سنڌ جي اعليٰ تعليم ۾ بهتري ڪيئن آڻجي -: اهو پنجاهه واري ڏهاڪي جي ڳالهه آهي. تعليم واري وزير طرفان سنڌ يونيورسٽي جي وائيس چانسلر کي تار ملي ته وزير موصوف سان فلاڻي تاريخ تي ڪوٽڙي ريلوي اسٽيشن تي اچي ملو. وزير ريل رستي سکر يا خيرپور وڃي رهيو … وڌيڪ لاء

سنڌ جي اعليٰ تعليم ۾ بهتري ڪيئن آڻجي

Posted on May 27, 2019 (3:00 pm)

اهو پنجاهه واري ڏهاڪي جي ڳالهه آهي. تعليم واري وزير طرفان سنڌ يونيورسٽي جي وائيس چانسلر کي تار ملي ته وزير موصوف سان فلاڻي تاريخ تي ڪوٽڙي ريلوي اسٽيشن تي اچي ملو. وزير ريل رستي سکر يا خيرپور وڃي رهيو هو. وري مقرر تاريخ کان هڪ ڏينهن اڳ حد جي ڊپٽي ڪمشنر به وائيس چانسلر کي وزير سان ملاقات ڪرڻ لاءِ آگاهه ڪيو. وائيس چانسلر شايد علامه آءِ آءِ قاضي هو. جنهن انڪار ڪندي ڊپٽي ڪمشنر کي وراڻيو ته “وزير صاحب ۾ منهنجو ڪو ڪم ڪونهي. آئون ساڻس ملڻ ڇو وڃان؟ کيس مون ۾ ڪو ڪم آهي ته هتي هليو اچي“. هاڻي اهو دور آهي جو جيڪڏهن ڪنهن وزير جو ساڳئي شهر يا ڀرپاسي ۾ ڪو پروگرام آهي ته وائيس چانسلر جي اتي حاضري ضروري آهي، اهو لاڙو سنڌ ۾ شايد ڪجهه وڌيڪ آهي پر موجود ٻين صوبن ۾ به آهي. اها ڳالهه تحقيق ڪندڙ اعليٰ ادارن جي حيثيت ۽ خودمختياري گهٽائڻ کي ظاهر ڪري ٿي. هاڻي ڳالهه ان حد تائين پهتي آهي جو پرو چانسلر ۽ پرو وائيس چانسلر جا عهدا به ايجاد ڪيا ويا آهن. ايئن سياسي مداخلت کي قانوني چوڻ لاءِ کڻي يونيورسٽيون خودمختيار ادارا آهن پر اتي وڏي پيماني تي سياسي مداخلت هاڻي ايتري پڌري پٽ ٿي وئي آهي جو ان کي ڪو عيب ئي نٿو سمجهيو وڃي. يونيورسٽين ۾ رڳو وائيس چانسلر ئي نه، ٻين اهم عهدن تي مقرريون سياسي مداخلت سان ٿين ٿيون. ننڍا وڏا ٺيڪا ۽ ٻيا اهڙا ڪم ڪرائڻ لاءِ حد جا چونڊيل عيوضي يا وڏي وزير کي ويجها ماڻهو پهچي وڃن ٿا. اها ڪا اڄوڪي ڳالهه ڪونهي. ان کي هاڻي ڏيڍ ٻه ڏهاڪا ٿيڻ وارا آهن. يونيورسٽيون تعليم ڏيڻ بدران سرڪار ڌر جي ماڻهن جي سفارش تي روزگار ڏيڻ جو ذريعا ٿي ويون آهن. جتي توهان کي استادن ۽ ٽيڪنيڪل سپورٽ واري اسٽاف جي وڏي پيماني کوٽ ملندي، باقي لوئر اسٽاف ٽيڻ چئوڻ تي وڌيڪ ملندو. دلچسپ ڳالهه اها آهي ته انهن مان ڪيئي گهوسٽ ملازم آهن، جيڪي پگهار وارن ڏينهن تي ظاهر ٿين. ائين سنڌ جون يونيورسٽيون هر مهيني لکين رپيا خرچ ڪري پنهنجو خسارو پاڻ وڌائي رهيون آهن. يونيورسٽين کي بهتر ڪرڻ لاءِ سڀ کان پهرين اتي سياسي مداخلت گهٽائڻي پوندي. ان جي مکيه اداري سنڊيڪيٽ کي حقيقي معنائن ۾ غيرجانبدار ۽ خودمختيار ڪرڻو پوندو. خودمختيار ادارن ۾ سياسي مداخلت هميشه ڪرپشن کي جنم ڏيندي آهي، ساڳئي وقت ان جي پناهه گاهه به بڻبي آهي. انهن ٻنهي غير قانوني ڳالهين ڪري يونيورسٽي انتظاميا پنهنجي پاڻ کي بيوس محسوس ڪندي آهي. نتيجي ۾ اها به سڌي طرح ان جي لپيٽ ۾ اچي ويندي آهي. جيڪڏهن صوبي جي مختلف يونيورسٽين کي ڏٺو وڃي ته ڪمزور انتظاميا لاءِ اهو ڏکيو ٿي پوندو آهي ته اها تدريسي عمل جي مانيٽرنگ ڪري. هوڏانهن غير تدريسي پاسي وڏي پيماني تي ڀرتين ۽ ڪم نه ڪرڻ جا اثر تدريس واري پاسي به اچڻ شروع ٿيندا آهن. ائين رهيل ڪسر پوري ٿي ويندي آهي. ان ڪري اهي شڪايتون به اچڻ لڳنديون آهن ته استاد 25 هزار رپيا ماهوار پي ايڇ ڊي الائونس ته کڻن ٿا پر اهي واپس يونيورسٽي يا سماج کي موٽائي ڇا ٿا ڏين. هڪ سماجي گڏجاڻي ۾ مونکي انهيءَ ڏکئي سوال کي منهن ڏيڻو پيو ته سنڌ انيڪ سماجي، معاشي ۽ سياسي مسئلن جي لپيٽ ۾ آهي. سنڌ جي هيترين سارين يونيورسٽين مان ڪنهن هڪ به مسئلي تي ڪارائتي ۽ عمل جوڳي تحقيق ناهي، جنهن کي مثال طور پيش ڪجي. مون کڻي ماٺ ڪئي.
اصل اعليٰ تعليم گهڻ پاسائون ڪم آهي. وڏي ۽ سٺي يونيورسٽي اها ليکي ويندي، جيڪا سماج لاءِ ڪارائتي تعليم ڏئي. اسان هزارن ۾ کڻي گريجوئيٽ پيدا ڪريون، جن جي علمي پوزيشن ميٽرڪ جيتري هجي ۽ ذهني حالت ڪنهن مدرسي جي طالب کان به گهٽ هجي، يونيورسٽي ۾ جهڙي تعليم ڪلاسن ۾ ڏني ويندي آهي جنهن ۾ ٻار جي چوائيس هوندي آهي ته هو سکي يا نه سکي. ٻي تعليم جيڪا ڪلاس کان ٻاهر ملي ٿي، سا لازمي تعليم وانگر چاهي يا نه چاهي سکي ٿو. ان ڪري رڳو ڪلاس ۾ ئي نه پر ڪلاس کان ٻاهر به هڪ ماحول، هڪ ڪلچر جوڙڻو پوندو آهي ته جيئن ڪنهن ٻار جو يونيورسٽي اچڻ لاڀائتو ٿئي. هو ڪو لائيف اسڪل ئي سکي وٺي. هاورڊ ۽ آڪسفورڊ جيڪڏهن برانڊ نالا آهن ته اهي ڪلاس کان ٻاهر واري تعليم جي ڪري به آهن. مصيبت اها آهي ته جنرل يونيورسٽين ۾گهڻي ڀاڱي اهڙا ٻار اچن ٿا جن جي علمي سطح ميٽرڪ واري به ڪونهي. پوءِ يونيورسٽي انهن کي پرائمري جا ڪلاس به پڙهائي ڇا؟ يونيورسٽين جي داخلا واري نظام ۾ وڏا خال آهن. داخلا فارم مهل ٻار کي 15 کن چوائيسز لکڻيون آهن. انهن مان اڪثر سبجيڪٽن جي اسڪوپ، اهميت، ضرورت ۽ اتي پڙهائي دوران پريڪٽڪل کان بنهه اڻ واقف هوندا آهن، کين يونيورسٽي جو ڪمپيوٽر کڻي اچي اهڙي ڊيپارٽمينٽ ۾ اڇلائيندو آهي جنهن ڏانهن سندس ڪو لاڙو نه هوندو آهي. اصل ۾ ٻارن سان گڏ مائٽن کي يونيورسٽي موڪلڻ کان اڳ ڪيريئر ڪائونسلنگ ٿيڻ گهرجي. ٻار کي ايپٽيٽيوٽ مطابق ٻه چار سبجيڪٽن لاءِ تيار ڪرڻ گهرجي. هتي اها ڳالهه اهم آهي ته ٻار يا مائٽ جي خواهش ۽ ايپٽيٽيوٽ ٻه الڳ شيون آهن. ڪهڙن سبجيڪٽن جو ايندڙ وقت ۾ ڪيترو ۽ ڪيئن اسڪوپ وڌندو يا گهٽبو؟ ڪهڙيون مهارتون ضروري هونديون وغيره. بهرحال هي هڪ گهڻ پاسائون ڪم آهي. جنهن لاءِ مکيه ڌر سرڪار آهي. ان کي ئي يونيورسٽين ۾ مداخلت کان پري رهڻ کان وٺي يونيورسٽين ۾ تعليم ۽ سکڻ جو ڪلچر ٺاهڻ، توڙي داخلا پاليسي ۽ ڪيريئر ڪائونسلنگ تائين ڪرڻي آهي.
(نوٽ: هي سهيل سانگي سان ٿيل ڳالهه ٻولهه آهي، جيڪا مضمون جي شڪل ۾ پيش ڪجي ٿي، سهيل سانگي سينيئر صحافي ۽ سنڌ يونيورسٽي جي ميڊيا اينڊ ڪميونيڪيشن شعبي ۾ وزيٽنگ پروفيسر آهي.)

