبرن تي ٻڌل هڪ متوازي ڪميٽي ٺاهي آهي جيڪا ڪراچي ۾ ترقياتي ڪم ڪرائيندي ۽ ڪراچي جي شهري حڪومت جي حوالي سان معاملا ڏسندي. 
ان کان اڳ پيپلزپارٽي کي پنهنجو وزير بدلائڻ، ان ۾ فارورڊ بلاڪ ٺاهڻ، گورنر راڄ لاڳو ڪرڻ جي نالي هيٺ مختلف ڪوششون به ٿينديون رهيون ۽ ميڊيا توڙي سياسي ۽ انتظامي حلقن ۾ بحث مباحثا به ٿيندا رهيا. پر اهي سڀ ڳالهيون آئين کان مٿڀريون پئي لڳيون يا وري ايئن ڪرڻ سان گهربل نتيجا نه پئي مليا.

فارورڊ بلاڪ هڪ ته ٺاهڻ ڏکيو هو ڇاڪاڻ ته انهن ميمبرن کي ايوان اندر پنهنجي قيادت جي موجودگي ۾ لائيو ڪيمرائن جي آڏو اٿي بيهڻ ۽ پنهنجو سياسي مستقبل اونداهو ڪرڻ جي همت نه ٿي سگهي ها. اهو ان ڪري به چئي پيو سگهجي ته پيپلزپارٽي اڃا تائين سنڌ ۾ Irrelevant نه ٿي آهي.

تحريڪ انصاف جو سربراهه سنڌ حڪومت جي تبديلي ضرور چاهي ٿو. پر اهو ان لاءِ نه ته هو پنهنجي جي ڊي اي وارن اتحادين کي خوش رکڻ گهري ٿو. جيتوڻيڪ ايئن ڪرڻ سان کيس اهو فائدو ضرور ملندو پر اها ثانوي ڳالهه آهي، عمران خان کي انهن جي لوڙ ڪونهي ڇاڪاڻ جو هو سمجهي ٿو ته هي ڍنڍ جا پکي آهن، اڄ هن سان گڏ آهن پر جڏهن ڦيرو ٿيندو، حڪومت ويندي ته اهي به ڦري ويندا.

عمران خان کي اهڙي ڪا گَتي ڪونهي جو رڳو ڪرپشن جي خاتمي لاءِ سنڌ حڪومت تبديل ڪرڻ چاهيندو هجي جيڪڏهن اهو هجي ته ڪيس پيا هلندا. هڪ وڏو وزير جيڪڏهن گرفتار ٿيندو ته ٻيو اچي ويندو ۽ اهو سلسلو هلندو رهندو. 
تجزيه نگارن جو خيال آهي ته ان سڄي قصي جي پويان وزيراعظم عمران خان جا سياسي مقصد آهن. ڳالهه ڪجهه هن ريت آهي ته هاڻي اهو طئي ٿي چڪو آهي ته ڪراچي هاڻي ڪنهن مين اسٽريم پارٽي وٽ هوندو. اهو ئي سبب آهي جو پهرين ايم ڪيو ايم جي قائد ۽ ان کانپوءِ خود ايم ڪيو ايم کي ڀاڱا ڀاڱا ڪيو ويو. 
ڏٺو وڃي ته گذريل سال جولاءِ وارين چونڊن جي مهم دوران به تحريڪ انصاف ڪراچيءَ تي وڌيڪ فوڪس ڪيو. هن ڪراچي کي ڇڏي باقي سنڌ جي ڊي اي جي وڏيرن کي لکي پڙهي ڏنو. 
اصل ۾ تحريڪ انصاف ڪراچيءَ کي پنهنجي ووٽر تڪ طور وٺڻ گهري ٿي. ڪراچيءَ ۾ قومي اسيمبلي جون 21 سيٽون آهن. اهو انگ بلوچستان کان ڇهه سيٽون وڌيڪ آهي. تحريڪ انصاف جو خيال آهي ته اها ڪراچيءَ کي پنهنجو جيڪڏهن مستقل گهر ٺاهي ته پنجاب مان کيس سيٽن جي ٿيندڙ نقصان جو پورائو ڪري سگهي ٿي.ساڳئي وقت ڪراچيءَ جهڙو شهر جيڪڏهن وٽس هوندو ته اهڙي احتجاجي سياست به هٿ وس هوندي جنهن سان ڪنهن به حڪومت کي لوڏي سگهجي ٿو. 
شهر جي بندرگاهه، صنعتي هجڻ واري ان جي حيثيت ۾ اڃان به واڌارو ڪري وجهي ٿي.

انهن مقصدن کي سامهون رکندي تحريڪ انصاف حڪومت پيپلزپارٽي ۽ سنڌ حڪومت تي دٻاءُ وجهي رهي آهي ته اها نئين لوڪل باڊيز جي نظام لاءِ راضي ٿئي. جنهن ۾ ميئر جي سڌي چونڊ ٿي سگهي. خاص ڪري ڪراچي جي ميئر کي وڌيڪ اختيار هجن ۽ وفاق ان کي سڌي طرح فنڊنگ ڪري سگهي. ايئن ڪرڻ سان ايم ڪيو ايم سان واڳيل توڙي ڪراچيءَ لاءِ مخصوص سوچ رکندڙن جي جذبن جي به تشفي ٿيندي ۽ اهو سڀ ڪجهه لوڪل باڊيز جي قانون ۾ تبديلي جي ذريعي ممڪن آهي. جيڪا سنڌ حڪومت نه پئي قبولي. پيپلزپارٽي کي اندازو آهي ته اهڙي قانون جو مطلب رڳو ڪراچي مرڪز حوالي ڪرڻ ئي نه ٿيندو بلڪه ايندڙ وقت ۾ سندس حڪومت ۾ اچڻ جا موقعا به گهٽجي ويندا.

پيپلزپارٽي جي قيادت خلاف ڪرپشن جا ڪيس ۽ مٿس پوندڙ دٻاءُ پنهنجي جاءِ تي، پر ان جي پويان هڪ سياسي راند به آهي. سا اها ته ڪراچيءَ جي مظلوميت ۽ لاوارثي ڏيکاري وفاقي حڪومت ڪراچي ڪارڊ کيڏڻ گهري ٿي. ان ۾ جيڪڏهن سنڌ حڪومت مڃي ٿي ته اڳتي هلي وفاق ڪراچيءَ جا معاملا ڏسندو. جيڪڏهن نٿي مڃي ۽ ان کي تبديل ڪرڻو ٿو پوي ته ڪجهه سياسي خواري ضروري ٿيندي پر پوءِ وفاقي ۽ هٿرادو جوڙيل صوبائي حڪومتون ڪري وٺنديون

Karachi card, 2019, Karachi, MQM

ڪراچيءَ مان اٿندڙ حڪومت مخالف آواز!

Posted on July 31, 2019 (1:59 pm)

اپوزيشن جي صفن ۾ جيتوڻيڪ ڪجهه اختلاف تري آيا آهن، اهي اختلاف بنيادي طرح ٽن مکيه پارٽين پيپلزپارٽي، مسلم ليگ نواز ۽ جي يو آءِ (ف) جي وچ ۾ آهن. انهن اختلافن کي بظاهر حڪمت عملي ۽ مختلف نقطهءِ نظر جو نالو ڏنو پيو وڃي. پر اصل ڳالهه رٿيل تحريڪ جي نتيجن ۽ ان کان پوءِ واري سيٽ اپ جي آهي. اهي اختلاف پنهنجي جاءِ تي، اپوزيشن پارٽين پنهنجي مهم ذريعي چئني صوبن کي گرمايو ضرور آهي. حساس صوبي بلوچستان ۾ شايد احتجاج وارو شو نه ٿي سگهي ها، ان شڪ کي دور ڪرڻ لاءِ اڳوڻي وزيراعظم جي ڌيءَ مريم نواز خود يوم احتجاج تي اتي پهچي ويئي. سنڌ ۾ بلاول ڀٽو زرداري سکر ۾ احتجاج جو مظاهرو ڪرڻ بعد گڏيل اپوزيشن جي ڪال واري ڏينهن تي صوبائي گاديءَ واري شهر ڪراچيءَ ۾ جلسو ڪيو. جلسي مان لڳو ته پيپلزپارٽي پنهنجي پر ۾ سمورين ڪوششن جي باوجود ڪراچي جي اردو ڳالهائيندڙن ۾ پنهنجي جڳهه نه ٺاهي سگهي آهي، جڏهن ته اپوزيشن جي ٻين جماعتن هن پروگرام کي “حاضري ڀرڻ” جي حد تائين رکيو ۽ ان کي صرف پيپلزپارٽي جو پروگرام ئي قرار ڏنو. ڪراچي وڏو صنعتي ۽ ڪاروباري مرڪز هجڻ سان گڏوگڏ بندرگاهه وارو شهر ۽ عالمي طور تي سڃاتل آهي. اهو شهر هر حڪومتِ وقت جي خلاف تحريڪ ۾ يا وري ان خلاف عام راءِ ٺاهڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪندو رهيو آهي.

