Sangi سهيل سانگي

سهيل سانگي سنڌي ڪالم ۽ آرٽيڪل About Current political, economic media and social development issues

Friday, June 18, 2021

پنجاب ۾ قبضا مافيا خلاف شروع ٿيل آپريشن سنڌ ۾ نٿو ٿي سگهي؟

 اربع 03 اڪٽوبر 2018ع    سھیل سانگي 


پوري پنجاب ۾ حد دخلين ۽ قبضا مافيا خلاف وڏي پئماني تي آپريشن شروع ڪيو ويو آهي. رڳو ٽن ڏينهن ۾ تقريبا 3 کرب رپين جون حد دخليون ڊاهي پٽ ڪيون ويون آهن. لاهور، گجرانوالا، سيالڪوٽ، ملتان، راولپنڊي، ساهيوال، اوڪاڙا، گجرات سميت ڪو اهڙو شهر ناهي، جتي قبضا مافيا خلاف ڀرپور آپريشن زبردست نموني ۽ بنا فرق جي جاري نه هجي. ڪمرشل توڙي گهرو عمارتن، دڪانن، هوٽلن، توڙي ننڍين ننڍين گهٽين ۾ عام ماڻهن پاران ڪيل قبضا ختم ڪرڻ جو شاندار ڪم جاري آهي.  پنجاب ۾ صوبائي حڪومت قبضا مافيا ۽ حد دخلين خلاف آپريشن جي منظوري ڏني ۽ سڀ کان اڳ  قبضا گروپن ۽ حد دخلين خلاف آپريشن طاقتور مافيا کان شروع ڪيو ويو آهي. لاهور جون وڏيون بازارون، انارڪلي، سبزا زار، گلبرگ جي بازارن ۾ دڪاندارن جا قبضا، دڪانن جا شٽر، وڏا وڏا بورڊ سڀ قانون جي زد ۾ آڻي هڪ ڌڪ سان اڏايا پيا وڃن. سپريم ڪورٽ جي حڪم تحت آپريشن کي تمام طاقت سان ۽ ڀرپور نموني جاري رکيو ويو آهي. پنجاب جي وڏي وزير پنجاب جي عوام کي اپيل ڪئي آهي ته پنهنجي ڀرپاسي ۾ قبضا مافيا جي نشاندهي ڪئي وڃي، اسان ڪارروائي ڪنداسين.

پوري ملڪ ۾ قبضا مافيا ۽ حد دخلين خلاف آپريشن جاري آهي، پر سنڌ اڄ به ڪراچي کان ڪشمور تائين قبضا گيرن جي ور چڙهيل آهي. سنڌي جي سرڪاري زمينن تي قبضن ۽ انهن جي بي بها وڪري خلاف ته ڪورٽن ۾ ڪيس هلندڙ آهن، جو جڏهن کان پيپلزپارٽي حڪومت اقتدار ۾ آئي، تڏهن کان شهرن جون سرڪاري زمينون هجن يا ٻيلي کاتي جون زرخيز زمينون هجن، اهي ايئن قبضا ڪري وڪرو ڪيون ويون آهن، ڄڻ ته انهن جي اليڪشن منشور ۾ اهو لکيل هو ته جيڪڏهن هو اقتدار ۾ ايندا ته سرڪاري زمينن جو ڪو ٽڪر نه ڇڏيندا-

ڪراچيءَ ۾ ٿيل چائنا ڪٽنگ هڪ اهڙو مثال آهي، جنهن ڪاروبار مان اربين رپيا ڪمايا ويا. ڪيترائي اهڙا پلاٽ آهن، جتي بلڊرن عمارتون ٺاهي ڇڏيون آهن، ڪيترن هنڌن تي ايم ڪيو ايم سان تعلق رکندڙ بابر غوري جهڙن جا شادي حال ٺهيل هئا، جيڪي هو ڀاڙي تي هلائي انهن مان لکين رپيا ڪمائيندا رهيا. توڙي، جو جيڪي سرڪاري پلاٽ چائنا ڪٽنگ باوجود بلڊرن جي حوالي نه ٿيا، انهن تان شادي حال ڊاهي پٽ ڪيا ويا آهن، پر سوال اهو آهي ته جيڪي پلاٽ چائنا ڪٽنگ تحت رهائشي اسڪيمن ۾ کپي ويا، انهن جو حساب ڪتاب ڪنهن کان ورتو ويندو؟