سنڌ جي اعليٰ تعليم ۾ بهتري ڪيئن آڻجي

Posted on May 27, 2019 (3:00 pm)

اهو پنجاهه واري ڏهاڪي جي ڳالهه آهي. تعليم واري وزير طرفان سنڌ يونيورسٽي جي وائيس چانسلر کي تار ملي ته وزير موصوف سان فلاڻي تاريخ تي ڪوٽڙي ريلوي اسٽيشن تي اچي ملو. وزير ريل رستي سکر يا خيرپور وڃي رهيو هو. وري مقرر تاريخ کان هڪ ڏينهن اڳ حد جي ڊپٽي ڪمشنر به وائيس چانسلر کي وزير سان ملاقات ڪرڻ لاءِ آگاهه ڪيو. وائيس چانسلر شايد علامه آءِ آءِ قاضي هو. جنهن انڪار ڪندي ڊپٽي ڪمشنر کي وراڻيو ته “وزير صاحب ۾ منهنجو ڪو ڪم ڪونهي. آئون ساڻس ملڻ ڇو وڃان؟ کيس مون ۾ ڪو ڪم آهي ته هتي هليو اچي“. هاڻي اهو دور آهي جو جيڪڏهن ڪنهن وزير جو ساڳئي شهر يا ڀرپاسي ۾ ڪو پروگرام آهي ته وائيس چانسلر جي اتي حاضري ضروري آهي، اهو لاڙو سنڌ ۾ شايد ڪجهه وڌيڪ آهي پر موجود ٻين صوبن ۾ به آهي. اها ڳالهه تحقيق ڪندڙ اعليٰ ادارن جي حيثيت ۽ خودمختياري گهٽائڻ کي ظاهر ڪري ٿي. هاڻي ڳالهه ان حد تائين پهتي آهي جو پرو چانسلر ۽ پرو وائيس چانسلر جا عهدا به ايجاد ڪيا ويا آهن. ايئن سياسي مداخلت کي قانوني چوڻ لاءِ کڻي يونيورسٽيون خودمختيار ادارا آهن پر اتي وڏي پيماني تي سياسي مداخلت هاڻي ايتري پڌري پٽ ٿي وئي آهي جو ان کي ڪو عيب ئي نٿو سمجهيو وڃي. يونيورسٽين ۾ رڳو وائيس چانسلر ئي نه، ٻين اهم عهدن تي مقرريون سياسي مداخلت سان ٿين ٿيون. ننڍا وڏا ٺيڪا ۽ ٻيا اهڙا ڪم ڪرائڻ لاءِ حد جا چونڊيل عيوضي يا وڏي وزير کي ويجها ماڻهو پهچي وڃن ٿا. اها ڪا اڄوڪي ڳالهه ڪونهي. ان کي هاڻي ڏيڍ ٻه ڏهاڪا ٿيڻ وارا آهن. يونيورسٽيون تعليم ڏيڻ بدران سرڪار ڌر جي ماڻهن جي سفارش تي روزگار ڏيڻ جو ذريعا ٿي ويون آهن. جتي توهان کي استادن ۽ ٽيڪنيڪل سپورٽ واري اسٽاف جي وڏي پيماني کوٽ ملندي، باقي لوئر اسٽاف ٽيڻ چئوڻ تي وڌيڪ ملندو. دلچسپ ڳالهه اها آهي ته انهن مان ڪيئي گهوسٽ ملازم آهن، جيڪي پگهار وارن ڏينهن تي ظاهر ٿين. ائين سنڌ جون يونيورسٽيون هر مهيني لکين رپيا خرچ ڪري پنهنجو خسارو پاڻ وڌائي رهيون آهن. يونيورسٽين کي بهتر ڪرڻ لاءِ سڀ کان پهرين اتي سياسي مداخلت گهٽائڻي پوندي. ان جي مکيه اداري سنڊيڪيٽ کي حقيقي معنائن ۾ غيرجانبدار ۽ خودمختيار ڪرڻو پوندو. خودمختيار ادارن ۾ سياسي مداخلت هميشه ڪرپشن کي جنم ڏيندي آهي، ساڳئي وقت ان جي پناهه گاهه به بڻبي آهي. انهن ٻنهي غير قانوني ڳالهين ڪري يونيورسٽي انتظاميا پنهنجي پاڻ کي بيوس محسوس ڪندي آهي. نتيجي ۾ اها به سڌي طرح ان جي لپيٽ ۾ اچي ويندي آهي. جيڪڏهن صوبي جي مختلف يونيورسٽين کي ڏٺو وڃي ته ڪمزور انتظاميا لاءِ اهو ڏکيو ٿي پوندو آهي ته اها تدريسي عمل جي مانيٽرنگ ڪري. هوڏانهن غير تدريسي پاسي وڏي پيماني تي ڀرتين ۽ ڪم نه ڪرڻ جا اثر تدريس واري پاسي به اچڻ شروع ٿيندا آهن. ائين رهيل ڪسر پوري ٿي ويندي آهي. ان ڪري اهي شڪايتون به اچڻ لڳنديون آهن ته استاد 25 هزار رپيا ماهوار پي ايڇ ڊي الائونس ته کڻن ٿا پر اهي واپس يونيورسٽي يا سماج کي موٽائي ڇا ٿا ڏين. هڪ سماجي گڏجاڻي ۾ مونکي انهيءَ ڏکئي سوال کي منهن ڏيڻو پيو ته سنڌ انيڪ سماجي، معاشي ۽ سياسي مسئلن جي لپيٽ ۾ آهي. سنڌ جي هيترين سارين يونيورسٽين مان ڪنهن هڪ به مسئلي تي ڪارائتي ۽ عمل جوڳي تحقيق ناهي، جنهن کي مثال طور پيش ڪجي. مون کڻي ماٺ ڪئي.
اصل اعليٰ تعليم گهڻ پاسائون ڪم آهي. وڏي ۽ سٺي يونيورسٽي اها ليکي ويندي، جيڪا سماج لاءِ ڪارائتي تعليم ڏئي. اسان هزارن ۾ کڻي گريجوئيٽ پيدا ڪريون، جن جي علمي پوزيشن ميٽرڪ جيتري هجي ۽ ذهني حالت ڪنهن مدرسي جي طالب کان به گهٽ هجي، يونيورسٽي ۾ جهڙي تعليم ڪلاسن ۾ ڏني ويندي آهي جنهن ۾ ٻار جي چوائيس هوندي آهي ته هو سکي يا نه سکي. ٻي تعليم جيڪا ڪلاس کان ٻاهر ملي ٿي، سا لازمي تعليم وانگر چاهي يا نه چاهي سکي ٿو. ان ڪري رڳو ڪلاس ۾ ئي نه پر ڪلاس کان ٻاهر به هڪ ماحول، هڪ ڪلچر جوڙڻو پوندو آهي ته جيئن ڪنهن ٻار جو يونيورسٽي اچڻ لاڀائتو ٿئي. هو ڪو لائيف اسڪل ئي سکي وٺي. هاورڊ ۽ آڪسفورڊ جيڪڏهن برانڊ نالا آهن ته اهي ڪلاس کان ٻاهر واري تعليم جي ڪري به آهن. مصيبت اها آهي ته جنرل يونيورسٽين ۾گهڻي ڀاڱي اهڙا ٻار اچن ٿا جن جي علمي سطح ميٽرڪ واري به ڪونهي. پوءِ يونيورسٽي انهن کي پرائمري جا ڪلاس به پڙهائي ڇا؟ يونيورسٽين جي داخلا واري نظام ۾ وڏا خال آهن. داخلا فارم مهل ٻار کي 15 کن چوائيسز لکڻيون آهن. انهن مان اڪثر سبجيڪٽن جي اسڪوپ، اهميت، ضرورت ۽ اتي پڙهائي دوران پريڪٽڪل کان بنهه اڻ واقف هوندا آهن، کين يونيورسٽي جو ڪمپيوٽر کڻي اچي اهڙي ڊيپارٽمينٽ ۾ اڇلائيندو آهي جنهن ڏانهن سندس ڪو لاڙو نه هوندو آهي. اصل ۾ ٻارن سان گڏ مائٽن کي يونيورسٽي موڪلڻ کان اڳ ڪيريئر ڪائونسلنگ ٿيڻ گهرجي. ٻار کي ايپٽيٽيوٽ مطابق ٻه چار سبجيڪٽن لاءِ تيار ڪرڻ گهرجي. هتي اها ڳالهه اهم آهي ته ٻار يا مائٽ جي خواهش ۽ ايپٽيٽيوٽ ٻه الڳ شيون آهن. ڪهڙن سبجيڪٽن جو ايندڙ وقت ۾ ڪيترو ۽ ڪيئن اسڪوپ وڌندو يا گهٽبو؟ ڪهڙيون مهارتون ضروري هونديون وغيره. بهرحال هي هڪ گهڻ پاسائون ڪم آهي. جنهن لاءِ مکيه ڌر سرڪار آهي. ان کي ئي يونيورسٽين ۾ مداخلت کان پري رهڻ کان وٺي يونيورسٽين ۾ تعليم ۽ سکڻ جو ڪلچر ٺاهڻ، توڙي داخلا پاليسي ۽ ڪيريئر ڪائونسلنگ تائين ڪرڻي آهي.
(نوٽ: هي سهيل سانگي سان ٿيل ڳالهه ٻولهه آهي، جيڪا مضمون جي شڪل ۾ پيش ڪجي ٿي، سهيل سانگي سينيئر صحافي ۽ سنڌ يونيورسٽي جي ميڊيا اينڊ ڪميونيڪيشن شعبي ۾ وزيٽنگ پروفيسر آهي.)