هن وقت ڪراچيءَ ۾ صفائي، پيئڻ جي پاڻي، بجلي، گندي پاڻي جي نيڪال، صحت ۽ تعليم کان ويندي ٽرانسپورٽ ۽ ڪاروبار ۾ رڪاوٽن تائين خود انصاف ڀرئي انداز ۾ قانون جي موجودگي تائين انيڪ مسئلا آهن پر ڪابه ڌر انهن مسئلن جي حوالي سان ڪراچيءَ جي مالڪي ڪرڻ لاءِ تيار ناهي. جڏهن ته سياسي مالڪي لاءِ هر ڪا ڌر تيار آهي. ڪراچيءَ مان ڪوبه حڪومت مخالف سگهارو سياسي آواز نه پيو اچي. ايم ڪيو ايم ۾ ڌڙي بندي ۽ سرڪاري طور برانڊ يافته ڌڙي جي وفاقي حڪومت ۾ شامل هجڻ ڪري مسئلن لاءِ آواز نه پيو اٿي ۽ نه وري ڪنهن طريقي سان ڪراچيءَ جي سياسي تشفي ٿي رهي آهي. جماعت اسلامي هن شهر ۾ اچڻ لاءِ ڦيرا ڏنا پر اها پنهنجي ايپروچ ۽ ليڊرشپ ۾ ماضي جي جماعت ٿي ويئي آهي. ٻئي طرف اها جماعت پاڻ کي گڏيل اپوزيشن کان ڌار رکي اپوزيشن جي مکيه وهڪري جو حصو نه بڻجي رهي آهي. ان ڪري ڪراچي جي حڪومت مخالف جذبن جي عڪاسي نه پئي ڪري سگهي. اهڙين حالتن ۾ ٽي سال کن اڳ ايم ڪيو ايم کان منحرف ٿي پاڪ سرزمين پارٽي جي نالي سان نئين پارٽي ٺاهيندڙ مصطفيٰ ڪمال سنڀريو آهي ته هو انهيءَ خال کي ڀري. مصطفيٰ ڪمال جي پي ايس پي کي به سگهارن هٿن جي آشيرواد سان ٺاهيل پارٽي ليکيو وڃي ٿو. اها جماعت سمجهي ٿي ته اهڙين حالتن ۾ اها ڪا رول ادا ڪري سگهي ٿي. مصطفيٰ ڪمال کي گذريل سال وارين چونڊن جي نتيجن بابت به ڏک آهي ته سگهارين ڌرين ساڻس ڪو “سٺو سلوڪ” نه ڪيو. ڌڙي بندي کان پوءِ پاڻ کي متبادل سمجهڻ واري جماعت کي هڪ به سيٽ نه ملي سگهي. ڪراچي جي سيٽن جي جڏهن ورهاست ٿي رهي هئي ته ايم ڪيو ايم جي هٿن مان نڪرندڙ سيٽون تحريڪ انصاف جي جهولي ۾ وڌيون ويون. بعد ۾ پي ايس پي چوندي رهي ته ساڻس جيڪي شرط طئي ٿيا هئا، چونڊن جا نتيجا ان مطابق ناهن. چونڊن کان اڳ اها ڪوشش ڪئي ويئي ته اردو ڳالهائيندڙن جو ووٽ ورهائجي نه وڃي، ان مقصد لاءِ کليل توڙي لڪيل نموني ڳالهيون به ٿيون. فاروق ستار ۽ پي ايس پي اتحاد به ڪيو. پر اهو اتحاد به نتيجا نه ڏيئي سگهيو.

تحريڪ انصاف وٽ ڪراچي ۽ ايم ڪيو ايم جي ٽن ڳالهين جي ڪري اهميت آهي. (1) وفاقي حڪومت ۾ عددي کوٽ کي پورو ڪري رهي آهي. (2) ڪراچيءَ ۾ ناجائز اڏاوتون ڊاهڻ کان وٺي بجيٽ، مهانگائي، معاشي يا وري وفاقي حڪومت جي ڪن پاليسين بابت ڪراچيءَ ۾ ڪو وڏو احتجاج نه ٿئي. (3) جڏهن وفاقي حڪومت سنڌ ۾ پيپلزپارٽي جي حڪومت سان کيڏڻ گهري ته ان ۾ ايم ڪيو ايم ساٿ ڏئي. اهو ئي سبب آهي جو سنڌ اسيمبلي ۾ اپوزيشن ۾ هوندي به ايم ڪيو ايم جو ڊمي رول آهي.

ايم ڪيو ايم جو خيال هو ته اها وفاقي حڪومت جي حمايت ڪري گرفتار ڪارڪنن جي آزادي يا ڪارڪنن خلاف وڌيڪ ڪاررواين بابت ڪجهه رليف حاصل ڪري سگهندي. وڌيڪ اهو ته ڪراچي لاءِ ڪجهه فنڊز ۽ ترقياتي رٿائون به وٺي ويندي. ايم ڪيو ايم کي قومي اسيمبلي ۾ گهٽ ميمبر هجڻ جي باوجود ٻه وزارتون مليون ليڪن باقي معاملن ۾ ڪا گهڻي پيش رفت نه ٿي سگهي. بظاهر ڪراچيءَ جي ماڻهن لاءِ ايم ڪيو ايم جي وفاقي حڪومت ۾ شموليت جو ڪراچي جي ماڻهن کي ڪو فائدو نه مليو. اها ڳالهه خود ايم ڪيو ايم جي صفن ۾ به محسوس ڪئي پئي وڃي. ان ڪري پي ايس پي حڪومت مخالف بيانئي سان ميدان ۾ آئي آهي ۽ چوي ٿي ته “سمورين پارٽين کي آزمائي ڏٺو، اهي ڪراچي جي ماڻهن کي ڪجهه به نه ڏيئي سگهيون. گورنر ۽ ميئر ڪراچي برسات جو مزو وٺي رهيا آهن. ڪراچي لاءِ صدر، وزيراعظم، وفاقي وزيرن، ايم اين ايز، 26 ايم پي ايز واري تحريڪ انصاف به ڪجهه نه ڪري سگهي آهي.” سو وفاقي حڪومت ئي سندس تنقيد جي سڌن تيرن جي نشاني آهي.

ايم ڪيو ايم سان واسطو رکندڙ وفاقي وزير قانون فروغ نسيم ارڙهين ترميم مخالف آهي. وقت بوقت هو اهڙا بيان ڏيندو رهيو آهي. ساڳئي وقت سنڌ ۾ حڪومت خلاف بيان ڏيئي ايم ڪيو ايم جي حامين جي دل تي ٿڌي پاڻي جو ڇنڊو هڻندو رهيو آهي. مصطفيٰ ڪمال پنهنجي بيانن ۾ ايم ڪيو ايم وانگر سنڌ جي ورهاڱي جي ڳالهه ڪونه ٿو ڪري، هو وڏي حد تائين ارڙهين ترميم جو حامي آهي. سندس فرمائش اها آهي ته اهي اختيار اڃا به هيٺين سطح تي وڃڻ گهرجن. هن باغِ جناح واري پنهنجي جلسي ۾ سنڌ حڪومت تي به تنقيد ڪئي. جيڪا هونئن به هجڻ گهرجي ڇاڪاڻ جو هو سنڌ حڪومت جو اتحادي ناهي. سندس تنقيد جو حدف ايم ڪيو ايم ۽ وفاقي حڪومت آهن. اهو چئي سگهجي ٿو ته منطقي طور سندس سياسي موقف گڏيل اپوزيشن کي ويجهو آهي. اهو ئي سبب آهي جو گڏيل اپوزيشن حڪومت خلاف پنهنجي مهم جو آغاز ڪري چڪي هئي، تنهن اپوزيشن جي احتجاج واري ڏينهن کان چار پنج ڏينهن اڳ ڪراچيءَ جي باغ جناح ۾ وڏو جلسو ڪري پنهنجي پاور شو جو مظاهرو ڪيو. هن موقعي تي هن بلوچستان جو به هلڪو حوالو ڏنو، سندس اهو حوالو ڏيڻ اهم آهي.