ڳالهه رڳو ڪراچي جي به ڪونهي، پر گاديءَ واري ان هنڌ جو وڌيڪ ذڪر ان ڪري ٿئي ٿو، جو اتي ان قسم جو ڪم ڄڻ ته مافيائون ڪنديون رهيون، پر سنڌ جي ٻين شهرن ۾ به اهڙي انڌير نگري متل رهي آهي، جو ”جيڪو ڏاڍو، سو گابو“ واري ڪار رهي آهي، يعني جيڪو اقتدار ۾ ويٺو آهي، ان جي مرضي ته پنهنجي تر ۾ ڪنهن سرڪاري ملڪيت تي قبضو ڪري يا ڀلي ڪنهن اهڙي خانگي ماڻهوءَ جي زمين تي قبضو ڪري ڇڏي، جنهن جي ڪا وڏي پهچ نٿي هجي. جيڪو اقتدار ۾ ويٺو آهي، پوليس وٽ به ان جي هلندي، روينيو ۾ به ان جي هلندي ته انتظاميا وٽ به ان جي هلندي، پوءِ جنهن جي زمين تي قبضو ٿيو آهي، اهو ڪٿي دانهين؟ اهو هڪ طرفي ٽريفڪ جهڙو انداز وڏي عرصي کان سنڌ ۾ هلندو رهيو آهي، جنهن تحت خانگي ماڻهن وٽ ٻه رستا ئي بچندا آهن، ته يا هو ڏاڍي ڌر کي سندس مرضيءَ واري اگهه تي پنهنجي ملڪيت لکي ڏئي يا وري ان زمين تي قبضي ٿيڻ لاءِ زهني طور تي تيار ٿي وڃي، پوءِ پيا ڪيس هلندا، جڏهن ڪو فيصلو ٿئي!

مٿئين سطح تي ان انداز جو اثر ئي آهي، جو شهرن ۾ حددخليون ڪرڻ واري رواج جي حوصلا افزائي به ٿي آهي. عام ماڻهو ڏسي پيو ته جڏهن سندن چونڊيل نمائينده ايڏي وڏي پيماني تي قبضو پيا ڪن ته ڇا کين پنهنجي گهر يا دڪان آڏو ننڍڙي حد دخلي ڪرڻ جو حق به ڪونهي؟ سنڌ هڪ اهڙو جسم بڻجي چڪي آهي، جنهن تي حد دخليون سندس خوبصورت عضون تي پونءِ سان ڀريل ڦرڙين وانگر بدصورتي پکيڙي رهيون آهن. سنڌ جي هر شهر جي هر روڊ، بازار توڙي گهٽيءَ تي غريب توڙي امير سڀني اهڙا  قبضا ڪيا آهن، جو بحيثيت قوم جي اسان لاءِ شرم جو مقام آهي، جو اسان ڪا سوڙهي گهٽي به ناهي ڇڏي. سنڌ ۾ ميونسپل نظام حڪمران جماعت جي ڪرپشن سبب تباهه ٿي چڪو آهي ۽ ڪنهن به شهر جي ڪنهن به گهٽي، روڊ، رستي، پارڪ، اسڪول جي پلاٽ، نالي توڙي گٽر تي ڪو به قبضو ڪري مجال آهي، جو ميونسپل وارا ان کي اچي روڪين. جيڪڏهن ڪو ميونسپل آفيسر ڪجهه همت ڪري اهڙي ڪارروائي ڪري ٿو ته حد جو ايم پي اي، ايم اين  اي ان جي نوڪري چٽ ڪرائي ڇڏي ٿو. مان پنهنجي شهر روهڙي جو مثال ڏيان ته شهر جون ويڪريون خوبصورت گهٽيون قبضا گيرن قبضا ڪري، ايتريون سوڙهيون ڪري ڇڏيون آهن، جو ڪيترين گهٽين مان ته جنازا به ناهن نڪري سگهندا. گهٽين ۾ قبضي جو طريقو اهو ٿئي ٿو ته، پنهنجي ديوار گهر جي دڪي يا ڏاڪڻ وٽ سوري اچن ٿا ۽ دڪي يا ڏاڪڻ وري گهٽي ۾ سرڪاري زمين تي  قبضو ڪري ٺاهي ويندي آهي، وري ڪجهه سالن بعد ساڳيو عمل دهرائي گهٽي ۾ اڃا اڳتي قبضا ڪيا ويندا آهن. گهڻن هنڌن تي ته گٽر جي مين لائين به ڪجهه گهرن قبضن هيٺ آندي آهي، معنيٰ ته جي شهر جو گٽر بند ٿئي ته انهن گهرن جو در کڙڪائي سندن پڌر ۾ وڃي گٽر صاف ڪن. ٻئي پاسي بازارن ۾ دڪاندار انتهائي زور زبردستيءَ سان دڪان جي سامهون وارو سرڪاري زمين جو حصو قبضو ڪن ٿا. ايترو وڏو سندن دڪان ناهي هوندو، جيترو هو ان جي سامهون وارو سرڪاري رستو پنهنجي قبضي ۾ آڻيندو آهي. گهڻن هنڌن تي بازارن ۾ ته اهڙي قسم جا دڪاندار پنهنجي دڪان جي سامهون وارو ٽڪرو ڪنهن ٻئي اسٽال واري کي الاٽ ڪري ان کان ڪرايو به وٺندا آهن. اها صورتحال ڪا ڪنهن هڪ شهر جي ڪونهي، سنڌ جي هر ننڍي وڏي شهر جو ساڳيو حال آهي ۽ ان جون ذميوار سياسي حڪومتون آهن.