Bookmark the permalink.

معيشت جي بحالي ۽ خرچ گهٽائڻ وارو فيصلو!

Posted on May 16, 2019 (11:19 am)

عالمي مالياتي فنڊ کان قرض کڻڻ پاڪستان لاءِ ڪا نئين ڳالھه ڪونھي. گذريل ٽن ڏھاڪن کان ھر حڪومت ان اداري کان قرض کڻندي رھي آھي. ھر ڀيري اھا ئي پڪ ڏياري ويندي آھي تھ “بس ھن ڀيري پاڪستان جي معيشت جا ٻيڙا ئي پار ھوندا”، پر ٿيندو ايئن رھيو آھي تھ معيشت جي حالت اڳي کان به ابتر ٿيندي رھي آھي. پاڪستان جو مثال ان گدڙ وانگر آھي جيڪو سياري جي ھر رات جھجھو سيءُ پوڻ تي وڏيون اونايون ڪندو آھي ۽ فيصلو ڪندو آھي ته ھينئر سيءُ ۾ ھٿ پير پيا ڏڪن، ڪجھه ڪري نٿو سگھجي بس جيئن سج نڪرندو، ھو ايڏي وڏي ڏر کوٽي وٺندو جو سندس ايندڙ نسل به مزي سان سيارو ڪٽي ويندا. پوءِ جڏھن صبح ٿيندو آھي ته راتوڪو سيءُ وسري ويندو آھي. ھو سڄو ڏينھن اُس ۾ ٽيڪيون ڏيندو وتندو آھي، تان جو وري رات پوندي آھي ته دانھون شروع هونديون آھن. پاڪستان به جڏهن قرض جا پئسا کٽي پوندا آھن ته ھاءِ گھوڙا شروع ڪندو آھي، سڀ شرط شروط قبول ڪندو آھي ته ڪجھه پنھنجي پر ۾ وري داٻ دڙڪي ۾ فيصلا به ڪري وٺندو آھي پر انھن فيصلن تي عمل نه ڪيو ويندو آھي، نتيجي ۾ قرض واري رقم ختم ٿيڻ سبب معيشت جو دڪان به بند ٿيڻ لڳندو آھي.
آءِ ايم ايف جي ھن ڀيري وارين شرطن کي سمجھڻ لاءِ ڪنھن راڪيٽ سائنس جي ضرورت ناھي. ڪجھه ڳالھيون سڌيون آھن. ملڪ جو پرڏيھي واپار ۾ گھاٽو 20 ارب ڊالرن تائين وڃي پھتو آھي، يعني اسين پرڏيھه جو مال وڌيڪ استعمال ڪريون ٿا ان ڪري گھرايون وڌيڪ ٿا. ٻئي پاسي ايڪسپورٽ گھٽ آھي. انھن ٻنھي جي فرق جو نالو قرض آھي، جيڪو ڏينھون ڏينھن چڙھندو ۽ وڌندو وڃي ٿو. اسين ٽيڪس ۽ ايڪسپورٽ وڌائڻ ڏي پيا وڃون ۽ نه وري امپورٽ گھٽائڻ ڏي. ٻيو آهي ٽيڪس ڀرڻ يعني جنھن تي جيترو ٽيڪس واجب ٿئي ٿو سو ڀري پر اسان وٽ ڪروڙن جي آبادي ۾ ٽيڪس ڀريندڙن جو انگ انتهائي گهٽ آھي. انھن ۾ خاص ڪري ڪارخانيدار ۽ واپاري طبقو پورو ٽيڪس نٿو ڀري. پگھاردارن کان ٽيڪس ٿڏي تي پگھارن مان ڪٽجي ملي ٿو. عام ماڻھو ھر شيءِ تي سيلز ٽيڪس وغيره جي شڪل ۾ ٽيڪس ڀري ٿو. ٽيڪس ڏيڻ جو ڪلچر ئي موجود ناھي، ان ۾ ٽيڪس چوري ڪرڻ يا ٽيڪس اوڳاڙيندڙن جون ڪاريگريون پنھنجي جاءِ تي پر ٽيڪس ڀريندڙن کي شڪ ھوندو آھي تھ کانئن جيڪي پئسا ورتا پيا وڃن اھي واقعي ماڻھن تي يا جنھن مقصد لاءِ اوڳاڙيا پيا وڃن ان تي خرچ به ٿيندا؟
جيڪڏھن انگ اکر ڏسجن ۽ ان تي باقاعدھ تحقيق ڪجي ته پتو پوندو آھي ته واپاري ۽ ڪارخانيدار وغيرھ ٽيڪس نٿا ڀرين (بلڪه ٽيڪس چوري ڪن ٿا) پر ٽيڪس کان وڌيڪ رقم خيراتي ڪمن لاءِ ڏين ٿا. انھيءَ جي پويان ضمير جي چڪ واري نفسيات پنھنجي جاءِ تي ته ايترو گناھ ڪيو اٿئون، ان جي عيوض ڪجھه دعا ڪمائجي، پر معاشي معنائن ۾ ته ھو رقم ڀري ٿو. آءِ ايم ايف به ٽيڪس نظام درست ڪرڻ جي ڳالھه ڪئي آھي. ان ۾ خود آءِ ايم ايف جو بھ ڀلو آھي، ڇاڪاڻ جو ٽيڪس جي اوڳاڙي ٿيندي ته ان کي به مُور توڙي وياج ٻئي ملندا. پر اھا ڳالھه پنھنجي جاءِ تي درست آھي ته ٽيڪس جي درست اوڳاڙي ٿيندي رھي ھا ته صورتحال ۾ گھڻو فرق ھجي ھا. ان لاءِ ماڻھن جو اعتبار رکڻ ضروري آھي ته اھا رقم واقعي ماڻھن جي ڀلي تي ئي خرچ ٿيندي.