پاڪ سرزمين پارٽي پنهنجي سرگرمين ذريعي اهو پيغام ڏنو آهي ته ڪراچي هن پارٽي جي ذريعي حڪومت مخالف ڪيمپ ۾ وڃي سگهي ٿي، جنهن جي مخالف ڌر کي به وڏي ضرورت آهي. ڪاروباري حلقا ۽ ڪجهه ٻيون ڌريون حڪومت جي تازين پاليسين کان بيزار آهن. اهي پنهنجي اظهار جو ذريعو ڳولي رهيا آهن. پي ايس پي پاڻ کي ان لاءِ آڇيو آهي. باقي اهي حلقا قبول ڪن ٿا يا نه؟ اها الڳ ڳالهه آهي. ساڳئي وقت اها آڇ حڪومت لاءِ به دڙڪو آهي ته پي ايس پي ڪراچيءَ جي انهن ڌرين کي پاڻ سان ملائڻ ۽ موبلائيز ڪرڻ جي اهليت رکي ٿي. مختلف واقعن ۽ رابطن مان لڳي ٿو ته ايم ڪيو ايم جي ڀيٽ ۾ پي ايس پي سنڌ حڪومت وٽ وڌيڪ قابل قبول آهي. مصطفيٰ ڪمال چوي ٿو ته “سڀ ماڻهو اسان ڏانهن پيا ڏسن” يعني ايم ڪيو ايم جي حامي صفن توڙي ان کان ٻاهر اها پارٽي پنهنجي رول جي ڳالهه ڪري رهي آهي. پي ايس پي اڳواڻ ان حد تائين ويو جو چيائين ته، “اسين روڊن تي به اچي سگهون ٿا.” تجزيه نگارن جو خيال آهي ته پي ايس پي پنهنجي لاءِ ڪو رول ڳولي رهي آهي. اهم نقطو اهو آهي ته رٿيل مڪاني چونڊن ۾ اها چاهي ٿي ته ساڻس “بهتر سلوڪ” ڪيو وڃي. ماضي ۾ ڪراچي بابت سگهارن هٿن جي اها حڪمت عملي رهي آهي ته ڪنهن گروپ کي هڪ سطح تي نظرانداز ڪيو ويندو آهي ته ٻئي سطح جي چونڊن ۾ ان سان بهتر سلوڪ ڪري حساب برابر ڪري ڏنو ويندو آهي. پي ايس پي جون اهي ڪوششون پنهنجي جاءِ تي پر ڪراچيءَ مان حڪومت مخالف آواز اچڻ رڳو اپوزيشن جي تحريڪ لاءِ ئي نه پر خود جمهوريت لاءِ به اهم آهي.

MQM, PSP, 2019 

Anit government voices from Karachi

عابدی کا قتل کہیں گیم چینجر نہ بن جائے!

عابدی کا قتل کہیں گیم چینجر نہ بن جائے!
کراچی کا امن ہاتھوں سے پھسل نہ جائے؟
میرے دل میرے مسافر سہیل سانگی
صوبائی دالحکومت کراچی میں مشکل اور صبر آزما جدوجہد اور آپریشن کے بعدامن قائم ہوا تھا۔ اس شہر کی روشنیاں اور رونقیں بحال ہوئی تھی کہ اچانک دہشتگردی نے ایک بار پھر سر ٹھایا ہے۔شہر میں چھ ہفتوں میں چھ دہشتگردی کے واقعات ہوئے۔ پہلے قائد آباد کا واقعہ، چینی قونصل خانے پر حملہ، ایم کیو ایم کی محفل میلاد پر حملہ، ڈیفنس میں کار بم دھماکہ، پی ایس پی کے دو کارکنان شہید ہوئے اور اب یہ علی رضا عابدی والا واقعہ پیش آیا۔
یہ ایک دہشتگردی کا واقعہ ہے۔ لیکن کراچی میں دہشتگردی کے واقعات سیاسی پس منظر کے بغیر نہیں سمجھے جاسکتے۔
ماضی کے اکثر واقعات ایم کیو ایم کے اندرونی چپقلش یا بعد میں ایم کیو ایم کی کوکھ کی جنم لینے والے گروپس کی لڑائی قرار دیئے جاتے رہے ہیں۔ لیکن بعد میں یہ سلسلہ رک گیا تھا۔
ایم کیوایم میں تقریبا دو سال قبل شروع ہونے والی ٹوٹ پھوٹ تاحال جاری ہے۔ پہلے پاک سر زمیں پارٹی بنی5 فروری 2018ء کو ایم کیو ایم کے سینئر رہنماؤں کے درمیان اختلافات کھل کر تب سامنے آئے جبکہ ڈاکٹر فاروق ستار کامران ٹیسوری کو سینیٹ انتخابات کیلئے پارٹی ٹکٹ دینا چاہتے تھے۔ ایم کیو ایم کی رابطہ کمیٹی نے فاروق ستار کے فیصلے کے مخالفت کی۔ جس کے بعد پارٹی دوحصوں یعنی ایم کیو ایم بہادر آباد اور ایم کیو ایم پی آئی بی میں تقسیم ہوگئی تھی۔
بظاہر25 جولائی کے عام انتخابات سے قبل مختلف دھرے متحدتو ہوئے۔ لیکن یہ اتحادکوئی نتیجہ نہیں دے پائے۔ مختلف گروپ انتخابات میں ایک دوسرے کا ساتھ نہیں دے رہے تھے۔ پارٹی کو بدترین شکست کا سامنا کرنا پڑا۔فاروق ستار کو انتخابات سے پہلے ہی صورتحال کی بو آگئی تھی۔ ماہ جون میں ڈاکٹر فارق ستار نے کہا ہے کہ مائنس ون کی جگہ مائنس ٹو کیاجارہا ہے۔25 جولائی کے الیکشن میں پارٹی 17 سے 4 سیٹوں پر پہنچ گئی۔فاروق ستار بھی ہار گئے۔ وہ کہتے ہیں کہ میرا ایک گناہ یہ بھی تھاکہ میں نے پی ایس پی کے پروجیکٹ کو ناکام بنایا۔ سمجھا یہی جارہا ہے کہ ان پر اسٹبلشمنٹ یقین کرنے کو تیار نہیں۔ وہ سمجھتی ہے کہ فاروق ستار کے لندن سے رابطے ختم نہیں ہوئے۔
ڈاکٹر فاروق ستار نے پارٹی کے اندر احتساب کا مطالبہ کردیا۔جس کے معنی یہ ہو رہی تھی کہ ایم کیو ایم بہادرآباد کے لوگ حساب دیں۔ یہ مطالبہ لندن کے مطالبے سے ملتا جلتا نظر آتا ہے۔ چند ماہ قبل رابطہ کمیٹی نے 35 سالہ متحدہ قومی مومنٹ کی چوٹی کے رہنماوں میں شمار ہونے والے رہنما فاروق ستار کو پارٹی سے نکال دیاہے۔
انتخابات کے بعدایم کیو ایم ہائبرنیشن میں چلی گئی ہے۔ وہ کوئی جھگڑا کوئی اپوزیشن کی سیاست نہیں کرنا چاہتی۔وفاق میں تحریک انصاف کی مخلوط حکومت میں شامل ہے۔ سندھ اسمبلی میں بھی وہ تحریک انصاف کا ساتھ ہے۔ لیکن اپوزیشن کا بھرپور کردار بھی ادا نہیں کر رہی۔شہر کے مسائل اس کی ترجیح نہیں رہے۔ مبصرین کے مطابق وہ آپریشن کی کارروایوں اور گرفتار شدگان اور دائر شدہ مقدمات کے حوالے سے رلیف چاہتی ہے۔ جب تحریک انصاف حکومت کا نواز لیگ اور پیپلزپارٹی دونوں کے ساتھ جھگڑا ہے یہ اچھا موقع ہے کہ کچھ فائدہ اٹھائے۔خالد مقبول صدیقی اور ان کے ساتھیوں نے ایم کیو ایم کے کارکنوں کو یہ بات منوا لی ہے۔ لہٰذا کارکنان فاروق ستار سے دور کھڑے ہیں۔
ایم کیو ایم کے مختلف گروپس میں یہ بات محسوس کی جارہی ہے کہ کوئی بڑا زیادہ رلیف دینے کے موڈ میں نہیں۔ستمبر کے آخر میں تحریک انصاف کے رہنما اور گورنر سندھ عمران اسمٰعیل نے کہہ چکے ہیں کہ ماضی میں فلاحی اداروں کے پلاٹوں پر قبضوں اور چائنہ کٹنگ میں ایم کیو ایم ملوث رہی لیکن ان کے ساتھ اتحاد ہماری مجبوری ہے۔یعنی تحریک انصاف کراچی میں اپنی سیاست اور اپنی جگہ بنانا چاہتی ہے۔
انتخابات کے بعدایم کیو ایم مخمصہ کا شکار ہوگئی۔یہ سوچ ابھرنے لگی کہ مہاجر سیاست کا کیا ہوگا؟ اس کو زندہ کرنے کے لئے مختلف فارمولے سامنے آئے کہ ایم کیو ایم کے تمام دھڑوں کو کٹھا کیا جائے ۔دوسرا یہ کہ کوئی نئی پارٹی بانئی جائے۔ضمنی بلدیاتی انتخابات نے اس سوچ کا ایک عکس دکھایا۔اب یہ سوچ روان سال متوقع انتخابات ایسا موقعہ آنے والا تھا کہ اپنا بھرپور اثر دکھائے۔
مقتول رہنما رضا علی عابدی پچھلے کئی دنوں سے ایم کیو ایم کے تمام گروپس میں اتحاد کے لئے کوشاں تھے۔ انہوں نے ایک مصالحتی کمیٹی بھی بنائی اور ذاتی طور پر اس پلان کے لئے مہاجر قومی موومنٹ، پاک سر زمین پارٹی اور ایم آ ئی ٹی کے رہنماؤں سے بھی رابطہ کیا تھا۔وہ کہتے تھے کہ 2018ء کے عام انتخاب میں ایم کیو ایم کو بڑا دھچکہ لگا ہے، جس کے ازالے کے لیے ’’مہاجر قوم‘‘کراچی اور سندھ کے تمام سیاسی رہنماؤں کو متحد ہونا پڑے گا تاکہ آئندہ بلدیاتی انتخاب میں سندھ کے شہری علاقوں سے ان کی اصل قیادت سامنے آسکے ۔ انہوں نے ایم کیو ایم بہادر آباد کی قیادت سے بھی اپیل کی تھی کہ کراچی اور مہاجروں کو نقصان سے بچا نے کے لئے حکمت عملی بنائی جائی ۔علی رضا عابدی نے رواں سال اگست کے آ خر میں اختلافات کی وجہ سے ایم کیو ایم کی بنیادی رکنیت سے استعفی دے دیا تھا ۔ علی رضا عابدی ایم کیو ایم میں اختلافات کے بعد ڈاکٹر فاروق ستار کے ساتھ تھے ۔
سندھ حکومت کو فکر ہے کہ پے درپے واقعات کی وجہ سے کہیں کراچی کا امن ایک بار پھر ہاتھوں سے پھسل نہ جائے۔ وزیراعلیٰ سندھ مراد علی شاہ کا برہمی کا اظہار کرتے ہوئے کہا کہ دہشت گرد اکٹھے ہورہے ہیں اور ہم چپ کرکے بیٹھ گئے ہیں ۔ وزیراعلیٰ سندھ نے یہ صورتحال تشویش ناک ہے، یہ دہشت گرد اکٹھے ہورہے ہیں اور ہم چپ کرکے بیٹھ گئے ہیں، کراچی کے شہریوں کو خوف کے ماحول میں رہنے نہیں دینگے۔ وزیراعلیٰ سندھ نے برہمی کا اظہار کرتے ہوئے کہا کہ یہ صورتحال تشویش ناک قرار دیا کہ دہشت گرد اکٹھے ہورہے ہیں اور ہم چپ کرکے بیٹھ گئے ہیں، کراچی کے شہریوں کو خوف کے ماحول میں رہنے نہیں دینگے، ہرصورت شہریوں کا تحفظ چاہیے۔وزیراعلیٰ سندھ کے یہ جملے معنی خیز ہیں کہ ’’گرفتار ہوجائیں گے نہیں مجھے قاتل گرفتار چاہیءں۔‘‘ ’’اداروں کو خود مختاری دینے کے باوجود اس طرح کے واقعات ہو رہے ہیں۔ ‘‘
’’کراچی بھیجا ہے کہ شہر کے امن کو برقرار رکھنا سب کی ذمہ داری ہے ‘‘ کہہ کروزیر مملکت برائے داخلہ شہریار آفریدی یہ کہہ کر کراچی کے امن و امان کے لئے اپنا کردار بڑاھانے کا اشارہ دیا ہے۔ وہ کراچی پہنچے اور گورنر سندھ عمران اسماعیل سے ملاقات کی۔ انہیں علی رضا عابدی کے قتل کی تحقیقات پر بریفنگ دی گئی۔وزیر مملکت برائے داخلہ کا کہنا ہے کہ عابدی کے قتل کے واقعے کی کڑیاں مل رہی ہیں اور مجرم جلد گرفتار ہوں گے۔ہر زوایہ سے تحقیقات کی جارہی ہیں، باہر کے اور اندر کے تمام عناصر کو دیکھا جارہا ہے۔شہریار آفریدی نے کہا کہ وزیراعظم عمران خان نے مجھے یہ پیغام دے کر کراچی بھیجا ہے کہ شہر کے امن کو برقرار رکھنا سب کی ذمہ داری ہے، واقعے میں ملوث ہر ملزم اور سہولت کار کو گرفتار کریں گے چاہے وہ باہر کا ہو یا اندر کا شخص ہے، کراچی کے امن پر کوئی سمجھوتہ نہیں ہوگا۔
رضا علی عابدی کے قتل کی تعزیتی پیغامات سے ظاہر ہوتا ہے کہ وہ کراچی کی سیاست میں ایک اہم فرد تھے اور کوئی اہم کردار ادا کرنے جارہے تھے۔صوبائی اور وفاقی حکموتں کے عہدیداران کے بیانات سے لگتا ہے کہ واقعہ کے دہشتگردی کے حوالے سے مضمرات اپنی جگہ پر ،وفاقی و صوبائی حکومت کو گہری تشویش میں مبتلا کردیا ہے کہ کہیں یہ واقعہ کراچی کی سیاست میں گیم چینجر نہ بن جائے۔