سنڌ ۾ بنا فرق جي ايئن ئي آپريشن شروع ٿيڻ گهرجي، جيئن چائنا ڪٽنگ خلاف آپريشن شروع ٿيو هو. حڪومت هڪ بي رحم آپريشن ڪري، ڪمرشل توڙي گهرو، روڊ توڙي رستي، بازار توڙي ننڍي کان ننڍي گهٽي مان حد دخلي ختم ڪرائي وڃي. آپريشن هڪ هڪ ڊويزن ۾ ٻهاري ڏئي پوءِ وري ٻي ڊوزن ۾ ڪجي ته جيئن آپريشن تي فوڪس هجي. رڳو پاڙن، بازارن واريون حد دخليون نه هجن، پر جيڪڏهن ڪنهن شهر ۾ ڪنهن سرڪاري زمين تي به ڪو ناجائز قبضو ٿيل آهي ته ان کي انهيءَ آپريشن جي دائري ۾ آڻڻ گهرجي، ڇاڪاڻ جو جيڪڏهن انهن مافيائن جي حوصلا شڪني نه ٿيندي ته پوءِ اسان جا شهر خوبصورت ٿيڻ بدران ڏينهون ڏينهن بدصورتيءَ جي ور چڙهي ويندا- اسان تصور ڪريون ته ڪراچيءَ اندر پبلڪ پارڪن جي زمينن تي جيڪڏهن چائنا ڪٽنگ نه ٿئي ها، جيڪڏهن اتي واقعي به پارڪ تعمير ٿين ها ته ڇا شهر جو نقشو اهو هجي ها، جيڪو اڄ آهي؟ سنڌ ۾ موجوده حڪومت کان اها اميد ته ناهي ته اهي سنڌ جي سونهن تي ڪينسر جيان ڦهليل حد دخلين کي ختم ڪرائيندا، پر شايد پنجاب مان اها بيماري ختم ڪرائيندڙ ادارا سنڌ کي به پنهنجو سمجهن ۽ اتان به اها بيماري صاف ڪن.

memonsuhail@hotmail.com

Labels: ,

سياسي بجيٽ،عمران خان کي تڪڙ ڪهڙي آهي؟

 

0

سھیل سانگي 

بجيٽ جي موسم آهي، وفاقي بجيٽ کان پوءِ سنڌ ۽ پنجاب جون به بجيٽون پيش ٿي چڪيون. وفاقي هجي يا صوبائي حڪومتون، ڪا به مڃڻ لاءِ تيار ناهي ته انهن ڪو عوام تي ٽئڪس مڙهيو آهي. وفاقي حڪومت چوي ٿي ته اسان ماڻهن کي ڏنو آهي. ساڳئي ڳالهه سنڌ حڪومت به چوي ٿي. ترقياتي ڪم ڪرايا آهن. اڳي جڏهن بجيٽ ايندي هئي ته ان جو سڌو سنئون اثر پوندو هو. بجيٽ کان اڳ مهينو 15 ڏينهن شيون مارڪيٽ مان غائب ٿيڻ لڳنديون هيون ۽ مهانگيون ٿي وينديون هيون. ماڻهن کي خبر پوندي هئي ته بجيٽ آئي آهي يا وري ڪا سهولت يا فائدو هوندو هو ته اُهو به پڌري پٽ هوندو هو. هاڻي حالت اها آهي جو خبر ئي نٿي پوي ته بجيٽ آئي آهي. ماڻهو ان مان پوندڙ نفعي يا نقصان کي محسوس ڪندا هجن. اهو سڀ ڪجھه اهڙي طريقي سان ڪيو پيو وڃي جو ماڻهن جي کيسي مان ڪجھه نڪري رهيو آهي.