ٽيون شرط اھو آھي ته خرچ گھٽايو. خرچ گهٽايو جو مطلب آھي ته انتظامي ۽ غير ترقياتي خرچ. تبديلي واري حڪومت ٽيڪس ڀريندڙن جو انگ وڌائڻ جي نعري سان آئي آھي، سا پنهنجي دور ۾ ماڳھين 300 ارب رپيا گھٽ اوڳاڙي ڪري سگھي. وزيراعظم عمران خان پروٽوڪول تي ٿيندڙ خرچ ختم ڪري ڪفايت شعاري جا وڏا اعلان ڪيا پر اھي ٻئي اعلان جڏھن زميني حقيقتن تي ٽڪريا ته ڦُس ڪري ويا. ٻيا خرچ ڪٿي گھٽائي سگھجن ٿا؟ ھاڻي جڏھن خرچ گھٽائڻ جي ڳالھه پئي ھلي ته ھر ڪنھن جي نظر ملڪ جي مختلف ادارن ۽ شعبن ڏي پئي وڃي. اھي جيڪي ملڪ ۾ سياست ۽ سياسي جمھوري نظام کي صحيح نٿا سمجهن سي اھو دليل ڏئي رھيا آھن ته اسيمبلي ميمبرن ۽ اسيمبلين تي وڏو خرچ ٿي رھيو آھي، اھو گهٽائي سگهجي ٿو. پنجاب اسيمبلي يڪراءِ ٿي پنھنجي ميمبرن جون پگهارون ۽ رعايتون وڌائڻ جو بل پاس ڪيو ته وزيراعظم عمران خان وچ ۾اچي اھو بل روڪيو. سڄي دنيا ۾ اھڙي ڪابه مضبوط راءِ ناھي ته جمھوري ادارن يا سياسي نظام کي سپورٽ جي مد ۾ خرچ گھٽايا وڃن.
ٻي راءِ اھا آھي تھ اڳوڻي چيف جسٽس افتخار محمد چوڌري جي ڏينھن ۾ جڏھن عدليه پاڻ کي رياست ئي نه پر اقتدار جي اھم ٿنڀ ۽ ٿوڻِ طور مڃايو تھ ججن جي پگھارن، الائونسز ۽ رعايتن ۾ وڏي پيماني تي واڌ آئي. ميڊيا ۾ ان بابت ڪجھه انگ اکر به آيا آھن ته ھڪ جج ڪيتري پگھار ۽ ٻيون سھولتون کڻي ٿو ۽ ريٽائرمينٽ کان پوءِ کيس قومي خزاني مان ڪيتريون گھڻيون سھولتون ملنديون. اھو انگ به وڌيڪ ٻڌايو پيو وڃي، ان معاملي تي به بحث ھلندڙ آھي.
گذريل ٽن ڏھاڪن دوران سياسي يا نيم مارشل لائي حڪومتن، مٿان وري عدليه جي ايڪٽوازم جي نتيجي ۾ بيوروڪريسي چڱي خاصي دٻاءُ ۾ رھي آھي. ڪيترن موقعن تي ٿيندو اھو رھيو جو بيوروڪريسي اختيارن توڙي پئسي جي معاملي ۾ پنھنجو حصو حاصل نه ڪري سگھي. بلڪه ڪجھه حلقن چواڻي ان جو حصو گذريل چئن ڏھاڪن ۾ گھٽيو آھي. بجيٽ جڏھن پيش ٿيندي آھي ته خرچ جا ٻھ وڏا انگ سامھون ايندا آھن. پھريون پرڏيھي ۽ ڏيھي قرض ۽ ٻيو دفاع. ان ۾ ڪو شڪ ڪونھي ته سيڪيورٽي اھم آھي. جڏھن مالي بحران جي گھرائي ۽ شدت جي تصوير رکي وڃي ٿي ته اھا ڳالھھ به سامھون اچي ٿي ته لڳاتار مالي بحران پنھنجي جاءِ تي سيڪيورٽي ٿريٽ ھوندا آھن. جنھن ملڪ جي جيتري معيشت مضبوط ھوندي، اھو ملڪل به اوترو ئي مضبوط ھوندو ۽ ان جي سيڪيورٽي بھ اوترو ئي مضبوط ھوندي. تجزيه نگارن جو چوڻ آھي ته وڌيڪ سرگرم ادارا ۽ حڪمرانن جي اشرافيه ملڪ اندر بامقصد سڌارن جي راھه ۾ رڪاوٽ آھن. ڪير بھ پنھنجون رعايتون ڇڏڻ لاءِ تيار ناھي.
عمران خان حڪومت ۾ اچڻ جي تياري کان وٺي حڪومت ۾ اچڻ جي 9 مھينن تائين ڪرپشن ۽ احتساب کي ملڪي معيشت جي سموري خرابيءَ جو ذميوار سڏيندو رھيو. پر جڏھن نه ڪرپشن جو پئسو ھٿ ڪري سگھيو نه معيشت بحال ٿي سگھي ته ھاڻي “ڪاري ڌن” کي معيشت جي خرابي لاءِ ذميوار بڻايو پيو وڃي ۽ ان ڪاري ڌن جي ڳولا ايمنسٽي اسڪيم جي ذريعي شروع ڪئي وئي آھي، جيڪو بقول ايف بي آر چيئرمين شبر زيدي جي ته اھو ڌن ڏاڍي پيار سان ڳولي ھٿ ڪيو ويندو.
سو ٽيڪس وڌائڻ واري ڳالھه پنھنجي جاءِ تي درست ھوندي، پر اوتروئي اھم خرچ گھٽائڻ به آھي. آءِ ايم ايف خرچ گھٽائڻ جي معاملي ۾ ماڳھين اھو به چوي ٿو ته ترقياتي خرچ به گھٽايو. ڏسجي ته آءِ ايم ايف جي ان ۾ ڪيتري سنجيدگي آھي. آءِ ايم ايف کڻي سنجيدھ نھ ٿئي، خود اسان کي سنجيدھ ٿيڻو پوندو. ڇاڪاڻ جو عوام به ھڪ ليول کان پوءِ بنھه ٽيڪس ڏيڻ جي سگھه وڃائي ويھندو، ان لاءِ سڀني ادارن کي معيشت جي بحالي لاءِ خرچ گھٽائڻ وارو فيصلو ڪرڻو پوندو.

https://www.pahenjiakhbar.com/articles/%D9%85%D8%B9%D9%8A%D8%B4%D8%AA-%D8%AC%D9%8A-%D8%A8%D8%AD%D8%A7%D9%84%D9%8A-%DB%BD-%D8%AE%D8%B1%DA%86-%DA%AF%D9%87%D9%BD%D8%A7%D8%A6%DA%BB-%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%88-%D9%81%D9%8A%D8%B5%D9%84%D9%88/ 

Keywords: #IMF# #PTI# #imran Khan# #Judges#

وفاقي حڪومت کي سنڌ ۽ پيپلزپارٽي ۾ فرق ڪرڻ گھرجي!

Posted on May 25, 2019 (1:13 pm)