چونڊن کان اڳ ايم ڪيو ايم جا گروپ گڏ ڪيئن ٿيا آهن؟

سهيل سانگي

سومر 07 مئي 2018ع

ڪراچيءَ ۾ گذريل هفتي پيپلز پارٽي جي چيئرمين بلاول ڀٽو جي ٿيل جلسي ايم ڪيو ايم جي ڪُک مان ڦُٽندڙ سمورن گروپن کي چيڙائي وڌو. هڪ هفتي جي اندر ايم ڪيو ايم پاڪستان جي نالي سان ڪم ڪندڙ بهادر آباد ۽ پير الاهي بخش ڪالوني جي ٻنهي گروپن گڏجي فيڊرل بي ايريا جي ٽانڪي گرائونڊ ۾ ئي جلسو ڪيو. هيءُ اهو علائقو آهي، جتي ايم ڪيو ايم جو اڳوڻو هيڊ ڪوارٽر نائين زيرو هو. جتي بلاول ڀٽو به جلسو ڪيو هو. بلاول جي جلسي بعد خالد مقبول صديقي جي اڳواڻيءَ ۾ ڪم ڪندڙ بهادر آباد واري گروپ توڙي فاروق ستار واري گروپ الڳ الڳ تاريخن تي ساڳي هنڌ تي جلسي جو اعلان ڪيو هو، پر ٻن ٽن ڏينهن اندر هڪ ٻئي تي شديد الزام تراشي ڪندڙ ۽ غدار ڪوٺيندڙ ٻن ٽن ڏينهن اندر ئي گڏ ٿي ويا. ٻنهي گروپن ۾ ايڏي تڪڙي ويجهڙائپ ٿيڻ ڏاڍي معنيٰ خيز لڳي ٿي، ڇاڪاڻ جو هن کان اڳ ايم ڪيو ايم جي گهڻگهرن توڙي پارٽي اندر ٻنهي جي دوستن اختلافن ختم ڪرڻ لاءِ وڏيون ڪوششون ڪيون هيون، پر ٻنهي گروپن جا اڳواڻ هڪ ٻئي کي برداشت لاءِ تيار نه هُئا. ايم ڪيو ايم ۾ پهريون ڏڦيڙ مصطفيٰ ڪمال پاڪ سرزمين پارٽي ناهي وڌو، ان بعد فاروق ستار جي اڳواڻيءَ ۾ 23 آگسٽ تي ايم ڪيو ايم لنڊن کان لاتعلقي جو اعلان ڪيو. اڳتي هلي پارٽي جي ليڊرشپ درميان جهيڙي ۾ اها وڌيڪ گروپن ۽ ٽڪرن ۾ ورهائجي وئي. هن وقت جيتوڻيڪ سرزمين تي فاروق ستار ۽ خالد مقبول صديقي جي اڳواڻيءَ ۾ هلندڙ ٻه گروپ آهن، پر اندر ئي اندر هر گروپ ۾ ٻه ٻه، ٽي ٽي گروپ آهن. هلندڙ سال جنوري تائين ملڪ جي سياست جو محور اسلام آباد ۽ لاهور يا پنجاب رهيو. سنڌ جي گادي واري شهر ۾ ڪو گهڻو اثر نه ڏيکاريندڙ سرگرمي  ٿي رهي هُئي. سواءِ ان جي ته ايم ڪيو ايم جا مخلتف گروپ هڪ ٻئي خلاف ڳالهائي رهيا هئا يا وري ڪڏهن ڪو ملڪ گير پارٽي جو اڳواڻ روٽين ۾ ڪراچي اچي رهيو هو. سينيٽ جي چونڊن کان پوءِ جيئن ئي ايندڙ چونڊن لاءِ رستو کليو ته تحريڪِ انصاف ۽ نواز ليگ به پنهنجون اليڪشني انداز سان سرگرميون ڏيکاريون. نواز ليگ جو نئون صدر شهباز شريف اپريل ۾ ٻه دفعا ڪراچي آيو. هو ٻن حوالن سان پنهنجا اتحادي ڳولڻ آيو. هڪ اهو ته نواز ليگ جي حامين ۽ صوبائي گادي واري شهر ۾ پنجابي سيٽلرز جي مدد سان ڪا سيٽ حاصل ٿي سگهي. ٻيو اهو ته ڪراچي مان مينڊيٽ وٺندڙ يا ايم ڪيو ايم جي ڪنهن گروپ وٽان قومي اسيمبلي ۾ حمايت ملي سگهي ٿي. نواز شريف، عمران خان توڙي جماعت اسلامي جي مولانا سراج الحق جي ڪراچيءَ جي ڪا به سرگرمي ايم ڪيو ايم جي ڪنهن به گروپ کي ايڏي ڏکي نه لڳي، جهڙو ڏکيو بلاول ڀٽو جو جملو لڳو. بلاول ڀٽي جي پاليسي ايم ڪيو ايم کي ڄڻ هڪ ڪري ڇڏيو. ڪن تجزيا نگارن جو خيال آهي ته پيپلز پارٽيءَ کي هروڀرو اهو پاور شو نه ڪرڻ گهربو هو، ڇاڪاڻ جو پيپلز پارٽي کي ايم ڪيو ايم جي پسمنظر مان ڪو ووٽ ملڻو نه هو. ماڳهين پيپلز پارٽي جي ڊپ وچان اهي گروپ گڏ ٿي ويا. بلاول ڀٽو پنهنجي تقرير ۾ ايم ڪيو ايم کي ”مستقل قومي مصيبت“ سڏيو هو، ۽ اهو به چيو هو ته جيڪڏهن الطاف حسين برو آهي ته ان جا ساٿي ۽ سهولتڪار وري ڪهڙا چڱا هوندا. هن ٻنهي گروپن جي اڳواڻ تي تنقيد ڪئي. بهرحال پيپلز پارٽيءَ جي لاءِ سياسي حوالي سان اهو ضروري هو ته اها ڪراچيءَ ۾ پنهنجي موجودگي جو احساس ڏياري. ٻي صورت ۾ ٻيون ملڪ گير پارٽيون گادي واري شهر ۾ گهڙي رهيون هيون. سنڌ جي وڏي وزير سيد مراد علي شاهه چيو هو ته ايم ڪيو ايم کي سياست ڪرڻ جي آزادي آهي، پر دهشتگرديءَ جي اجازت ڪونهي. ائين هجڻ به گهرجي. ٻنهي گروپن جي هن جلسي ٻڌايو آهي ته ايم ڪيو ايم واپس اها سياست ڪرڻ ڏي وڃي پئي، جيڪا نفرت واري آهي. اها واپس لساني فرق ۽ ڌار صوبي جي سياست تي بيٺي آهي. ٻنهي گروپن جا اڳواڻ چون ٿا ته ڌار صوبي لاءِ پنجاب ۾ ڳالهه ٿئي ٿي ته سنڌ ۾ ڇو نه!؟ ساڳي طرح مهاجرن واري نعرو به هڻي رهي آهي. اهي ٻئي ڳالهيون سنڌ ۾ هڪ دفعو وري نفرتون پيدا ڪنديون. صوبي ۽ ان جي عوام کي درپيش مسئلن جي بدران صوبي جون ٻئي ڌريون ٻولي جي بنياد تي هڪ ٻئي جي آمهون سامهون بيهي رهنديون، جنهن جو نقصان عوام کي ئي پوندو. ايم ڪيو ايم جو جلسو ۽ ان ۾ ٿيل تقريرون چار ڳالهين کي ظاهر ڪن ٿيون (1) الڳ صوبي جو مطالبو. (2) مهاجر ووٽ بئنڪ هڪ آهي، جيڪو ورهائجي نه سگهيو آهي. (3) رهنما نه، پر منزل کپي. (4) مهاجرين ۽ ان جي سڃاڻپ برقرار رکڻ. جهڙي طرح سان ايم ڪيو ايم جا ٽي گروپ موٽي آيا آهن، ان مان لڳي ٿو ته انهن کي رڳو پيپلز پارٽي جي جلسي يا بلاول ڀٽو جي تقرير گڏ نه ڪيو آهي، بلڪه اسٽيبلشمينٽ جي اشاري تي اهي ڌريون گڏ ٿيون آهن، جڏهن ته پيپلز پارٽيءَ جو جلسو ۽ بلاول جي تقرير رڳو بظاهر سبب بڻيا آهن. هونئن پيپلز پارٽيءَ کي ايم ڪيو ايم جي جيئري ٿيڻ سان سياسي طور تي ڪو نقصان به ڪونهي، خاص طور تي چونڊن جي موقعي تي جڏهن ايم ڪيو ايم وري مهاجريت جا مطالبا ڪري ٿي ته پيپلز پارٽي کي ان جو فائدو اهو ملندو، جو ان کي سنڌيت جي نعري هيٺ سنڌين جا ووٽ وٺڻ ۾ سهوليت ٿي پوندي. ڪراچيءَ ۽ اسلام آباد جي ذريعن جو چوڻ آهي ته اسٽيبلشمينٽ کي ڊپ آهي ته جيڪڏهن ايم ڪيو ايم جي ٻنهي گروپن کي گڏ نه ڪيو ويو ۽ ان جي مينڊيٽ کي ٽوڙڻ جي ڪوشش ڪئي وئي ته ان ڳالهه جو امڪان آهي ته ايم ڪيو ايم جو لنڊن وارو قائد پنهنجا ماڻهو اليڪشن ۾ آڻي. يا وري اهو ته متان ڪراچيءَ ۾ چونڊن جي بائيڪاٽ جو سڏ ڏئي. جيڪڏهن اهڙي ڪا صورتحال پيدا ٿي ته 2013ع کانپوءِ ڪراچي ۾ ڪيل آپريشن، سياسي چائنا ڪٽنگ ۽ ٻيا سمورا معاملا لڙهي ويندا، ان ڪري ايم ڪيو ايم پاڪستان کي جيارڻ ضروري هو. ڪراچيءَ جو مينڊيٽ ايم ڪيو ايم وٽ ئي رکڻ جا اسٽيبلشمينٽ کي ٻه وڏا فائدا آهن. هڪ اهو ته ڪراچي جي سياست ڪنهن ملڪگير پارٽي جي هٿ ۾ نه ايندي. معنيٰ اسٽيبلشمينٽ جي ئي گرفت ۾ رهندي. ٻي ڳالهه ته ايندڙ چونڊن کان پوءِ وزيراعظم جي چونڊ لاءِ هڪ مضبوط گروپ وٽان حمايت ۽ ان جي ووٽ جي ضرورت پوندي، ان ڪري ايم ڪيو ايم کي جيارڻ ضروري هو.

http://kawish.asia/Articles1/Sohail%20Sangi/2018/2018/07%20May%202018.htm

سياسي پارٽي جي مک ڌارا کان ڌار ٿي بيهندڙ ’متحده 29 آگسٽ 2013ع

سياسي پارٽي جي مک ڌارا کان ڌار ٿي بيهندڙ ’متحده

خميس 29 آگسٽ 2013ع

ڪراچيءَ کي فوج جي حوالي ڪرڻ واري مطالبي کي سياسي ڌريون ۽ تجزيه نگار ڏاڍي دلچسپي سان ڏسي رهيا آهن. هي مطالبو هڪ اهڙي وقت ۾ ڪيو ويو آهي، جڏهن شهري سڏائيندڙ پارٽي نه وفاقي حڪومت ۾ ۽ نه ئي سنڌ حڪومت ۾ آهي. ساڳئي وقت تي ان کي اها به پڪ آهي ته جيڪڏهن ڪجهه ملڻو آهي ته اهو صوبائي حڪومت مان ۽ جيڪڏهن ڪي ڏکيا ڏينهن ڏسڻا آهن ته اهو اسلام آباد مان ٿيڻو آهي. ان ڪري ان بظاهر اهو ڏيک ڏنو آهي ته اها  نه پيپلز پارٽي جي ۽ نه ئي نواز ليگ جي مخالفت ڪري رهي آهي. حيران ڪن ڳالهه اها لڳي ٿي ته ايم ڪيو ايم پنهنجي ٺهڻ کان پوءِ پهريون ڀيرو سڌي طرح رڳو ڪراچيءَ لاءِ فوج گهرائڻ  جو مطالبو ڪيو آهي. اسٽيبلشمينٽ جي هدايتن تي هلڻ واري الزام جي باوجود اها پارٽي ڪراچيءَ ۾ فوج جي استعمال جي مداخلت ڪندي رهي آهي.

ڪراچي ۾ پهريون ڀيرو 92ع ۾ نواز شريف جي پهرئين دور حڪومت ۾ فوج گهرائي وئي، اهو آپريشن آءِ بي جي برگيڊيئر امتياز جي هوم ورڪ ۽ ريسرچ کانپوءِ شروع ڪيو ويو هو. هن آپريشن جي نتيجي ۾ ايم ڪيو ايم ٻه اڌ  ٿي ۽ ”حقيقي“ جي نالي سان متوازي ڌڙو وجود ۾ آيو. الطاف حسين رات جي انڌيري ۾ لنڊن مان وڃي نڪتو، جتان اڄ سوڌو واپس نه ٿيو آهي. نواز شريف تي جڏهن رڳو شهري علائقن ۾ آپريشن ڪرڻ جو الزام لڳو ته هن ان آپريشن جو دائرو ڌاڙيلن خلاف آپريشن جي نالي ۾ سنڌ جي ٻهراڙين تائين به وڌايو. ائين سنڌ جا شهري توڙي ڳوٺاڻا علائقا نواز شريف جي خلاف ٿي بيٺا. نواز دور ۾ ٿيل آپريشن دوران ٽارچر سيلن جو پڻ انڪشاف ٿيو. سندس حڪومت ختم ٿيڻ بعد محترمه بينظير ڀٽو جي حڪومت آئي ته هن انهيءَ آپريشن جي تسلسل کي جاري رکيو. ان موقعي تي جناح پور جو اسڪينڊل پڻ سامهون آيو. ان آپريشن کي  بعد ۾ ريٽائرڊ جنرل نصير الله بابر ٽيڪ اوور ڪيو. هن آپريشن دوران گرفتار ٿيلن جا اعتراف ۽ اقبالي بيان گهڻو ڪجهه ٻڌائين ٿا. وري جڏهن محترمه جي حڪومت ويئي ۽ نواز شريف هيوي مينڊيٽ سان حڪومت ۾ آيو ته هن آپريشن ڪرڻ کان بس ڪئي.  بعد ۾ مشرف ۽  پيپلز پارٽي جي دور جو  سمورو عرصو ايم ڪيو ايم اقتدار جو حصو رهي. يعني 99ع کان 2013ع تائين ايم ڪيو ايم کي ڪراچي جي حوالي سان انتظامي، سياسي توڙي معاشي حوالي سان سمورا اختيار حاصل رهيا. ايتري قدر جو ڪراچيءَ جي حد تائين وارن اختيارن ۾ سنڌ حڪومت مداخلت ڪرڻ لاءِ سوچي به نه ٿي سگهي. ها ٻه ٽي هفتا اهڙا رهيا، جو پيپلز پارٽي جي صوبائي گهرو وزير ڊاڪٽر ذوالفقار مرزا ڀڙڪي کاڌي ۽ قرآن مجيد مٿي تي کڻي ايم ڪيو ايم خلاف ثابتين جي ڳالهه ڪئي. پر وري به اها ڳالهه آئي ويئي ٿي وئي.

پيپلز پارٽي جي گذريل دور حڪومت ۾ جڏهن ايم ڪيو ايم ۽ عوامي نيشنل پارٽي هڪ ٻئي خلاف سخت جهيڙي ۾ هيون ته اي اين پي ڪراچي ۾ فوجي آپريشن جو مطالبو ڪيو ۽ ان آپريشن ذريعي دهشتگردن کي پڪڙڻ ۽ شهر کي هٿيارن کان پاڪ ڪرڻ جي ڳالهه ڪئي، تڏهن ايم ڪيو ايم هن مطالبي جي سخت مخالفت ڪئي. نومبر 2013ع ۾ حالتون به ڪجهه اهڙيون ٿيون ۽ سمورين پارٽين بشمول مذهبي پارٽين جي، مطالبو زور وٺي ويو ته ڪراچي ۾ آپريشن ڪيو وڃي. حالتن مان به ائين لڳو ٿي، پر آرمي چيف جنرل ڪياني چيو ته ڪراچي ۾ آپريشن جي ضرورت ناهي. تڏهن نواز ليگ مخالف ڌر ۾ هئي ۽ قومي اسيمبلي ۾ مخالف ڌر جي اڳواڻ اهڙي آپريشن جي مخالفت ڪندي چيو هو ته ائين ڪيو ويو ته فوج ڪراچي جي سوڙهين گهٽين واري ڌٻڻ ۾ ڦاسي پوندي. پيپلز پارٽي اڪثريت هوندي به ايم ڪيو ايم کي صوبائي توڙي وفاقي حڪومت ۾ شامل ڪيو ۽ ان جي جواز طور اهو چيو ته ”اسان ڪراچي ۾ امن خريد ڪيو آهي،“ پر ڪراچي کي اهو امن هن کان اڳ وارن سمورين حڪومتن يعني بينظير ڀٽو، نواز شريف، جنرل مشرف جي دور ۾ به جڏهن ايم ڪيو ايم حڪومت ۾ شامل هئي، نه ملي سگهيو. سو هن ڀيري پيپلز پارٽي کي ”خريداري“ واري دور ۾ به نه مليو. ٽارگيٽ ڪلنگز، اسٽريٽ ڪرائيم، ڀتا خوري، بد امني، دهشتگردي چوٽ چڙهيل رهيون. ايم ڪيو ايم اختيارين يعني حڪومت ۾ رهندي ڪڏهن به اهڙو مطالبو نه ڪيو آهي. حالانڪه اڄ جون حالتون گذريل دور حڪومت کان ڪي مختلف ناهن. ان جون معنائون تجزيه نگار اهي ڪڍي رهيا آهن ته ايم ڪيو ايم جيڪڏهن صوبائي حڪومت ۾ آهي، ڪراچيءَ جا ميونسپل ادارا وٽس آهن، ته سڀ  خير آهي، سڀ صحيح آهي، پر جڏهن اهي اختيار ناهن ته پوءِ اهو مطالبو ٿئي ٿو ته ”آپريشن ڪيو وڃي.“  ڪراچي ۾ فوج گهرائڻ واري ڳالهه واقعي عجيب لڳي ٿي، جو اها جماعت جيڪا، هن کان اڳ انهيءَ قدم جي مخالف رهي آهي. ايتري قدر جو فوج کي پولنگ، ووٽرن جي تصديق لاءِ گهرائڻ ۽ عام اليڪشن دوران پولنگن تي بيهارڻ جي به مخالف رهي آهي، اوچتو ڪراچي کي فوج حوالي ڪرڻ جو مطالبو ڪري رهي آهي. پيپلز پارٽي جو چوڻ آهي ته سنڌ اسيمبلي مڪاني ادارن جو قانون پاس ڪيو ۽ ايم ڪيو ايم جو گورنر عشرت العباد موڪل تي هليو ويو. ساڳئي طرح قانون پاس ڪري صوبي جي يونيورسٽين کي ٻين صوبن وانگر گورنر جي بدران وزير اعلى جي ماتحت ڪيو ويو، ان ڪري ايم ڪيو ايم مشرف واري نظام لاءِ آرمي گهرائڻ جو مطالبو ڪيو آهي.

هوڏانهن ڪراچي ۾ بدامني وارو ڪيس پڻ سپريم ڪورٽ ۾ آخري مرحلن ۾ آهي ۽ هن کان اڳ وارين شنوائين دوران چيف جسٽس جا ڏنل ريمارڪس به سڀني جي سامهون آهن. ڪن حلقن جو چوڻ آهي ته ايم ڪيو ايم کي ڀئو آهي ته عدالت جيڪڏهن ڪو اهڙو فيصلو ڏنو ته ان کي ڪيئن منهن ڏبو. ان ڪري اها اڳ راکو ٿي، پيش بندي ڪري رهي آهي. دراصل ايم ڪيو ايم سنڌ حڪومت بدران وفاقي حڪومت ۾ شامل ٿيڻ گهري ٿي، پر في الحال نواز شريف ڪا اهڙي گيم کيڏڻ لاءِ تيار ناهي. ڇاڪاڻ جو ڪجهه اطلاعن موجب پ پ ۽ نواز ليگ ۾ ”هڪ ٻئي جي مينڊيٽ جو احترام ڪرڻ“ تي راضپو ٿي ويو آهي. وزير اعظم گهوٽڪي جي دوري کان اڳ صدر سان ملاقات ڪئي هئي ۽ ان ملاقات جو سنڌ حڪومت کيس ”فل پروٽوڪول“ ڏنو. هاڻي جيڪڏهن اها صورتحال جاري رهي ٿي جو ايم ڪيو ايم حڪومت کان ٻاهر رهي ته هن لاءِ ڪيئي ڏکيائيون آهن. سياسي طور تي اها ڏکيائي آهي ته اها نه صوبائي ۽ نه ئي وفاقي حڪومت ۾ آهي. جڏهن ته مڪاني چونڊن ۾ منظر نامو ان لاءِ اڳ وانگر هڪ هٽي وارو ڪونه ٿو بيهي. اهڙي صورت ۾ عام ماڻهو ڪم ڪارين لاءِ حڪومتي پارٽين سان رجوع ڪندو. ائين جيڪڏهن ڪو ٻيو دروازو کليو ته اهو بند ڪرڻ مشڪل ٿي پوندو. ان سان گڏو گڏ اهو به پيپلز پارٽي کي حڪومت ۾ رهڻ يا آرام سان حڪومت ڪرڻ جي سهولت کان روڪڻ لاءِ به اهو قدم ڪم اچي سگهي ٿو.