سو به اهڙي غير محسوس طريقي سان، وچ ۾“ٿرڊ پارٽي” اچي وئي آهي، جيڪي ڪجھه ٿي رهيو آهي، حڪومت چوي ٿي ته اسين ڪونه پيا ڪريون. اهي واپاري، مافيا يا صنعتڪار ڪري رهيا آهن. حڪومت جيڪو به ٽئڪس مڙهي ٿي هو چوي ٿي ته ان صنعتڪارن يا واپارين تي هنيو آهي. هرڪو ڄاڻي ٿو ته ڪو به واپاري يا صنعتڪار ننڍو هجي يا وڏو پنهنجي کيسي مان نه ڀريندو آهي. هو اهو لڳل ٽئڪس پنهنجي پيداوار يا وڪري واري شيءَ تي هڻي ماڻهن کي ڏيندو آهي. ايئن سمورا ٽئڪس دراصل عام ماڻهو ئي ڀري ٿو. بلڪه ٿئي ايئن ٿو ته جڏهن به ڪنهن شيءَ تي ٽئڪس لڳندو آهي ته واپاري ۽ صنعتڪار ان ٽئڪس کان به وڌيڪ ان جو اگھه وڌائي ڇڏيندا آهن، جيڪڏهن گھڻي گتي پوندي ته ان شيءَ جو معيار ڪيرائي ڇڏيندو. ان صورت ۾ حڪومت کي اهو چوڻ جو وجهه ملندو آهي ته اها سڄي مهانگائي ۽ قيمتن ۾ واڌ واپارين وغيره ڪئي آهي. بظاهر ڀلي اهو نظر اچي، مهانگائي هجي يا امن امان جون حالتون سڀني معاملن لاءِ اصل ريگوليٽري اٿارٽي حڪومت آهي. ان کي ئي اهو ڏسڻو آهي ته مهانگائي يا اگھه ٽئڪس کان مٿي چڙهيا آهن ته انهن کي روڪڻ حڪومت جي ذميواري آهي ايئن حڪومت واپارين سان جُٽ ٿيل هوندي آهي. ماڻهن کي کاٽ لڳي رهيو آهي، حڪومت ان ۾ شامل هوندي به نظر نٿي اچي.
“ٿرڊ پارٽيءَ” جو هڪ ٻيو چٽو مثال به سامهون آيو، خزاني واري وزير شوڪت ترين کان جڏهن بجيٽ کان پوءِ واري پريس ڪانفرنس ۾ پڇيو ويو ته بجلي ته مهانگي نه پيا ڪريو؟ هن وراڻيو ته “آءِ ايم ايف کي چئون ٿا ته اها بجلي مهانگي نه ڪري.” يعني پاڪستان هڪ آزاد ۽ خودمختيار ملڪ آهي ان ۾ ڪهڙي شيءَ تي ٽئڪس لڳندو، ڪهڙي تي نه يا ڪيترو ٽئڪس لڳندو ان جو فيصلو چونڊيل حڪومت ۽ چونڊيل ادارا نه پر ٻاهريان ادارا ڪندا. اها ئي صورتحال تيل ۽ گئس جي آهي. مطلب عوام کي ڪا سهولت ملي يا نه ملي ان جو فيصلو آءِ ايم ايف ڪندو. اها ڳالهه ٻڌائي ٿي ته اسين ڪيترا خودمختيار آهيون؟ جيڪڏهن مالي ۽ معاشي حوالي سان خودمختيار نه آهيون ته پوءِ سياسي ۽ حڪومتي حوالي سان به خودمختيار نه هونداسين.
وزيراعظم عمران خان حڪومت جي هن کا اڳ ڏنل ٻن بجيٽن ۾ عوام کي ڪجھه به نه ڏنو ويو. تڏهن اهي ڳالهيون ٿينديون رهيون ته ملڪ ۾ پئسو آهي ئي ڪونه، خزانو خالي آهي، نواز ليگ ۽ پيپلزپارٽي وارا سڀ ڪجھه ڦري لٽي ٻاهر کڻي ويا، ان جو واهراڙو پيا ڪريون. اهي به ڳالهيون ٿيون ته سرڪاري خرچ گھٽائڻ لاءِ ملازمن جو تعداد گھٽايو ويندو. ان ڪم لاءِ اسٽيٽ بئنڪ جي اڳوڻي گورنر عشرت حسين جي اڳواڻيءَ ۾ ٽي چار ٽاسڪ فورسز ٺهيون. انهن ٽاسڪ فورسز سفارشون به پيش ڪيون جيڪي عمل جوڳيون نه پئي لڳيون. وفاقي حڪومت جي سول ملازمن اسلام آباد ۾ احتجاج ڪيو. چوڻ هو ته رڳو سول ادارن ۾ ڇانٽيون ڇو پيون ڪيون وڃن؟ ايئن معاملو رڪجي ويو.
فرينچ سفير کي نيڪالي ڏيڻ لاءِ مذهبي نعري سان هڪ مذهبي گروهه سامهون آيو، ان بعد صورتحال تبديل ٿي وئي. ساڳئي وقت اپوزيشن جماعتن جو اتحاد پي ڊي ايم به ٽٽي ويو. ان جي ٽٽڻ جو ڪارڻ اهو هو ته اتحاد ۾ شامل ٻه مکيه جماعتون پيپلز پارٽي ۽ نواز ليگ جي وچ ۾ اسيمبلين تان استعيفائون ڏيڻ واري معاملي تي اختلاف ٿي پيا.
پيپلز پارٽيءَ جو موقف هو ته ان هائوس تبديلي آندي وڃي. ان جي شروعات پنجاب جي وڏي وزير کان ڪجي. ان بعد قومي اسيمبلي جي ڊپٽي اسپيڪر خلاف عدم اعتماد جي تحريڪ آڻجي، مطلب پارليامينٽ ۾ رهندي يا ٻين لفظن ۾ اهو ته موجوده اقتداري ڌرين جي هوندي حڪومت جي مخالفت ڪجي، تحريڪ هلائجي ۽ ڪوششون ڪجن. ٻين لفظن ۾ اهو ته ڄڻ موجوده حڪومت ۽ اسيمبلين کي مدو پورو ڪرڻ ڏنو وڃي. پيپلز پارٽي ان ڪري به ايئن ڪيو جو ملڪ جا سگھارا ادارا موجوده اسيمبلين کي وقت کان اڳ ٽوڙڻ لاءِ تيار ناهن، نواز ليگ جو موقف هو ته استعيفائون ڏجن جنهن بعد ترت اليڪشن ٿي ويندي. اصل ۾ ٻن نقطن تي اختلاف هو. هڪ اهو ته تحريڪ انصاف جي حڪومت ڪيئن هٽائجي؟ ٻيو اهو ان کان پوءِ جيڪو ملڪ ۾ سيٽ اپ ٺهندو، حڪومت جڙندي، سا ڪنهن جي هوندي ۽ ڪهڙي هوندي؟