عمران خان حڪومت جو پيپلزپارٽي سان ٽڪراءُ اڻٽر ٿيندو پيو وڃي. حڪومت نيب جي ذريعي پارٽي قيادت ۽ پارٽي جي ڪجھه اھم ماڻھن خلاف ڪارروائي ڪرڻ ڏي وڃي پئي. سنڌ اسيمبلي جي اسپيڪر سراج دراني خلاف ريفرنس داخل ڪيو پيو وڃي، جڏھن تھ قومي احتساب بيورو جي ايگزيڪيوٽو بورڊ زرداري گروپ لميٽيڊ سميت ٽن انڪوائرين ڪراچي پورٽ ٽرسٽ، آفيسر ھائوسنگ سوسائٽي خلاف بدعنواني جو ريفرنس داخل ڪرڻ ۽ اڳوڻي ڊي جي سنڌ بلڊنگ ڪنٽرول اٿارٽي خلاف ريفرنس داخل ڪرڻ جي به منظوري ڏني آھي. ھوڏانھن سنڌ اينگرو ڪمپني جي چيئرمين خورشيد جمالي سميت ٽن ڄڻن کي جعلي بئنڪ اڪائونٽن واري ڪيس ۾ گرفتار ڪيو ويو آھي. ايئن لڳ ڀڳ ڏيڍ ڊزن کن انڪوائريون اڳوڻي صدر آصف علي زرداري خلاف ٿي رھيون آھن.
اھي سڀ ڪارروايون نيب جي ذريعي ٿي رھيون آھن، نيب جي چيئرمين ريٽائرڊ جسٽس جاويد اقبال جي تازي انٽرويو ۾ ملڪ جون ٻه وڏيون پارٽيون پيپلزپارٽي ۽ نواز ليگ ھڪ ٿي ويون آھن. انھن پنھنجي پر ۾ نيب کي نو لفٽ ڪرڻ جو سوچيو آھي، اھو ئي سبب آھي جو ڪالهه جمعي جي ڏينھن نيب وٽ پيشي تي پارٽي چيئرمين بلاول ڀٽو ۽ آصف علي زداري حاضر نه ٿيا. آصف زرداري جيتوڻيڪ اسلام آباد ۾ ھو پر طبيعت جي ناسازي جو ٻڌائي ڪراچي ھليو آيو، جڏھن تھ بلاول ڀٽو گهٽ مدت جو نوٽيس ھجڻ ڪري پيش ٿيڻ کان معذرت ڪئي، سندن غير حاضري ۾ وڪيل پيش ٿيا. ساڳي طرح نواز ليگ جو نائب صدر ۽ اڳوڻو وزيراعظم شاھد خاقان عباسي به نيب آڏو پيش نه ٿيو. خيال آھي ته اھي ٻئي پارٽيون چاھين ٿيون ته ھو اھڙي نافرماني ڪري ڏسن ته نيب يا حڪومت وڌ ۾ وڌ ڪهڙو قدم ٿي کڻي، خاص ڪري اھڙي موقعي تي جڏھن نيب جي چيئرمين خلاف ھڪ مبينه ويڊيو وائرل ٿيل آھي. ٻئي پارٽيون گذريل چئن ڏينھن دوران نيب جي سربراھ جي ساک گهٽائڻ جي پوري ڪوشش ڪري چڪيون آھن.
ھن منظر ۾ افسوسناڪ صورتحال اها به اُڀري آھي جو وفاقي حڪومت پيپلز پارٽي خلاف ڪارروائي ڪندي، سنڌ کي بھ گهيري ۾ آڻي رھي آھي. 30 جون تي پڄاڻي تي پھچندڙ مالي سال دوران سنڌ کي اين ايف سي ايوارڊ ۾ مقرر ٿيل حصي کان 131 ارب رُپيا گهٽ مليا آھن، جنھن جي ڪري صوبي ۾ ترقياتي ڪم متاثر ٿيا آھن. عجيب ڳالھه اھا آھي جو ان صورتحال بابت صوبن کي اعتماد ۾ نه ورتو ويو. ھلندڙ مالي سال دوران گهٽ رقم ملڻ جو سنڌ حڪومت اھو اشارو ڏنو آھي ته نئين بجيٽ ۾ ڪابه نئين ترقياتي اسڪيم نه رکي ويندي. ايئن صوبي ۾ سمورين حالتن يا ترقياتي ڪم نه ٿيڻ جي ذميواري سنڌ حڪومت وفاقي حڪومت تي وجھي رھي آھي. ان ڏس ۾ وزيراعظم عمران خان جو اھو اعلان خاص حوالو بڻجي رھيو آھي ته صوبا نه به چاھين پر کين پنھنجي حصي مان فاٽا لاءِ ٽي سيڪڙو ڏيڻو پوندو.
ايم ڪيو ايم جي ذريعي وفاقي حڪومت پوري ڪوشش ڪئي ته ڪراچي ۾ ترقياتي ڪمن ۽ شھري سھولتن جي کوٽ واري فلم سنڌ حڪومت جي ڳچي ۾ وجھي. سنڌ ان حملي ۾ بچاءُ جي ڪوشش ڪري رھي آھي، ان سان گڏوگڏ صوبي ۾ ڪنھن نه ڪنھن ھنڌ ڪو ننڍو مسئلو به خراب حڪمراني جي ڪري ڀڙڪي پوي ٿو ۽ سنڌ حڪومت جي ڳچيءَ ۾ پوي ٿو، جنھن سان صوبائي حڪومت توڙي پارٽي جي ساک متاثر ٿي رھي آھي، ان صورتحال جي مستقل حل لاءِ حڪومت توڙي پارٽي ٻئي ڪي به اثرائتا اپاءَ نه وٺي سگھيون آھن.
سنڌ جي سامونڊي پٽيءَ ۾ تيل ھٿ نه اچڻ جي ناڪامي جي اعلان سان گڏ وزيراعظم عمران خان ٿرڪول ۾ وفاقي حڪومت طرفان مدد ڏيڻ جي ڳالھه ڪئي آھي نه ته گذريل 9-8 سالن کان سنڌ منٿون ڪندي رھي ته ڪوئلي کي ترقي ڏيارڻ ۾ مدد ڪري پر ان جي ھڪ به نه ٻڌي وئي. عمران خان ٿر جي علائقي ڇاڇرو ۾ به ڪجھه مھينا اڳ جلسو ڪيو، پر ھن تڏھن ٿرڪول ۾ ھٿ ونڊائڻ جي ڳالھه نه ڪئي. ھاڻي سمنڊ مان تيل ھٿ ڪرڻ ۾ ناڪامي بعد ڪوئلي تي سندس نظر پئي آھي. اھا ڳالھھ اھم آھي تھ سمنڊ ۾ تيل جي ڳولا بابت سنڌ حڪومت جو اھو موقف ھو ته اھو سنڌ جي جاگرافيائي حدن ۾ آھي. ان ڪري ان ۾ ھن صوبي جو حصو بيھندو. ڪٿي ايئن ته ناھي وفاقي حڪومت ھڪ دفعو وري معدني وسيلا صوبن کان وٺڻ گھري ٿي؟
وفاقي حڪومت ٻه ڏينھن اڳ ڪراچيءَ جون ٽي وڏيون اسپتالون پنھنجي ڪنٽرول ۾ وٺڻ جو نوٽيفڪيشن جاري ڪيو آھي. سپريم ڪورٽ مختلف اپيلن ۽ پٽيشنن تي جن ۾ پوسٽ گريجوئيٽ ميڊيڪل سينٽر، دل جي مريضن جي اسپتال (اين آءِ سي وي ڊي) ۽ جناح اسپتال جي ڀرسان موجود ٻارن جي اسپتال واپس وفاق کي ڏيڻ جو فيصلو ٻڌايو ھو. فيصلو ته ڪجھھ مھينا اڳ ڪيو ويو ھو. پر نوٽيفڪيشن ھاڻي جاري ڪيو ويو آھي. نوٽيفڪشن جي ٽائيمنگ اھم آھي. ارڙھين آئيني ترميم بعد جڏھن تعليم وانگر صحت کي به صفا صوبائي کاتو قرار ويو ته اھي اسپتالون سنڌ کي ڏنيون ويون، ھن وقت اين آءِ سي وي ڊي جا سنڌ جي مختلف شھرن ۾ 8 سينٽر ھلندڙ آھن. ھن نوٽيفڪيشن تي سنڌ جي وڏي وزير سيد مراد علي شاھ توڙي پارٽي چيئرمين بلاول ڀٽو زرداري شديد ردعمل ڏيکاريو آھي. مراد علي شاھه جو چوڻ آھي ته “نوٽيفڪيشن سان ڪھڙو فرق ٿو پوي. اھي اسپتالون اڳ به اسان پي ھلايون، ھاڻي به اسين ھلائينداسين!” پيپلزپارٽي جي چيئرمين بلاول ڀٽو ھن نوٽيفڪيشن کي صوبائي خودمختياري تي حملو قرار ڏنو آھي. سنڌ جي عام راءِ طرفان به وفاقي حڪومت جي ھن فيصلي تي ڪاوڙ جو اظھار ڪيو ويو آھي.
سنڌ ۽ وفاقي حڪومت جي وچ ۾ دادو ضلعي ۾ واقع نئين گاج جي اڏاوت بابت به اختلاف ھلندڙ آھن. مشرف دور ۾ واپڊا جي ذريعي ان ڊيم جي اڏاوت جو ڪم شروع ڪيو ويو ھو. پر بعد ۾ وفاقي حڪومت ھٿ ڪڍي وئي. سنڌ جو موقف آھي ته اسين زمين ڏيڻ لاءِ تيار آھيون، فنڊ وفاق مھيا ڪري. سنڌ حڪومت جي موقف موجب باقي ٽنھي صوبن ۾ اھڙا منصوبا ھلندڙ آھن. اھا رٿا سنڌ ۾ آھي ان ڪري وفاق اھو ڇو ٿو سمجھي ته اھو منصوبو سنڌ جو آھي؟ اھڙي طرح سنڌ ڪول مائنز لاکڙا ۾ ارڙھين ترميم تي عمل شروع ڪيو ويو آھي. وفاقي آفيسر لاکڙا ڪول مائنز مان غائب آھن. ڪجھه آفيسرن تي ڪوئلو چورائڻ جا ڪيس به داخل ٿيا آھن. ھوڏانھن پاڪستان منرل ڊولپمينٽ ڪارپوريشن ۽ لاکڙا ڪول مائنز ڪمپني جي ليز سنڌ ڪول مائنز ڪمپني رد ڪري ٻي ڪمپني کي الاٽ ڪري ڇڏي آھي. اطلاع آھن ته پاڪستان منرل ڪارپوريشن ۽ لاکڙا ڪول ڪمپني جا پروجيڪٽ بند ڪيا ويا آھن. سنڌ جي توانائي واري وزير امتياز شيخ جو چوڻ آھي ته لاکڙا ڪول پي ايم ڊي سي کي ٽيھه سالن جي ليز تي ڏنو ويو ھو، جنھن جو مدو 2015ع ۾ پورو ٿي چڪو، ھاڻي وفاقي ڪارپوريشن ھتي غير قانوني مائننگ ڪري رھي ھئي.
اسلام آباد ۾ رھندڙ ھڪ سينيئر رٽائرڊ بيوروڪريٽ مطابق، ”ايئن وفاقي حڪومت، پيپلزپارٽي سان پنھنجي جھيڙي کي سنڌ سان جھيڙي ۾ تبديل ڪري رھي آھي. جنھن جو تحريڪ انصاف پارٽي توڙي ان جي حڪومت کي ڪو فائدو نه ملندو، بلڪه ان سان سنڌ ۾ ماڳھين پيپلزپارٽي جي پوزيشن مضبوط ٿيندي، وفاقي حڪومت کي سنڌ ۽ پيپلزپارٽي ۾ فرق ڪرڻ گھرجي!”