ڪراچيءَ کي  فوج حوالي ڪرڻ جي ملڪ جي ٽن وڏين پارٽين نواز ليگ، پ پ ۽ تحريڪ انصاف مخالفت ڪئي آهي، جڏهن ته جماعت اسلامي ۽  ٻيون پارليامينٽ ۾ موجود پارٽيون به ايم ڪيو ايم جي هن مطالبي جي حمايت نه ڪنديون. نتيجي ۾ ايم ڪيو ايم هڪ دفعو وري سياسي پارٽين جي مين اسٽريم کان ڌار بيهڻ جو فيصلو ڪري رهي آهي. نواز شريف، جيڪو سمورن واقعن هوندي ڪوئيٽا کي فوج جي حوالي ڪرڻ لاءِ تيار ناهي، سو ڪراچي کي ڪئين ڪندو؟ ۽ اهو به ته فوج جنهن 2012ع ۾ ائين نه ڪيو ۽ ووٽر لسٽن جي تصديق ۽ عام چونڊن ۾ پولنگ تي بيهڻ لاءِ راضي نه ٿي، سا هينئر به تيار نه ٿيندي. هونئن به صوبائي حڪومت جي درخواست تي ئي وفاق فوج موڪلي سگهي ٿي. اهو ڪم پيپلز پارٽي جي حڪومت ڪنهن به طرح نه ڪندي، ان لاءِ گورنر راڄ وارو نسخو ٿي سگهي ٿو، پر اهو نواز شريف نه ڪندو. نواز شريف لاءِ اها به ڏکيائي آهي ته سندس حڪومت کي اڃا 3 مهينا مس ٿيا آهن، ته هڪ صوبي ۾ فوج موڪلي ۽ سياسي عدم استحڪام پيدا ڪري. هو ڄاڻي ٿو ته  جي عدم استحڪام واري  زلزلي جو مرڪز کڻي ڪراچي هجي، پر لوڏا اسلام آباد ۾ به محسوس ڪيا ويندا.

هڙتال جو سڏ واپس وٺڻ سان فائدو ڪنهن کي ٿيو؟

هڙتال جو سڏ واپس وٺڻ سان فائدو ڪنهن کي ٿيو؟!!

جمع 10 جنوري 2014ع

متحده قومي موومينٽ جي سربراهه الطاف حسين جي سنڌ ورهائڻ بابت تازي بيان ۽ سنڌ جي سياسي ڌرين جي موٽ سياسي ڪارڪنن ۽ ماڻهن لاءِ اڌ ڊزن کان مٿي سبق ۽ سمجهاڻيون ڇڏيون آهن. جيئن ته هن صورتحال بابت ڪيترائي سوال آهن، جن مان ڪن جا جواب ٽڙ پکڙ صورت ۾ ڏنا به ويا آهن، پر سموري تصوير کي سمجهڻ لاءِ پس منظر ۾، ڪهڙو قدم ڇا جي ڪري ٿيو، کي ڄاڻڻ ضروري آهي. الطاف جي بيان جا ڪارڻ الطاف حسين اهڙي صورتحال ۾ بيان ڏنو، جڏهن صوبي اندر مڪاني ادارن جون چونڊون ٿيڻ وڃي رهيون آهن، جنرل مشرف وارو ڪيس فيصلائتي موڙ تي آهي، ملڪ کان ٻاهر يعني لنڊن وارو ڪيس به سوڙهو ٿي رهيو آهي، جنهن کي برطانوي حڪومت توڙي اتان جي پوليس ڏاڍي احتياط سان هئنڊل ڪرڻ جي ڪوشش ڪري رهي آهي ته جيئن ان کي ڪو سياسي رنگ نه ملي سگهي. هڪ نظر ۾ الطاف جي انهيءَ ڳالهه ۾ ڪا نواڻ نظر ڪانه ٿي اچي، ڇاڪاڻ جو هو هن کان اڳ به اهڙيون ڳالهيون ڪندو رهيو آهي، ان بعد پاڪستان ۾ موجود متحده قيادت ان جون وضاحتون ڪندي رهي آهي پر هن ڀيري هن جن لفظن ۾ چيو ۽ سنڌ سان گڏوگڏ ملڪ جي باري ۾ ڳالهايائين، اسان جي مين اسٽريم ميڊيا جنهن لاءِ سنڌ جا معاملا خير سلا جهڙي ڳالهه رهيا آهن، سا هن ڀيري ان ڪري به سرگرم ٿي وئي، جو ايم ڪيو ايم اڳواڻ ملڪ ورهائڻ ۾ به هٿ وڌا. سندس تقرير ۾ مڪاني ادارا، مشرف ڪيس ۽ لنڊن ڪيس جي مخالفت ڪيل آهي. بلڪ تازي تقرير ۾ هو ان حد تائين به ويو ته مشرف خلاف تڪڙي ڪارروائي ڪئي پئي وڃي، جو هو اردو ڳالهائيندڙ آهي. دراصل لنڊن ۾ هلندڙ ڪيسن جيئن پنهنجي منطقي نتيجي ڏانهن وڌي رهيو آهي، ان مان به کيس ڊپ آهي، جنهن کي منهن ڏيڻ لاءِ پارٽيءَ اندر سخت گير ڪيڊر کي اڳيان آندو ويو آهي. تجزيه نگارن موجب، هي اهو ڪيڊر آهي، جيڪو متحده جو نه پر مهاجر قومي موومينٽ جو ڪيڊر آهي. اهڙو حوالو الطاف جي تقرير ۾ به ملي ٿو، جڏهن هو چوي ٿو ته، هو نه هوندو ته بعد ۾ ڪارڪن مختلف رويو رکندا، وغيره. اصل ۾ ايم ڪيو ايم اندر اختلاف، جيڪي گذريل ڪيترن سالن کان پچي رهيا هئا، تن کي منهن ڏيڻ لاءِ اٻهرائيءَ ۽ اڳرائيءَ واري نعري جو سهارو ورتو. سنڌ جي سياسي دانشورن جو خيال آهي ته سنڌ کي لساني بنيادن تي ورهائجي، اها الطاف ۽ متحده جي نيت ضرور آهي پر سندس تازو بيان انتها درجي جي بليڪ ميلنگ ڪري مڪاني ادارن ۾ وڌ ۾ وڌ سهولتون ۽ فائدا وٺڻ آهي. هن وقت تائين پيپلز پارٽيءَ کيس ٽي کن صوبائي وزارتون ته آڇي رهي آهي پر ان کان اڳتي نٿي وڌي. ان ڪري مڪاني ادارن ۾ وڌيڪ حصو وٺڻ لاءِ ايم ڪيو ايم هن انتها تي کيڏي رهي آهي. هڙتال جو سڏ: اياز لطيف پليجي طرفان تڪڙ ۾ ۽ اڪيلي سر هڙتال جي سڏ ڏيڻ کي تڪڙ ۽ اٻهرائي سڏيو پيو وڃي. اها ڳالهه تازو ٿيل قومپرستن جي گڏجاڻيءَ ۾ به ڪئي وئي. سنڌ جي قومپرست ڌرين کي به اها شڪايت رهي آهي ته اڳ به مختلف موقعن تي عوامي تحريڪ تڪڙ ڪندي آهي، جنهن سبب هڪ پاسي سمورين ڌرين کي منظم ۽ متحرڪ ڪرڻ بنا قدم کنيو وڃي ٿو، ته ٻئي طرف خود اتحادي ڌرين ۾ پڻ غلط فهميون پيدا ٿين ٿيون، انهن ٻنهي جو نتيجو تحريڪ کي نقصان پهچڻ جي صورت ۾ نڪري ٿو. بقول هڪ سياسي دانشور دوست جي ته، هن کان اڳ اهڙي تڪڙ عوامي تحريڪ کي ڦٻي ويندي هئي پر هن ڀيري Bounce ڪيو آهي. ان ڳالهه تي اڪثر ڌريون متفق آهن ته اياز کي نه تڪڙ ۾ هڙتال جو سڏ ڏيڻ گهرجي ها ۽ نه ئي وري ايڏو تڪڙ ۾ واپس وٺڻ گهرجي ها. سڏ واپس ڇو ورتو ويو؟ تڪڙ ۾ هڙتال جو سڏ واپس وٺڻ تي سڄي سنڌ ۾ اعتراض واريا پيا وڃن ۽ سوال اٿاريا پيا وڃن. سڀ کان وڏو اعتراض طريقيڪار ۽ ٽياڪڙيءَ تي آهي. ٽياڪڙي ارباب رحيم ڪري ٿو، جيڪو پاڻ تڪراري ماڻهو رهيو آهي. هو مشرف جو ساٿاري رهيو ۽ ان دور ۾ ايم ڪيو ايم جو زبردست اتحادي پڻ. ان ڪري جيڪي الزام تڏهن سنڌ جا ماڻهو توڙي عوامي تحريڪ ۽ ٻيون سياسي ڌريون ايم ڪيو ايم تي مڙهينديون رهيون، انهن ۾ ارباب رحيم گڏيل جوابدار Co-accused آهي، هو انهن الزامن مان پنهنجو پلاند آجو نه ڪرائي سگهيو آهي. اين آر او تحت ايم ڪيو ايم کي مليل رليف، 12 مئي تي ٿيل رتوڇاڻ، جنهن اشو کي سڀ کان وڌيڪ عوامي تحريڪ کڻندي رهي، اهي سڀ ارباب رحيم جي دور جا معاملا آهن. ايڪشن ڪميٽي تڏهن ارباب رحيم تي الزام هڻندي رهي، ڪراچي ۾ ريلي به ڪڍي وئي. ٿيڻ ته ائين گهرجي ها ته اياز لطيف پليجو پهرين خود ارباب رحيم کان وضاحتون وٺي ها. سياسي مارڪيٽ ۾ اهي به خبرون هلي رهيون آهن ته هڙتال جو سڏ ڏيڻ بعد ايم ڪيو ايم توڙي عوامي تحريڪ ٻئي ڦاسي پيون هيون، ٻنهي کي ”ضمانت“ ڪرڻ لاءِ ڪو ماڻهو گهربل هو. سياسي مارڪيٽ ۾ اهي به خبرون هلن پيون ته قاسم آباد مان ڪو چوڌري نثار سان رابطو ٿيو هو، موٽ ۾ چوڌري نثار ارباب رحيم کي موڪليو، جيڪو سڀ آسرا لاهڻ بعد پنهنجو ٿر ڇڏي لاهور ۾ ويٺو آهي، ائين اها ٽياڪڙي ٿي ويئي. ڳالهيون ڪهڙيون ٿيون؟ اياز لطيف پليجي جو ڳالهين بابت تت اهو آهي ته ايم ڪيو ايم وارا آيا، ان ڪري هڙتال جو سڏ واپس ورتو ويو. ٿيڻ ائين گهربو هو ته متحده طرفان معافي ورتي وڃي ها، جيڪڏهن اهو ڪنهن طرح سان ممڪن نه هو ته بيان واپس ورتو وڃي ها، پر صرف ايم ڪيو ايم وارن جي لنگهي اچڻ واري معاملي کي ئي ڪافي سمجهيو ويو. يعني ڪا پڪ به نه ڏني وئي، (ساڳئي ڏينهن تي الطاف حسين سنڌ ”ون“ ۽ ”ٽو“ جي ڳالهه ڪئي.) جيئي سنڌ محاذ جي چيئرمين عبدالخالق جوڻيجي ۽ دانشور جامي چانڊيي جو ان بابت هڪ جهڙو موقف آهي ته اياز کي ڳالهين ۾ اهو چوڻو هو ته، ”اگر مگر“ نه ڪريو، مطمئن مون کي نه سڄي سنڌ کي ڪريو، پنهنجو موقف سنڌ جي اڳيان رکو، انهن آڏو پنهنجي پوزيشن واضح ڪريو، ڇاڪاڻ جو هي ڪو ذاتي يا ذاتي انا جو مسئلو ڪونه هو ۽ بلڪه سڄي سنڌ جو مسئلو هو. اها ڳالهه واقعي وزنائتي آهي ته اياز لطيف پليجو ڪنهن طرح سان سڄي سنڌ جو نمائندو نه هو، جو لکت ۾ پڪ ڪرائڻ، بيان واپس وٺڻ بنا معافي جو اهو قدم کڻي. ان جو مطلب اهو ٿو بيهي ته سندس هڙتال جو سڏ به ذاتي هو ته پوءِ ڇا هن کان اڳ وارين هڙتالن جا سڏ به ذاتي سمجهيا وڃن؟! عوام تحريڪ جو ماضيءَ ۾ ايم ڪيو ايم جي باري ۾ ڏاڍو سخت موقف رهيو آهي. ڪراچيءَ ۾ عوامي تحريڪ جي گذريل سرگرمين کان اڳ به ڪيترائي بيان ۽ واقعا ان جو ثبوت آهن. ”پونم“ جي ڏينهن ۾ جڏهن سردار عطاءُ الله مينگل ڪنوينر هو ته ايم ڪيو ايم هن اتحاد ۾ شموليت جي درخواست ڏني. عطاءُ الله مينگل پونم جي ميٽنگ ۾ اها ڳالهه رکي ته ان درخواست تي غور ڪريو. رسول بخش پليجي جو موقف هو ته هو دهشتگرد آهن، انهن جي درخواست تي غور ڪرڻ تي به هو هن اتحاد کان الڳ ٿي ويندو. اهو موقف ۽ اڄوڪو موقف هڪ ٻئي جي بنهه ابتڙ آهن. قوم پرست ڌريون: ٻين قوم پرست ڌرين الطاف جي هن بيان کي موجوده سياسي منظر ۾ هڪ راند سمجهيو ۽ ان ۾ پنهنجي شرڪت کي هاڃيڪار ۽ غير ضروري سمجهيو، ان ڪري الطاف جي بيان جي مذمت ته ڪئي وئي، پر ان تي احتجاج يا ٻيو ڪو عملي ردعمل ڏيکارڻ کان پاسو ڪيو ويو. ڪن حلقن ۾ اها ڳالهه به اٿاري پئي وڃي ته قوم پرست ڌريون گذريل عام چونڊن واري اتحاد ۾ کين پهتل ڌڪ اڃان پچائي رهيون هيون. ان اتحاد ۾ خود قومپرستن جا هڪ ٻئي سان اختلاف ۽ اڻ سهپ وارا رويا ايترو سامهون آيا، جو هو نئين اتحاد ۾ وڃڻ لاءِ تيار نه پئي ٿيا. هن وقت وڏي ڳالهه اها آهي ته ڪو اڀريل پليٽ فارم به ڪونه هو. ٻيون سياسي ڌريون: الطاف جي بيان جي جماعت اسلامي سميت سنڌ ۾ موجود سمورين وفاقي پارٽين به مذمت ڪئي پر ٻٽي نظام خلاف تحريڪ هلائيندڙ سنڌ بچايو ڪميٽيءَ جون ٻه مکيه پارٽيون پير پاڳاري جي فنڪشنل ليگ ۽ جتوئين جي نيشنل پيپلز پارٽي، جن کي ڪي همراهه سنڌ جا نجات ڏياريندڙ سمجهي رهيا هئا، سي خاموش رهيون. ڏٺو وڃي ته الطاف حسين جي هن بيان ۽ ان بعد هڙتال جي سڏ ۽ ان جي واپسي مجموعي طور پيپلز پارٽيءَ کي فائدو رسايو. هڪ فائدو الطاف جي بيان سان پ پ پ کي اهو مليو ته سنڌي ماڻهو پاڻ کي خطري ۾ محسوس ڪري پيپلز پارٽيءَ جي ڀر ٿي بيٺو. مٿان وري بلاول ڀٽو زرداريءَ ته ”مرويسون، سنڌ نه ڏيسون“ جو بيان ڏنو. هڙتال جو سڏ ڏيئي واپس وٺڻ سان عام ماڻهوءَ کي اهو پيغام مليو ته پاڻ کي متبادل سڏرائيندڙن ۾ به ڪو گهڻو جهلو يا افعال ناهي. هيءَ سڄي صورتحال هڪ دفعو وري اها تقاضا ڪري ٿي ته سنڌ ۾ متبادل قيادت واري معاملي کي ٻيهر جاچيو وڃي. هن وقت جيڪي اڪثر قوم پرست ڌريون آهن، تن جي قيادت مختلف وقتن تي موقعي پرستي، اٻهرائي ۽ غير دانشمنديءَ جو مظاهرو ڪيو آهي، نتيجي ۾ قومي تحريڪ کي پيپلز پارٽيءَ کان وڌيڪ، نه ته به ان جي برابر انهيءَ قيادت به نقصان پهچايو آهي. هن وقت دوستن ۽ دشمنن جي وچ ۾ نئين سر لِيڪو ڪڍڻ جي ضرورت آهي، بلڪل ائين، جيئن ون يونٽ جي خلاف هلندڙ تحريڪ ۾ ڪڍيو ويو هو، جنهن ۾ سنڌي وڏيرن ۽ جاگيردارن کي به ليڪي جي ٻئي پاسي بيٺل شمار ڪيو ويو هو. ائين سڀني جو حساب ٿيڻ گهرجي ته ڪنهن ڪهڙي مرحلي تي ڇا ڪيو ۽ ان جا اثر ڪهڙا ٿيا، نتيجا ڪهڙا نڪتا؟ جڏهن ته حالتن ۽ وقت جي تقاضا ڇا هئي؟ جيستائين انهن معاملن جو ايڪس ري ۽ پوسٽ مارٽم نه ٿيندو، تيستائين ڳالهه اڳتي نه وڌندي ۽ اسين بند گهٽين ۾ گهمندا رهنداسين.