پيپلز پارٽيءَ واري لائين کي ان ڪري به هٿي ملي جو خطي جي صورتحال ۾ تبديلي آئي. افغانستان مان آمريڪي فوجن جي نڪرڻ، چين سان آمريڪا جي واپاري ويڙهه سڌي شڪل اختيار ڪرڻ ۽ وچ اوڀر ۾ سعودي عرب کي آمريڪا طرفان مهنداري وارو رول ڏيڻ بعد معاملا تبديل ٿيا.
ڪجھه ملڪ توڙي ادارن جي اندروني حالتن، صورتحال کي تبديل ڪيو. وزيراعظم عمران خان اهو سنگھي ورتو ته ڪو “ان هائوس” تبديلي جي کچڻي پچي راس ته نه پئي ٿئي؟ هن ذري گھٽ اهو رخ ڏيکاريو ته جيڪڏهن اهڙي ڪا ڪوشش ٿي ته هو اسيمبلي ٽوڙي ڇڏيندو.
مارچ کان وزيراعظم عمران خان جي چرپر گھڻي وڌي وئي، هن ملڪ جي مختلف شهرن جا دورا ڪيا. هر هفتي ٽي چار ترقياتي اسڪيمن جا اعلان ۽ افتتاح ڪيا. اهو ماڻهو جيڪو اڃان چار پنج مهينا اڳ تائين ماڻهن جي کاتي ۾ ڪو رليف وجھڻ لاءِ تيار نه هو سو اوچتو ئي اوچتو تبديل ٿي ويو، معيشت کي سوڙهو ڪرڻ ۽ گھٽائڻ جي بدران ان کي وسيع ڪرڻ ۽ وڌائڻ ۾ لڳي ويو. صحت ڪارڊ، هائوسنگ اسڪيمون ۽ الائجي ڇا ڇا ڏيڻ لاءِ تيار ٿي ويو. جنهن مان لڳي ٿو ته وزيراعظم عمران خان کي ڪا تڪڙ آهي. ايتري قدر جو خود وفاقي بجيٽ به اليڪشن واري بجيٽ لڳي ٿي. هاڻي اهو نعرو تبديل ڪرڻو پوندو ته “نه ڇڏينداسين، متان ويو آهين” بلڪه اها ڳالهه وڌيڪ مقبول ٿي رهي آهي ته عوام کي ڇا مليو؟ ان کي ڇا ڏنو ويو، جنهن کي عام سياسي ٻوليءَ ۾ ڊليوري چيو ويندو آهي. وزيراعظم عمران خان سمورا اعلان ۽ خود بجيٽ ملڪي معيشت کي سامهون رکندي ديواني جو خواب لڳن ٿا اهي خواب عوام کي ڏيکاريا ويا آهن،
کيس شايد ٻڌايو ويو آهي ته سڀاڻي (۽ اها سڀاڻي ڪا تڪڙي اچڻي آهي) عوام وٽ ويندس ته اتي پڇاڻو ٿيندو. گھٽ ۾ گھٽ ڪجھه شيون اهڙيون ته هجن جن جي ڳالهه ڪري سگھجي.
اهوبه ته ڪجھه اهڙيون اسڪيمون به هجن جن تي نالي واري تختي ته هجي. ان ڪري اهو چئي سگھجي ٿو ته اها سياسي بجيٽ آهي، جنهن ۾ واپارين کي صنعتڪارن کي ناراض نه ڪيو ويو آهي. انهن لاءِ سهولتون ڏنيون ويون آهن، اهڙيون سهولتون جن جو کين هلندڙ مالي سال ۾ ئي فائدو پوندو. عوام جي لاءِ اعلانيل سهولتن جي عوام تائين رسائيءَ لاءِ 5 سال گھرجن، تيستائين جيڪي طبقا يا گروهه هروڀرو سرگرم ٿين ٿا يا تڪڙ ڪن ٿا تن لاءِ ڪجھه ننڍن قرضن جون اسڪيمون ۽ ڪجھه هڪ ٻه ٻيا ائٽم آهن، جيڪي انهن کي وندرائي سگھن ٿا.
عمران خان جي موجوده بجيٽ ۽ ٻيا اعلان اصل ۾ سمنڊ پار رهندڙ پاڪستانين جي موڪليل پئسن جي آڌار تي آهن. ان ۾ ڪو شڪ ڪونهي ته انهن جي ئي موڪليل پئسن جي ڪري ملڪ ۾ پرڏيهي ناڻي جا ذخيرا بهتر ٿيا آهن. سمونڊ پار پاڪستانين لاءِ هن مختلف اسڪيمن جو اعلان پڻ ڪيو آهي. کين سڀ کان وڏي لالچ اها ڏني آهي ته ملڪ ۾ “اي-ووٽنگ” وارو سسٽم لاڳو ڪري کين ووٽ جو حق ڏنو ويندو. عمران خان سمجھي ٿو ته ايئن ڪرڻ سان سندس حڪومت کي مالي ٽيڪو ملي ويندو ۽ ايندڙ وقت ۾ سمونڊ پار پاڪستانين جا ووٽ هن لاءِ سياسي ٽيڪو بڻبا.
ملڪي بجيٽ کوٽ واري بجيٽ آهي. اها کوٽ ڏيهي توڙي پرڏيهي ادارن کان قرض کڻي پورت ڪئي ويندي. اهي قرض لاهڻ يا وياج ڀرڻ موجوده حڪومت جي ذميواري ناهي. اها ڳالهه عمران خان کي سندس معاشي مشيرن سمجھائي آهي ته “ڪهڙو سڀاڻي توکي قرض ۽ وياج ڀرڻو آهي” سو في الحال پنهنجو گاڏو هلائي ڪم ٽپاءَ، پوءِ جون ڳالهيون پوءِ سان.
ايئن 2021ع جو عمران خان ان کان اڳ واري عمران واري کان مختلف آهي. ان جون پاليسيون ، فيصلا ۽ مقصد به مختلف آهن. اهي مختلف ٿيل شيون باقي فيصلو ڪندڙن ڌرين کي ڪيتريون واري ۾ پيون اچن اهو وڏو سوال آهي. هو اهڙا منصوبا ڪجھه اهڙيون ڳالهيون ڪرڻ چاهي ٿو جيڪي سڀاڻي ڳڻائي به سگھجن ۽ ڳائي به سگھجن.