https://www.pahenjiakhbar.com/articles/%D9%88%D9%81%D8%A7%D9%82%D9%8A-%D8%AD%DA%AA%D9%88%D9%85%D8%AA-%DA%A9%D9%8A-%D8%B3%D9%86%DA%8C-%DB%BD-%D9%BE%D9%8A%D9%BE%D9%84%D8%B2%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D9%BD%D9%8A-%DB%BE-%D9%81%D8%B1%D9%82-%DA%AA%D8%B1/

نواز ليگ ۽ پ پ قيادت جي جبري ريٽائرمينٽ بدران “گولڊن ھينڊ شيڪ”؟

Posted on May 10, 2019 (11:26 am)

ھاڻي 8-9 مھينا ٿيڻ وارا آھن جو پيپلزپارٽي ۽ نواز ليگ جو گھيرو سوڙھو ڪيو پيو وڃي. ھر گذرندڙ ڏينھن مان لڳي ٿو تھ ٻن وڏين ۽ ويجھي ماضي جي حڪمران جماعتن کي “کُڏي لائين” لڳايو پيو وڃي. صورتحال کي اوڏانھن ڌڪيو پيو وڃي جو ٻنھي جماعتن جا وڏا آصف علي زرداري ۽ ميان نواز شريف سياست مان ريٽائر ٿي وڃن يا وري جيل ۾ وڃن. نواز جي ڪيس ۾ اھو عمل ذري گھٽ پورو ٿي ويو آھي. نواز شريف ضمانت جو مدو پورو ٿيڻ بعد جيل ڀيڙو ٿي چڪو آھي، پارٽي ۾ نوان عھديدار چونڊيا ويا آھن. جيتوڻيڪ شھباز شريف اڃان تائين پارٽي جو صدر آھي ۽ اپوزيشن ليڊر آھي پر حالتون توڙي تجزيا نگار ٻڌائين ٿا تھ وٽس اھي ٻئي عھدا بھ رسمي طور آھن. عملي طرح ھو بھ انھن عھدن جون ذميواريون پارٽي جي “نئين قيادت” جي حوالي ڪري چڪو آھي. جيئن نواز شريف پارٽي جي سرپرست طور آھي، شھباز شريف لاءِ بھ ڪا اھڙي جاءِ ڳولي پئي وڃي. مريم نواز ۽ حمزه شريف سان گڏوگڏ خواجا آصف، شاھد خاقان عباسي، رانا تنوير، احسن اقبال کي عھدا ۽ ذميواريون ڏنيون ويون آھن.

ھاڻي پيپلزپارٽي جو وارو آھي. اھو ئي سمجھيو پئي ويو. پيپلزپارٽي جي قيادت خلاف ڪارروائي رمضان جي ڀلاري مھيني کان اڳ ٿيڻي ھئي، پوءِ آءِ ايم ايف سان ھلندڙ ڳالھين جي ڪري خيال آھي تھ اھو ڪم عيد کان پوءِ ٿيندو. مکيھ ڪيس ڪوڙن بئنڪ اڪائونٽن ۽ مني لانڊرنگ وارو آھي پر ان سان گڏ ھڪ ٻھ ڪيس ٻيا بھ تيار ڪري رکيا پيا وڃن، بلڪل ايئن جيئن نواز شريف سان ڪيو ويو تھ متان ھڪ ڪيس ۾ ڪو قانوني جھول نڪري اچي يا ڪو جج فيصلي کي تبديل نھ ڪري وجھي، اھڙي صورت ۾ ٻيو ڪيس تيار ھجي. ٻنھي پارٽين خلاف وڌيڪ ڪاررواين کان اڳ گذريل ڊسمبر ۾ اھا رپورٽ آئي تھ ملڪ ۾ ڪل 79 سياستدان خلاف ڪرپشن جا ڪيس آھن، جن ۾ ٽيھه پنجٽيھه سيڪڙو پيپلزپارٽي جا آھن، جڏھن تھ نواز ليگ جا ٻاويھه کان پنجويھه سيڪڙو، تحريڪ انصاف جا 13 سيڪڙو اڳواڻ آھن. ان کان علاوه ڪجھه سرڪاري ملازمن ۽ واپارين وغيرھ تي بھ ڪيس آھن. جيڪا ڪارروائي ٿي رھي آھي، اھا ٻنھي پارٽين جي قيادت خلاف ٿي رھي آھي. نواز ليگ ۾ نواز شريف ۽ شهباز شريف، پيپلزپارٽي ۾ آصف زرداري ۽ فريال ٽالپر نشاني تي آھن. ٻيا جيڪڏھن آھن تھ اھي ڪارروائي ھيٺ ساڳئي ڪيس ۾ ملوث ٿيل آھن. اھو ئي سبب آھي جو ھن احتساب کي “سليڪٽيڊ” احتساب سڏيو پيو وڃي. ھونئن پيپلزپارٽي ۽ نواز ليگ جا ماڻھو ڪرپشن جي الزام ھيٺ ان ڪري بھ آھن جو ماضي ۾ اھي ئي ٻھ پارٽيون حڪومت ۾ رھيون آھن، تحريڪ انصاف کي تھ ھاڻي وارو مليو آھي.

سڌ سماءُ وارو اڳوڻو وزير فواد چوڌري گذريل ڊسمبر کان اھو چوندو اچي تھ “زرداري ۽ نواز شريف ٻنھي جون جائدادون ضبط ٿينديون ۽ اھي جيل ويندا. انھن جي سياست ختم ٿي چڪي آھي.” انھن ئي ڏينھن ۾ آصف علي زرداري ٽن سالن واري مدت رکندڙن جو ذڪر ڪيو. ھن چيو ھو تھ مقرر مدت وارا اچڻا وڃڻا آھن، ميدان ۾ رڳو سياستدان ئي مستقل رھي ٿو. عدليھ ھجي يا عسڪري ادارو، انھن ٻنھي ھنڌن تي عھدي جي مدت يا عمر جي حد مقرر آھي جنھن بعد اُتان جو ماڻھو ريٽائر ٿئي ٿو ۽ ان جي ڪا بھ مزاحمت نٿي ٿي. انھن ٻنھي ادارن ۾ ويٺل آفيسر پنھنجي پاڻ کي سياستدانن کان مٿانھون سمجھن ٿا، ڇاڪاڻ جو ھو سمجھن ٿا تھ پيشي جي لحاظ کان انھن ٻنھي باقاعدھ سکيا ورتي آھي ۽ ھڪ نقطي تي اچي کين ريٽائر ٿيڻو آھي.