  • Budget 2021, Pahenji Akhbar, Sohail Sangi

Labels: , ,

Saturday, June 12, 2021

بنگلاديش ڪيئن ترقي ڪئي

 

بنگلاديش جي ترقي پاڪستان جي معيشت لاءِ مثال



سھیل سانگي

پاڪستان جي مالي سال جي معاشي جائزي ٻڌايو ته ملڪ اندر معاشي ترقي ڇڪي تاڻي 4 سيڪڙو ٿي سگھي آهي. جيتوڻيڪ مخالف ڌر طرفان انهن سرڪاري انگن اکرن کي چئلينج ڪيو پيو وڃي ته اهي انگ اکر پراڻي آدمشماريءَ جي حساب سان ٺاهيا ويا آهن. هتي پاڻ ان بحث ۾ ڪونه ٿا وڃون ۽ سرڪاري انگن اکرن کي بنياد بڻائي ڳالهه ڪنداسين. هفتو کن اڳ بنگلاديش جي معيشت بابت انگ اکر ملڪ جي مک اخبارن ۾ ڇپيا. انهن بابت ڪجھه ٽي وي چينلن تي پروگرام به ٿيا. اهي انگ اکر واقعي اکيون کوليندڙ آهن. بنگلاديش ڏينهون ڏينهن معاشي ترقي ۾ اڳتي وڌي رهيو آهي. ڪالهه جڏهن بجيٽ پيش ڪئي وئي ۽ معاشي جائزو به عوام آڏو آندو ويو ته پتو پيو ته پاڪستان ايتري قدر جو انڊيا به بنگلاديش جي ڀيٽ ۾ غريب ٿي ويو آهي. بنگلاديش ۾ في ماڻهو جي آمدني 3 لک 44 هزار رپيا ۽ پاڪستان ۾ في ڪس آمدني 2 لک 38 هزا ر رپيا آهي، جڏهن ته انڊيا ۾ 3 لک رپيا آهي. گذريل سال بنگلاديش جي ڪل گھرو پيداوار (گراس ڊوميسٽڪ پراڊڪٽ )۾ 9 سيڪڙو واڌ آئي.
1971ع ۾ جڏهن بنگلاديش آزاد ٿيو ته پاڪستان کان گھڻو غريب هو. بنگلاديش جنگ جي نتيجي ۾ آزادي حاصل ڪئي، ان جنگ دوران ان جون پُليون ۽ ٻيو انفراسٽرڪچر تباهه ٿي چڪو هو. ٻين لفظن ۾ايئن چئي سگھجي ٿو ته پاڪستان پنهنجي ترقي جوسفر 1947ع کان شروع ڪيو پر بنگلاديش پنهنجي ترقي جو سفر پاڪستان کان 24 سال پوءِ شروع ڪيو پر پوءِ به اڳتي نڪري ويو. ڪپھه پاڪستان جو مک فصل آهي. پر اهو ٽيڪسٽائل ۽ گارمينٽ جي معاملي ۾ بنگلاديش کان گھڻو ئي پوئتي آهي. اتي جي موسم سبب ڪپهه ٿئي ئي ڪونه. پوءِ ان جي باوجود بنگلاديش ريڊي ميڊ ڪپڙا ايڪسپورٽ ڪندڙ دنيا جو ڏي ۾ وڏو ملڪ آهي. ان 2019ع ۾ 34 ارب ڊالرن جي گارمينٽ ايڪسپورٽ ڪئي. هن شعبي ۾ 40 لک ماڻهو ڪم ڪن ٿا، جن مان اڪثريت عورتن جي آهي. دلچسپ ڳالهه اها آهي ته خود پاڪستان جي صنعتڪارن بنگلادش ۾ وڃي ٽيڪسٽائل جا ڪارخانا لڳايا.
اهڙو ڪهڙو ڪرشمو هو جنهن بنگلاديش کي انهي سطح تي پهچايو؟ان مان پاڪستان ۽ انڊيا ٻنهي کي سبق سکڻ گھرجي. بنگلاديش ۾ 2008ع کان حسينه واجد جي حڪومت آهي. ان کان اڳ بنگلاديش سياسي عدم استحڪام جو شڪار رهيو. بنگلاديش آزاد ٿيڻ کانپوءِ فوج ملڪ جي باني ۽ چونڊيل وزيراعظم شيخ مجيب الرحمان جو تختو اونڌو ڪري کيس قتل ڪري ڇڏيو. پوءِ جنرل ضياءُ الرحمان ۽ جنرل ارشاد واري واري سان حڪومت ڪندا رهيا. ملڪ ۾ فوجي راڄ رهيو. ملڪ سياسي طور ڇڪتاڻ جو شڪار رهيو. نتيجي ۾ معاشي طور به پوئتي پئجي ويو. 90ع واري ڏهاڪي ۾ مالديپ ۾ ٿيل سارڪ ميمبرن جي ڪانفرنس ۾ آءٌ پاڪستان جي ٽيم سان گڏ اتي ويو هئس. مون سارڪ ملڪن جي سڀني سربراهن جون تقريرون غور سان ٻڌيون. خاص ڪري حسينه واجد ۽ سري لنڪا جي خاتون وزيراعظم جون تقريرون. انهن ٻنهي جو چوڻ هو ته ڏکڻ ايشيا ۾ ڇڪتاڻ ۽ جنگي ماحول لاءِ خطي جا ٻه وڏا ملڪ يعني انڊيا ۽ پاڪستان ذميوار آهن. اهي هڪ ٻئي سان چٽا ڀيٽي جي چڪر ۾ خطي جي ننڍن ملڪن جو نقصان ڪري رهيا آهن. مون بنگلاديش جي وزيراعظم حسينه واجد جي پريس ڪانفرنس ۾ به شرڪت ڪئي هئي. هن جو سمورو زور ملڪ اندر سياسي استحڪام ۽ خطي ۾ جنگي صورتحال کان بچڻ تي هو. سندس چوڻ هو ته خطي ۾ امن کان سواءِ نه ترقي ٿي سگھي ٿي نه وري غربت ختم ٿي سگھي ٿي.
ڳالهه پئي هلي بنگلاديش جي سياسي حالتن جي. اتي ڪجھه عرصو عدليه به حڪومتي معاملن ۾ ٽپي پئي، جنهن جو رول فوج راڄ يا وري ان راڄ جي باقيات کي تحففظ ڏيڻ يا هٿي ڏيڻ وارو رهيو. مشرف دور ۾ اهڙا نسخا پاڪستان لاءِ به لاڳو ڪيا ويا. ڪيترن ئي موقعن تي ايئن ٿي لڳو ته اجھو اسٽيبلشمينٽ ۽ عدليه جو پاڻ ۾ اهڙو ڳانڍاپو ٿي ويندو جو رياست جو اهو ٿنڀو به اقتدار ۾ حصيدار ٿي ويندو. بهرحال حالتن ڦيرو کاڌو، بنگلاديش وارو ماڊل پاڪستان ۾ نه اچي سگھيو. خود اهو ماڊل بنگلاديش ۾ به ناڪام ٿي ويو. پاڪستان ۽ بنگلاديش ٻنهي لاءِ 90ع وارو ڏهاڪو توڙي 2008ع وارو دور اهم رهيا آهن.
بنگلاديش جي ماڻهن ۽ اتي عام راءِ توڙي پاليسيون جوڙيندڙن اهو سمجھي ورتو ته سياسي استحڪام تمام اهم آهي. ساڳئي وقت اهو ته حڪومت هلائڻ ۽ پاليسيون ٺاهڻ عام راءِ سان چونڊجي آيلن جو ڪم آهي. ان ۾ ڪنهن به رياستي اداري جي مداخلت نه هجڻ گھرجي. بنگلاديش 2008ع کان وٺي ان نقطي تي بيهي رهيو
. حسينه واجد تي ڪجهه معاملن ۾ تنقيد ڪري سگھجي ٿي، پر ڪجھه ڳالهيون سندس کاتي ۾ وڃن ٿيون. سياسي طور تي ورهايل ۽ ڏڦيڙ جو شڪار ملڪ ۾ استحڪام پيدا ڪيو. ملڪ کي معاشي ترقي جي واٽ تي آندو. ساڳئي وقت مذهبي انتهاپسندي خلاف قدم کنيا.