سياستدان جو معاملو ان کان مختلف ھوندو آھي. سياست ملڪي حالتن جو مطالعو گھري ٿي. سماج کي سمجھڻو پوندو آھي، ايڊجسٽمينٽ ۽ اڪوموڊيٽ ڪرڻو پوندو آھي، تنھنڪري سياستدان ٿيڻ ۾ وقت لڳندو آھي. ان لاءِ سھپ وڏي کپي. سياست پنھنجي جوھر ۾ ڪو پيشو يا نوڪري ناھي، اھا بنيادي طور تي خدمت آھي. سياستدان ھٿ ٺوڪيا يا پاڻمرادو نه ھوندا آھن، بلڪه اهي مقبول ھوندا آھن. ھو ھڪ اليڪشن ۾ جيڪڏھن ھارائي اقتدار کان ٻاھر ھليا ويندا آھن تھ ٻي اليڪشن کٽي وري حڪومت ۾ اچي ويندا آھن. سڄي دنيا ۾ سياست ۽ سياستدانن جو معاملو ايئن ئي ھلندو آھي. مسئلو اھو آھي ته سياست ۽ باقي ٻن ادارن جي پاڻ ۾ ڀيٽ ڪرڻ يا ان ڏس ۾ ڪا مزاحمت ڪرڻ سبب ئي ھر ڏھين پندرھين سال سياستدانن جي ڇنڊڇاڻ جو ڪارڻ بڻجي ٿي.سياستدانن ۽ عدليھ توڙي عسڪري اداري ۾ ٻيو فرق اهو بھ آھي تھ ملڪ جا اڄوڪا ٻھ چوٽي جا سياستدان نواز شريف ۽ آصف علي زرداري اڃان تائين سياست جي ميدان ۾ بيٺا آھن. انهن ٻنهي جي حڪمراني دوران ڪيترائي چيف جسٽسز صاحبان ۽ آرمي چيفس آيا ۽ مدو پورو ٿيڻ بعد ريٽائر ڪري ويا. ھڪ ٻيو دلچسپ پھلو اھو بھ آھي تھ سياستدان پنھنجي سياسي وراثت پنھنجي اولاد کي ڏيئي سگھن ٿا، بلڪه ڏني اٿن.

ھاڻي جيڪو فارمولا ٺاھيو ويو آھي سو اھو تھ نواز شريف ۽ آصف زرداري ٻئي سياسي ميدان کان آئوٽ ٿي باقاعدھ ريٽائرمينٽ جو اعلان نھ ڪن تھ پوءِ جيل ۾ وڃي مرحلي وار ريٽائرمينٽ جو گس وٺن. ٻنھي اڳواڻن وڏا وس ڪيا پر ٻنھي خلاف ڪرپشن جو تکو ھٿيار استعمال ٿي رھيو آھي، ھي اھڙو ھٿيار آھي جنھن کي عوام ۾ مقبوليت بھ حاصل آھي. جڏھن عام ماڻھو ڳالھائيندو آھي تھ چوندو آھي تھ “زرداري صاحب ۽ ميان صاحب اقتدار جا مزا ورتا، ھاڻي ڪُنڊڙي وٺي الله الله ڪن. سياسي وراثت اولاد حوالي ڪن.” پر اقتدار عجيب نشو ھوندو آھي. مغل شھنشاھھ اورنگزيب جا قصا تاريخ جو حصو آھن پر تاريخ ۾ اھڙا انيڪ مثال آھن. نواز شريف ۽ آصف زرداري پنھنجي اولاد لاءِ سياست نھ پيا ڪن. حقيقت اھا آھي تھ انھن پنھنجي سياست لاءِ پنھنجي اولاد بلاول ڀٽو ۽ مريم نواز کي ميدان ۾ لاٿو آھي، انهن جي باقاعدھ تربيت ڪئي آھي ۽ ھاڻي انھن ٻنھي وٽ پارٽي جا مکيھ عھدا بھ آھن. اھا الڳ ڳالھھ آھي تھ اھي ٻئي پارٽيون توڙي زرداري ۽ نواز شريف خود پنھنجي طور تي الڳ الڳ ماڊل آھن. ھن وقت آصف علي زرداري بظاھر سياسي منظرنامي کان ٻاھر آھي، جڏھن تھ بلاول ڀٽو زرداري ڏاڍا ريڊيڪل بيان ڏئي رھيو آھي. گذريل ٻن ٽن مھينن کان اھو پيو لڳي تھ بلاول مڪمل طور پارٽي جون واڳون سنڀالي ورتيون آھن يعني پارٽي قيادت ۽ پارٽي ذھني طور فيصلو ڪري ورتو آھي تھ ايندڙ وقت ۾ پارٽي بلاول ھلائيندو، زرداري پاڻ کي پارٽي مان ايئن دستبردار ڪندو، جيئن نواز شريف ڪيو. يعني ملڪ جون ٻھ مکيھ پارٽيون “اولڊ گارڊز” جي بدران نئين نسل جي قيادت ۾ ھونديون. جيئن نوڪري ۾ جبري ريٽائرمينٽ ٿيندي آھي. تيئن اڄ جي ڪارپوريٽ ڪلچر ان جو ھڪ مھذب نالو رکيو آھي جنھن کي “گولڊن ھينڊ شيڪ” چيو ويندو آھي. اھڙي ريت پيپلزپارٽي ۽ نواز ليگ پاران پراڻي قيادت کي “جبري ريٽائرمينٽ” نھ پر گولڊن ھينڊ شيڪ ڏنو ويو آھي ته اهي ٻئي سياسي ميدان کان ٻاھر رھن، انھن جي بدران مريم نواز ۽ بلاول ڀٽو ڀلي سياست ڪن.

PPP, NawazSharif,Golden handshake, PMLN, zardari, Retirement, 2019, Pahenji Akhbar,

https://bit.ly/2DZGXkq

“آخر هيءَ رات گذرڻي آ، تو ڇو گهٻرايو آ پيارا!”

“آخر هيءَ رات گذرڻي آ، تو ڇو گهٻرايو آ پيارا!”: “

Posted on May 3, 2019 (1:09 pm)

ملڪ ۾ جمھوريت ھجي يا نھ ھجي؟ ھجي تھ ڪيتري ۽ ڪھڙي ھجي؟ پاڪستان ۾ اھي سوال بنيادي نوعيت جا سوال رھيا آھن. جيئن تھ اظھار يا صحافت جي آزادي سڌي طرح سان عوام جي حق سان واڳيل آھي، ان ڪري اھا بھ جمھوريت جيان سدائين ڏچي ۾ رھي آھي. جيئن پاڪستان ۾ جمھوريت کي پوري آزادي سان ھلڻ نھ ڏنو ويو، تيئن پريس جي آزادي بھ سدائين حڪمران ڌرين جي اک ۾ ڪنڊو رھي آھي. اھوئي سبب آھي جو صحافت سينسرشپ جي ڪارن قانونن کان ويندي مختلف دٻائن، دٻڙ ڌؤنس ۽ ڏاڍ جو شڪار رھي آھي. جيتري بھ ۽ جڏھن بھ اھا آزادي ملي سا صحافين ۽ عوام جي جدوجھد جو ئي نتيجو ھئي.
سٺ واري ڏھاڪي ۾ ايوب خان پريس اينڊ پبليڪيشن آرڊيننس لاڳو ڪري صحافت کي قيد ڪيو، تڏھن صرف من پسند ماڻھو ئي اخبار جو ڊڪليئريشن حاصل ڪري سگھندا ھئا. ھڪ ڀرپور عوامي تحريڪ جڏھن ايوب خان کي اقتدار کان ڌڪي پري ڪيو تھ چند مھينن لاءِ پريس کي آزادي ملي، ورنھ ان کان اڳ “پريس ايڊوائس” نالي انفرميشن ڊپارٽمينٽ مان آيل ھڪ فون ھوندو هو، جنھن ۾ ھدايت ڪئي ويندي ھئي تھ فلاڻي خبر ڇاپڻي آھي تھ ڪيتري ۽ ڪيئن؟ ۽ فلاڻي خبر ناھي ڇاپڻي. شفٽ انچارج فون تي ڏنل سرڪاري ھدايت نامو ھڪ رجسٽر ۾ نوٽ ڪري واسطيدار آفيسر جو نالو ۽ وقت لکي پنھنجي صحي ڪندو ھو. اھو سلسلو ڪنھن نھ ڪنھن شڪل ۾ ذوالفقار علي ڀٽي جي ڏينھن ۾ به جاري رھيو. 70ع واري ڏھاڪي جي پڇاڙڪن سالن ۾ ضياءُالحق جي مارشل حڪومت سوين صحافين کي گرفتار ڪيو. ڊزن کان مٿي صحافين کي ڦٽڪا پڻ ھنيا ويا. ضياءُالحق جي ئي مارشل لا حڪومت ۾ باقاعدھ سينسرشپ لاڳو ٿي، جنھن تحت اھو لازم ھو تھ اخبار جي تيار ٿيل ڪاپي انفرميشن آفيسر چيڪ ڪري ان تي صحي ڪري، ان کانپوءِ اھا ڇپجڻ لاءِ پريس کي موڪلي ويندي ھئي. پوءِ ٿيندو ايئن ھو تھ شھر ۾گندگي يا پيئڻ جي پاڻي جي کوٽ واريون خبرون بھ شايع ٿيڻ نه ڏنيون وينديون ھيون. پڇڻ تي ٻڌايو ويندو ھو تھ، “مٿان کان آرڊر آھي.” ٽائون ڪاميٽي يا ميونسپل ڪاميٽي بھ سرڪاري ادارو آھي، ان خلاف خبر ڇپجڻ معنيٰ حڪومت جي خلاف ڇپڻ ٿيو. نتيجي ۾ بٽر پيپر تي لي آئوٽ سان پيسٽ ٿيل خبرون قئنچيءَ سان ڪوري ڪڍيون وينديون ھيون. ظاھر آھي تھ انھن جي جاءِ تي ٻيون خبرون ھٿ ڪرڻ ۽ لڳائڻ مشڪل ھوندو ھو. ايئن ڪٽيل خبرن واري جاءِ خالي ڇڏي ويندي ھئي. اڳتي ھلي مارشل لا حڪومت کي احساس ٿيو تھ خالي جاءِ ڇڏڻ جو تاثر صحيح ناھي، ايئن ڄڻ اخباري ڪارڪنن کي ڏيڍ اخبار جيترو مواد ٺاھڻو ھوندو ھو ته نه ڄاڻ ڪيتريون خبرون سينسر جي نذر ٿي وڃن.
مشرف دور کان صحافت ۽ صحافين تي گھڻ پاسائو دٻاءُ پيو. رياست صحافت تي دٻاءُ جا ڪيئي طريقا اختيار ڪيا. ڪيترن ئي معاملن ۾ صحافين کي بي يارو مددگار ڇڏيو ويو، جنھن سبب اھي وڌيڪ خطري ۾ اچي ويا. گذريل پندرھن سالن دوران پاڪستان انھن ملڪن ۾ ڳڻيو وڃي ٿو، جتي صحافي خطري ۾ آھن. مشرف دور جي 2002ع کان وٺي 2018ع تائين پاڪستان ۾ 72 صحافي قتل ٿيا. پنجن ڪيسن کان علاوھ باقي 67 ڪيس حل نھ ٿي سگھيا يا وري جوابدارن کي ڪا سزا نھ ملي. حڪومتون صحافين جي قتل ڪيسن جي جاچ ڪرائڻ کان ڊنل رھيون. ان کانپوءِ صحافين جي گرفتاري، ڪيس داخل ڪرڻ، توھين عدالت نوٽيس، ڏنڊ، مارڪٽ جا ھر سال ڊزن ڏيڍ واقعا ٿيندا رھيا. ڪراچي ۽ حيدرآباد پريس ڪلبن جي تاريخ ۾ پھريون دفعو ھٿياربند اندر گھڙي آيا. ڪجھھ ھنڌن تي صحافين ۽ ميڊيا ادارن تي بھ حملا ٿيا، جنھن ۾ صاف نظر اچي رھيو ھو تھ صحافي نھ آفيس ۾ نھ روڊ تي ھلندي ۽ نه پريس ڪلب ۾ محفوظ آھي، بلڪھ گھر ۾ بھ محفوظ ناھي ڇاڪاڻ جو مثال قائم ڪرڻ لاءِ ڪجھھ صحافين جي گھرن تي بھ حملا ڪيا ويا. ايئن صحافي پنھنجي گھرڀاتين کي بھ غير محفوظ سمجهڻ لڳو.
گذريل ھڪ سال کان سيلف سينسر شپ سان گڏوگڏ اشتھار ۽ انھن جا پئسا روڪڻ جي وسيلي ميڊيا انڊسٽري جي معاشي ناڪابندي ھلي رھي آھي. جيڪي ادارا ۽ صحافي رياستي بيانيي کان ھٽيل آھن، اھي سختين کي منھن ڏئي رھيا آھن. ڊان اخبار جي سرڪيوليشن روڪي ويئي، جيو چينل کي آف ڪيو ويو، نواءِ وقت بھ ڀڄي جند ڇڏائي. ان معاشي ناڪابندي ۽ اڻ اعلانيل سينسرشپ سبب ميڊيا جي ادارن پنھنجا پڙھندڙ وڃايا تھ وري پئسا ۽ اشتھار بھ. مٿان وري عدالت جو ھٿوڙو وڳو، جنھن انفرادي ڪيسن ۾ فيصلو ڏنو، جنھن سان ڪن فردن کي فائدو پھتو يا وري ان آرڊر جي ڊپ کان ميڊيا جا ادارا ڊڄي ويا، جنھن جو فائدو بھ حڪومت کنيو، جو ان وٽ ميڊيا کي ڪنٽرول ڪرڻ لاءِ ھڪ ٻيو ادارو ھٿ اچي ويو. پوءِ ڇا ٿيو؟ منظر سڀني جي سامھون آھي. اخبارون ۽ چئنل ڊزن جي حساب سان بند ٿيا، سوين تعداد ۾ صحافي بيروزگار ٿيا، ھزار کان مٿي صحافين جون پگھارون 20 کان 25 سيڪڙو تائين گھٽايون ويون. ڪيترن مکيھ چئنلن ملڪ جي اندرين علائقن ۾ پنھنجون سموريون آفيسون بند ڪري ڇڏيون، نمائندن کي ڪڍي ڇڏيو. ايئن ملڪ جي عام ماڻھو جي ڪوريج بند ٿي ويئي.
رڳو ايترو ئي نھ پر حڪومت پراڻن اشتھارن جا نھ رڳو پئسابند ڪيا، بلڪھ اشتھار جاري ڪرڻ بند ڪرڻ سان گڏوگڏ اشتھارن جا اگھھ بھ گھٽائي ڇڏيا. تحريڪ انصاف جي حڪومت پرنٽ، اليڪٽرانڪ ۽ آن لائين ميڊيا کي ريگيوليٽ ڪرڻ لاءِ ھڪ سخت گڏيل ادارو جوڙڻ چاھي ٿي، جيڪو موثر طريقي سان ميڊيا کي ڪنٽرول ڪري. ميڊيا ادارن کي ڪجھ اشوز رپورٽ ڪرڻ کان منع ڪئي ويئي آھي، رياستي بيانيو اھو آھي تھ ھڪڙا سياستدان ڪرپٽ آھن ٻيا غير محب وطن يا ملڪي سلامتي لاءِ خطرو آھن. ميڊيا انھن جي ڪيسن کي ھاءِ لائيٽ ڪري ھاءِ پروفائيل ڪيس ٺاھي سگھي ٿي، ڪوبھ سوال ناھي پڇڻو. جڏھن سوال پڇي نھ سگھي تھ پوءِ صحافت ئي ختم آھي. ايئن جيئن اختلاف راءِ رکڻ يا سوال پڇڻ کان روڪڻ تي جمھوريت ختم ھوندي آھي. ڊان اخبار جي ايڊيٽر ظفر عباس چواڻي تھ “اڻ اعلانيل سينسرشپ کان تھ اعلانيل سينسرشپ بھتر ھئي، جنھن ۾ روڪڻ يا ڇپڻ جي ذميواري واسطيدار انفرميشن آفيسر کي ھئي، اڄ وڌيڪ ٻوسٽ آھي.” ھڪ ٻيو سينيئر صحافي چوي ٿو تھ “نھ ڇُپ سڪتا ھي، نھ ڇَپ سڪتا ھي.” مزاحمتي صحافت ۽ تحقيقاتي صحافت پوين پساھن ۾ آھي. ھونئن پاڪستان ۾ ميڊيا جي آزادي جو مستقبل ڌنڌلو نظر اچي ٿو پر ڪنھن ڏاھي چيو آھي تھ “خوشي يا تڪليف ٻنھي جو دور گذري ئي ويندو آھي.” ھي دور بھ گذرڻو آھي، ڇاڪاڻ جو پاڪستان کي بھرحال جمھوري ۽ عوام جي امنگن ۽ خواھشن مطابق ٿيڻو آھي سو ضرور ٿيندو. بقول اياز جي ته؛
“آخر هيءَ رات گذرڻي آ، تو ڇو گهٻرايو آ پيارا!”

آخر هيءَ رات گذرڻي آ، تو ڇو گهٻرايو آ پيارا!”