اهي حسينه واجد جا ئي نه پر اتي جي شعور جا فيصلا هئا. پاڪستان ۾ بنيادي پاليسين ۽ فيصلن بابت مداخلت سبب سمورن معاملن جو رخ ئي تبديل ٿي ويو. هڪ خيال جنهن جوا ظهار 2010ع ۾ بنگلاديش جي دوري دوران هڪ صحافي ظاهر ڪيو، ان ۾ وزن لڳي ٿو. سو اهو ته بنگلاديش کانپوءِ جيڪو نئون نسل خود ادارن ۾ اچي پيو، ان جو ايندڙ وقت ۾ وڏو اثر پئجي رهيوآهي. سماجي شعبي ۾ پرائمري تعليم، صحت، معاشي ترقي تي ڌيان ڏنو. وڏي ڳالهه اها آهي ته آبادي تي ڪنٽرول ڪيو، جڏهن بنگلاديش پاڪستان ۾ شامل هو ته اتي جي آدمشماري پاڪستان کان وڌيڪ هئي. 1971ع ۾ اتي آدمشماري تقريبن ساڍا ڇهه ڪروڙ 65.53 ملين هئي، جيڪا هاڻي 16 ڪروڙ ٿي وئي آهي. پاڪستان جي آدمشماري 5 ڪروڙ 90 لک هئي، جيڪا هاڻي وڌي 22 ڪروڙ 51 لک کان مٿي ٿي وئي آهي. هن وقت به بنگلاديش دنيا جي انهن ملڪن جي لسٽ ۾ ڏهين نمبر تي آهي، جتي ويم دوران عورتن جي مرڻ يا تازي ڄاول ٻارن جو موت گھٽ ٿئي ٿو.
يعني اتي حڪومتي ۽ سياسي معاملن کان سرڪاري ادارن کي پري رکڻ کانپوءِ معاشي سماجي شعبي تي ڌيان ڏنو ويو، بلڪه انهن ٽنهي شين کي ترجيحي بڻائي ملڪي پاليسين ۽ فيصلن جو بنياد بڻايو ويو.
2010ع ۾ ورلڊ وائلڊ لائف جي هڪ وفد سان گڏ مون به 15 کن ڏينهن بنگلاديش ۾ گذاريا. اصل ايجنڊا ته سندربن ٻيلو ۽ ڊيلٽائي علائقو ڏسڻ هو، مون سان گڏ ناز سهتو، اقبال خواجه ۽ امر گرڙو ۽ ڊان جي عورت صحافي ۽ ٻيا ڪجھه آفيسر هئا. منهجي، ناز ۽ اقبال خواجه جي فرمائش تي اسان کي ٻهراڙي جي غربت وارا علائقا، شهر جون ڪجھه ڪنڊون پاسا به ڏيکاريا ويا. بازارن ۾ دڪاندارن سان ڳالهه ٻولهه به ٿي. ايتري قدر جو بنگلاديش جي آزادي وارو ميوزيم ۽ ٻولي جي شهيدن جو چوڪ به ڏٺوسين.
دڪاندارن توڙي مختلف شعبن جي ماڻهن سان رسمي توڙي غير رسمي ڳالهين دوران ڪيتريون ئي نيون حقيقتون سامهون آيون. اسان ڏٺو ته اهي ماڻهو هڪ جذبي سان ۽ پنهنجي زندگي کي سڌارڻ لاءِ ڪم ڪرڻ ۾ سچا آهن.
يونيورسٽي ۾ هڪ شاگرد جيڪو اسان کي ڍاڪا کان 2 ڪلاڪن جي پنڌ تي هڪ ڳوٺ ۾ مليو، جنهن جو اقبال خواجه سان جھيڙو به ٿي پيو هو. ان هڪ وڏي ڳالهه ٻڌائي. هن چيو ته اسين دنيا کي ڏيکارڻ چاهيون ٿا ته اسين جڏهن پاڪستان کان حق گھري رهيا هئاسين ته اسان جو مطالبو صحيح هو. اسان اڳتي وڌي ۽ ترقي ڪري ڏيکارينداسين. لڳ ڀڳ اهڙيون ئي ڳالهيون دڪاندارن به ڪيون. بلڪه دڪاندارن اهو پئي چيو ته توهان (پاڪستاني) به هتي اچي پيا ٽيڪسٽائل جون صنعتون لڳايو.
مطلب ته جيڪڏهن گهربل سازگار معاشي ۽ سياسي حالتون هجن، انتها پسندي نه هجي، سماجي شعبي يعني تعليم، صحت ۽ رواداري ۽ عورتن جي تحفظ ۾ حڪومت ساٿ ڏئي ته پوءِ جذبو ڪم ڪري سگھي ٿو، يا وري انهيءَ جذبي کي انهن مٿي ڄاڻايل نقطن سان سلهاڙڻو پوندو، تڏهن ئي ترقي ٿي سگھندي ۽ اها ڳالهه سمجھه ۾ ايندي ته بنگلاديش ڪيئن ترقي ڪئي.

  • Bangladesh Economic growth, Pahenji Akhbar, Sohail sangi

Labels: