اٽي جي اگهه ۾ جهليل پي ٽي آءِ حڪومت!

Posted on January 24, 2020 (1:59 pm)

هاڻي تبديلي سرڪار وٽ ڪهڙو جواب آهي؟ اٽو مهانگو ٿي ويو. کنڊ جو بحران پيدا ٿيڻ وارو آهي. هيل تائين جيڪي به مسئلا هئا يا جن حڪومت جي دور ۾ ڪر کنيو انهن لاءِ ماضيءَ جي حڪومتن کي ذميوار سڏيو پئي ويو. پر ڪڻڪ ۽ اٽي جي بحران جو ڇا ڪندؤ؟ عمران خان کي حڪومت ۾ آئي هاڻي ڏيڍ سال کان مٿي ٿي ويو آهي. ماضي جي حڪومتن ته اسٽاڪ ۾ اضافي ڪڻڪ ڇڏي هئي، بلڪه انهن حڪومتن جي دور ۾ ڪڻڪ جي پيداوار ۾ اضافو ٿي رهيو هو. ڪاريگري چئبي جو 2018ع جي آخري ٽماهي کان جون 2019ع تائين 6 لک ٽن ڪڻڪ ايڪسپورٽ ڪئي ويئي. جيتوڻيڪ گذريل سال جولاءِ ۾ ڪڻڪ ايڪسپورٽ ڪرڻ تي پابندي هئي پر پوءِ به آڪٽوبر ۾ 48 هزار ٽن ڪڻڪ ٻاهر موڪلي ويئي. سستي اگهه تي ڪڻڪ ايڪسپورٽ ڪري هاڻي حڪومت ٽي لک ٽن ڪڻڪ مهانگي اگهه تي امپورٽ ڪرڻ جو فيصلو ڪيو آهي. خيال آهي ته فيبروري جي وچ ڌاري جهاز ڪراچي پهچي ويندو. اندازو لڳائي سگهجي ٿو ته ڪيتري ڪڻڪ ايڪسپورٽ ٿي؟ اهڙو فيصلو ڇو ڪيو ويو؟ حڪومت ڪڻڪ جو اسٽاڪ پاڻ وٽ ان ڪري به رکندي آهي ته جيئن ذخيرو ڪندڙ ۽ بليڪ مارڪيٽنگ ڪندڙن کي وجهه نه ملي جو اهي کاڌ خوراڪ جو ضروري اسم مارڪيٽ مان گم ڪري اگهه وڌائي ڇڏين. اهڙي صورت ۾ منهن ڏيڻ لاءِ حڪومت پنهنجو اسٽاڪ مارڪيٽ ۾ آڻيندي آهي. پنجاهه واري ڏهاڪي ۾ پاڪستان ۾ ڪڻڪ جي کوٽ رهي جيڪا سٺ واري ڏهاڪي تائين جاري رهي تان جو ايوب خان واري “سبز انقلاب” زرعي پيداوار ۾ مجموعي طور ضابطو آندو. پر پوءِ ذوالفقار علي ڀٽي جي ڏينهن ۾ به ڪڻڪ ۽ کنڊ جي مارڪيٽ ۾ موجودگي ۽ خريداري تي نظر رکي وئي. ڀٽو حڪومت جي شروعاتي سالن ۾ کنڊ ۽ گيهه راشن ڪارڊ تي ملندا هئا.

عمران خان حڪومت اثر ڄاڻڻ بنا اهڙيون پاليسيون جوڙيون جو هاڻي ان جا سبب ۽ جوابدار ڳولڻ لاءِ ايف آءِ اي کي ذميواري ڏني وئي آهي. عجيب ڳالهه اها آهي جو هن حڪومت ۾ ٿيل فيصلن ۽ پاليسين لاءِ جاچ ڪندڙ اداري کي اڳيان آندو ويو آهي. ڇا حڪومتي سطح تي واسطيدار ادارا اهو نه پيا ڏسي سگهن؟ ان معاملي ۾ پارليامينٽ کي ڇو نٿو اعتماد ۾ ورتو وڃي؟ ۽ ڇا واسطيدار پارلياماني ڪاميٽين ذريعي معاملي کي نٿو ڏسي سگهجي؟ ايف آءِ اي کي جاچ ڏيڻ جو مطلب ٿيو ته معاملو حڪومت جي وس ۾ ڪونهي يا وري حڪومت هروڀرو ڪنهن کي ٽارگيٽ ڪرڻ چاهي ٿي ۽ ان معاملي کي سياسي بڻائڻ گهري ٿي. مٿان وري ٽرانسپيرنسي انٽرنيشنل جو ڇا ڪجي جنهن چيو آهي ته 2019ع ۾ وڌيڪ ڪرپشن ٿي آهي.

سچي ڳالهه اها آهي ته ماڻهو اڃان تائين تيل، گيس، بجلي ۽ عام واهپي جي شين جي اگهن ۾ واڌ واري صدمي مان نڪتا ئي نه هئا ته اٽو آسمان سان ڳالهيون ڪرڻ لڳو. انقلابي شاعر حبيب جالب ايوب خان جي ڏينهن ۾ شعر لکيو هو ته،

“بيس روپي هي من آٽا

ڦر ڀي هي سناٽا.”

سو هاڻي ته اٽو 50 رپيا في ڪلو مان وڌي 70 رپيا ٿي ويو آهي. يعني ڪلو تي ويهه رپيا وڌي ويو آهي. ڇا ان تي به سناٽو (خاموشي) رهندي؟

هن کان اڳ مخالف ڌر ۽ حڪومت وچ ۾ لڪ لڪوٽي ٿيندي رهي. مخالف ڌر ڪنهن نه ڪنهن طرح سان عوام کي اٿارڻ ۽ اڀارڻ جي ڪوشش ڪندي رهي پر عام ماڻهن کي سمورو معاملو سياسي پئي لڳو. يعني اهو ته پيپلزپارٽي ۽ نواز ليگ پنهنجي کل بچائڻ ۽ موجوده حڪومت کي ڊاهڻ لاءِ حيلا هلائي رهيون آهن. مٿان وري ڪرپشن جو بيانيو ذهن ۾ چٽو رهيو. ماڻهو اهو پئي سمجهيا ته “ڏاند کي چور گهر به وهڻو ۽ ساڌ جي گهر به وهڻو.” سو ماڻهن حڪومت ۽ اپوزيشن جي وچ ۾ هلندڙ لڙائيءَ کي پنهنجي لڙائي نه سمجهي رهيا هئا. جيڪا هن کان اڳ مهانگائي ٿي، بحران آيا تن کي عمران خان حڪومت اٽڪل بازي سان ماضيءَ جي حڪومتن جي کاتي ۾ لکائي ڇڏيو پر ڪڻڪ ۽ اٽي ۾ جيئن عام ماڻهو جهليو پيو آهي. تيئن حڪومت به جهلجي ويئي آهي، هاڻي عام ماڻهو حڪومت جي مخالفت ۾ ڌر بڻجي ويو آهي.

هي سڀ ڪجهه اهڙي موقعي تي ٿي رهيو آهي جڏهن خود حڪمران اتحاد جيڪو تحريڪ انصاف، قاف ليگ، ايم ڪيو ايم، بي اين پي تي ٻڌل آهي، تنهن ۾ پڻ ڏار پئجي رهيا آهن. ڌر ڌڻين کي گهڻي ويجهڙائپ رکندڙ ۽ پنجاب ۾ عمران خان حڪومت لاءِ ٿنڀ ٿوڻِي بڻيل قاف ليگ نئين حڪمت عملي جوڙي لابنگ تيز ڪري ڇڏي آهي. اپوزيشن کي وجهه ملي رهيو آهي ته اهي ماڻهن کي موبلائيز ڪن.

ڪڻڪ جي کوٽ وارو مامرو تحريڪ انصاف کي حڪومت ۾ آڻيندڙن کي اهو پيغام ڏئي رهيو آهي ته يا ته سڀني کي کڻي هڪ صفحي تي بيهاريو يا صفحن کي ڳنڍي بائينڊنگ ۽ ويلڊنگ ڪري پڪا پاٺا چاڙهي ڇڏيو، جيئن تازو پارليامينٽ ۾ ٿيل قانون سازي جي موقعي تي ڪيو ويو هو. پر تحريڪ انصاف جي حڪومت ۾ پاليسيون جوڙڻ توڙي پاليسين تي عمل ڪرائڻ جي صلاحيت شڪي آهي. سياسي معاملا هجن معاشي توڙي قانون سازي، ڪٿي ته ڪو ڪم حڪومت پنهنجي هٿ ۽ سگهه سان ڪري، آخر ڪيستائين ڪو صفحا ڳنڍيندو ۽ سڀني کي سوڙهو ڪندو رهندو؟

چون ٿا ته ايوب خان جو عوامي سطح تي زوال “ويهه رپيا مڻ اٽو” سبب ٿيو هو خود ڀٽو حڪومت جي مخالفت ۾ جيڪي معاشي ڪارڻ اڀريا تن ۾ کاڌ خوراڪ واريون شيون مهانگيون اهم نقطو هو. بينظير حڪومت کي به معاشي صورتحال نهوڙيو. ڪڻڪ جي کوٽ کي حڪومت کڻي پورو به ڪري پر اٽي جي وڌيل اگهه کي ڪيئن واپس آڻيندي؟ پي اين اي تحريڪ “ستر جي سطح تي قيمتون آڻڻ” جي نعري هيٺ تحرڪ پيدا ڪري ڇڏيو هو. ڇا حڪومت ايندڙ وقت ۾ اٽي جي راشننگ ڪندي؟ جي ايئن ٿيو ته سمجهو ته پاڪستان گهڻو ترقي ڪري ويو آهي. اهو واپس سٺ ۽ ستر جي ڏهاڪي ۾ بيٺو آهي جڏهن اٽو ۽ کنڊ راشن ڪارڊ تي ملندي هئي.

https://www.pahenjiakhbar.com/articles/%d8%a7%d9%bd%d9%8a-%d8%ac%d9%8a-%d8%a7%da%af%d9%87%d9%87-%db%be-%d8%ac%d9%87%d9%84%d9%8a%d9%84-%d9%be%d9%8a-%d9%bd%d9%8a-%d8%a2%d8%a1%d9%90-%d8%ad%da%aa%d9%88%d9%85%d8%aa/

ڇا حڪومت جونيئر پارٽنرز جا مطالبا مڃي وٺندي؟

Posted on January 18, 2020 (2:01 pm)

پارليامينٽ ۾ تازو ٿيل قانون سازي ملڪ جي سياسي حالتن ۾ تبديلي آندي آهي. مسلم ليگ نواز ۽ پيپلزپارٽي بابت حڪمرانن جي رويي ۾ تبديلي آئي آهي، جيتوڻيڪ انهن ٻنهي پارٽين توڙي حڪمرانن جا هڪٻئي ۾ اڃا به ڪم ڦاٿل آهن، ٻئي مخالف ڌر جون پارٽيون جيڪي “غير” هيون تن کي ته پرچايو ويو، پر جيڪي “پنهنجا” هئا، اهي رٺا ويٺا آهن. “پنهنجا” اهي جن حڪمران جماعت تحريڪ انصاف جو ساٿ ڏنو ته اها حڪومت ٺاهي سگهي، اڄ انهن کي جونيئر پارٽنر سڏيو پيو وڃي.

حڪومت کان رسڻ جي شروعات ايم ڪيو ايم ڪئي جو سندس وزارت ۾ ويٺل خالد مقبول صديقي استعيفيٰ جو اعلان ڪيو، پر حڪومت کان الڳ ٿيڻ يا ان جو ساٿ نه ڏيڻ جي اعلان جي همت نه ساري سگهيو. گڏيل حڪومت ۾ اتحاد جو وڏو اهڃاڻ بڻيل قاف ليگ جا تحفظات به سامهون آيا. اقتدار ۾ خاص ڪري موجوده حڪومت ۾ پنجاب هميشه وڏو اهم چونڊ تڪ رهيو آهي. بلوچستان عوامي پارٽي جي ميمبرن به چپ ڊولا ڪرڻ شروع ڪيا. اهي ٽئي جماعتون اختيار ڌڻين کي ايترو ويجهيون آهن جو ڪو به سياسي وسيلو پنهنجي وس نه اٿن.

گڏيل حڪومت ۾ پنج پيٽي کاتيدار يا جونيئر پارٽنر جماعتون يعني ايم ڪيو ايم، بلوچستان عوامي پارٽي، جي ڊي اي، بلوچستان نيشنل پارٽي، جي ڊي اي جون قومي اسيمبلي ۾ 19 سيٽون آهن. انهن جي مطالبن جو تت اهو ٿو بيهي ته ساڻن ڪيل واعدا نڀايا وڃن. حڪومت لاءِ خطري جو گهنڊ ان ڪري آهي جو انهن جونيئرن جي سيٽن جو ڪل تعداد حڪومت ڪيرائڻ لاءِ گهربل سيٽن کان ٻيڻ تي آهي. اهو سمجهندي حڪمران جماعت تحريڪ انصاف رٺلن سان ڳالهيون شروع ڪيون آهن. حڪومت اهو تاثر ڏئي رهي آهي ته اتحادين جون شڪايتون سندن تڪن ۾ ترقياتي ڪمن بابت آهن، ان لاءِ کين فنڊز گهرجن.

حڪومت جي اعليٰ عهديدارن پنجاب جي وڏي وزير عثمان بزدار، بچاءُ واري وزير پرويز خٽڪ، تحريڪ انصاف جي سگهاري ليڊر جهانگير ترين، وزيراعظم جي مشير ارباب شهزاد، ق ليگ جي اڳواڻن سان ملاقات ڪئي آهي. ق ليگ وزارتن ۾ مڪمل اختيار ۽ ترقياتي فنڊن جو مطالبو ڪيو ۽ ڌمڪي ڏني ته هڪ هفتي اندر مطالبا نه مڃيا ويا ته ڌماڪو ٿيندو. ق ليگ جو پنجاب ۾ هڪ وزارت جو حساب اڳ به رهيل آهي.

گرينڊ ڊيمو ڪريٽڪ الائنس (جي ڊي اي) به وفاقي حڪومت کان ناراض آهي. جي ڊي اي جيتوڻيڪ وفاقي حڪومت لاءِ گهڻو اهم ناهي، جو وٽس مرڪز ۾ ٻه ٽي سيٽون آهن. انهن ميمبرن مان به هر هڪ پنهنجي حساب سان آهي ۽ پنهنجي طور تي سياسي ٺاهه يا سودي بازي ڪندو آهي. باقي سنڌ ۾ جي ڊي اي کي ڪا عوامي مقبوليت به حاصل ناهي. ها ايترو ضرور آهي ته ان جي سنڌ ۾ سياسي حيثيت ضرور آهي. سنڌ اسيمبلي ۾ تحريڪ انصاف جي موجودگي ۾ جيئن ايم ڪيو ايم جو رول گهٽجي ويو آهي، تيئن اتي جي ڊي اي جو به ڪو رول نه بچيو آهي. سنڌ اسيمبلي ۾ اپوزيشن جون اهي ڌريون ڪا گڏيل حڪمت عملي جوڙي نه سگهيون آهن. گذريل نومبر ۾ جڏهن فضا ۾ وڏي گهماگهمي ۽ غير يقيني حالتون هيون، تڏهن پير پاڳاري اشارو ڏنو ته جي ڊي اي حڪومت کان ناراض آهي ۽ حڪومت جي حمايت ڪرڻ بابت نظرثاني ڪرڻ ڏي وڃي پئي. هن پريس ڪانفرنس ۾ چيو هو ته حڪومت سنڌ جي ماڻهن کي مايوس ڪيو آهي. هاڻي جي ڊي اي ترجمان چيو آهي ته اسان جا تحفظات برقرار آهن، اسين به حڪومت کان ڪاوڙيل آهيون. اسين حڪومت جي ڪيل واعدن کي پاڙڻ جو ڪجهه ڏينهن انتظار ڪنداسين. هن مطالبي طور اها ڳالهه رکي ته سنڌ کي ترقياتي رٿائون ۽ نوجوانن کي روزگار گهرجي. ڊاڪٽر فهميده مرزا جي اڳواڻي ۾ جي ڊي اي جي وفد جهانگير ترين جي سربراهي ۾ حڪومتي ٽيم سان ملاقات ڪئي. ڊاڪٽر فهميده مرزا به فنڊ نه ڏيڻ جي شڪايت ڪئي ۽ اضافو اهو ڪيو ته سنڌ بابت ٿيندڙ فيصلن ۾ اعتماد ۾ نٿو ورتو وڃي. جهانگير ترين جي ڊي اي کي به خاطري ڪرائي، سرڪاري ٽيم جو چوڻ آهي ته جي ڊي اي ۽ حڪومت جي وچ ۾ ڪو مسئلو حل طلب نه رهيو آهي.

حڪومت اتحادين کي پرچائڻ وارو مشن جاري رکندي بلوچستان نيشنل پارٽي جي جهانزيب جمالديني ۽ ٻين سان ملاقات ڪئي. بي اين پي پنهنجو 6 نڪاتي ايجنڊا رکيو، جنهن ۾ گم ٿيل ماڻهن کي هٿ ڪرڻ، گوادر ۾ 95 سيڪڙو ليبر ۽ 50 سيڪڙو هنرمند (اسڪلڊ) ليبر بلوچستان مان کڻڻ، غير مقامي ماڻهن جي سڃاڻپ ڪارڊ تي گوادر جو مستقل پتو درج نه ڪرڻ، کين اتي ووٽ جو حق نه ڏيڻ جا مطالبا رکيا. حڪومتي ٽيم کين پڪ ڏياري ته ايندڙ ٻن هفتن ۾ 5 سئو گم ٿيلن جو پتو لڳايو ويندو، گوادر ۾ بلوچ مزدورن جو وڏو حصو رکڻ، غير مقامي ماڻهن جي سڃاڻپ ڪارڊ تي گوادر جو مستقل پتو نه لکڻ ۽ اتي ووٽ جو حق نه ڏيڻ بابت قانون سازي جو واعدو ڪيو.

متحده قومي موومينٽ ناراضگي جو اظهار ته ڪيو، پر ان سان گڏوگڏ پارٽي اندر اختلاف سامهون اچي ويا. خالد مقبول صديقي وزارت تان استعيفيٰ ڏني ليڪن وزارت لاءِ ٻيو اميدوار امين الحق حڪومت سان رابطي ۾ آهي. امين الحق چوي ٿو ته اسد عمر سان ٿيل ملاقات ۾ سڀ جا تحفظات هن آڏو رکيا ويا، هاڻي اسد جو نياپو آيو آهي ته اهي تحفظات وزيراعظم تائين پهچايا ويا آهن، هڪ ٻن ڏينهن ۾ وري اسد عمر سان ملاقات ٿيڻ واري آهي. هن کان اڳ ايم ڪيو ايم سان جهانگير ترين ڳالهائيندو هو، پر هاڻي نئين سال ۾ اهو ٽاسڪ اسد عمر کي ڏنو ويو آهي. هوڏانهن ايم ڪيو ايم قانون واري وفاقي وزير فروغ نسيم کي پنهنجي ڪوٽا مان مڃڻ لاءِ تيار ناهي، بلڪه اها ان تجويز جي به مخالفت ڪري رهي آهي ته فروغ نسيم کي سنڌ جو گورنر ٺاهي، ايم ڪيو ايم جا سمورا معاملا عشرت العباد وانگر ان جي حوالي ڪيا وڃن. چيو وڃي ٿو ته فروغ نسيم اها دعويٰ ڪئي آهي ته اهڙا اختيار ملڻ بعد هو ايم ڪيو ايم جي سمورن ڌڙن کي گڏ ڪري سگهي ٿو. ان دعويٰ جي ٽوڙ طور پي ايس پي جو موقف آيو آهي ته ڪراچي ڪو هڪ ٻولي ڳالهائيندڙن جو شهر ناهي، اتي ٻيهر لساني سياست نه آندي وڃي. پي ايس پي جو اهو به الزام آهي ته متحده قومي موومينٽ تي اڳوڻي ايم ڪيو ايم حقيقي واري عامر خان قبضو ڪري ورتو آهي. پي ايس پي اهو به چوي ٿي ته ميئر ڪراچي وسيم اختر ڪرپشن جي الزام ۾ گرفتار ٿيڻ وارو هو، ان ڪري ايم ڪيو ايم بچاءُ بند طور اڳواٽ پريشر وجهي رهي آهي. اهي اختلاف پنهنجي جاءِ تي پر ملڪ جي تبديل ٿيل حالتن ۾ سڀني ڌرين فائدو ورتو. جونيئر پارٽنر چاهين ٿا ته انهي مان کين به فائدو ملڻ گهرجي، ان ڪري اهي ساڻن ڪيل واعدن تي عمل ڪرائڻ جي ڪوشش ڪري رهيا آهن. ڇا حڪومت لاءِ اهو ممڪن آهي ته اها جونيئر اتحادين جا مطالبا پورا ڪري؟ بلوچستان نيشنل پارٽي جا اهڙا مطالبا آهن جن جو تعلق عسڪري ڌرين ۽ اختيار رکندڙن جي بنيادي پاليسي سان آهي. ان لاءِ عمران خان حڪومت ڪجهه به نه ٿي ڪري سگهي. گم ٿيل ڪجهه ماڻهن کي هٿ ڪري ڏيڻ ۽ عسڪري ڌريون مدد ڪري سگهن ٿيون. ايئن بي اين پي جو آرمي ايڪٽ جي ترميم تي ڏنل ووٽ کي سجايو قرار ڏئي سگهجي ٿو.

مخالف جماعتن جي پيش ڪيل مطالبن ۾ ٻه مطالبا سڌي طرح عمران خان سان تعلق رکن ٿا. هڪڙو ق ليگ جو مطالبو ته وزارت کي اختيار ڏيو، ٻيو فهميده مرزا جو مطالبو ته سنڌ بابت فيصلن ۾ اعتماد ۾ وٺو وغيره. مطلب انهن جو تعلق وزيراعظم جي طرز حڪمراني سان آهي. اهي مطالبا به پورا نه ٿي سگهندا، ڇاڪاڻ جو وزيراعظم عمران خان مشاورت يا اجتماعي فيصلن جو عادي ناهي، هو پنهنجي طبيعت ۽ فيصلن ۾ مرڪزيت پسند ۽ آمراڻو انداز رکندڙ آهي.

ٻيو اهم معاملو ترقياتي فنڊ ڏيڻ آهي، عمران خان حڪومت ۾ اچڻ کان اڳ توڙي پوءِ بار بار چئي چڪو آهي ته چونڊيل نمائندن کي فنڊ ڏيڻ سياسي رشوت آهي ۽ اهو پيسو صحيح نموني استعمال نٿو ٿئي. هونئن ترقياتي فنڊ ڏيڻ جي شروعات ضياءُالحق ڪئي هئي، تڏهن افغان جنگ جي ڪري جام ڊالر ۽ ريال پئي آيا. جيڪڏهن وزيراعظم عمران خان يوٽرن به وٺي ٿو ته به خزانو ته خالي آهي، وڌيڪ اهو ته آءِ ايم ايف اهڙن معاملن تي خرچ ڪرڻ جي اجازت ڏيندو؟ ان ڪري نٿو لڳي ته جونيئرن جا مطالبا عملي طرح سان واقعي مڃيا ويندا ۽ ان تي عمل ٿيندو. ها اهو ضرور ٿيندو ته ڪاميٽيون ٺاهيون وينديون، خاطريون ڏياريون وينديون. انهن مطالبن کي اصولي طور مڃيو ويندو.

PTI, GDA, MQM, pahenji Akhbar, 2020 

https://www.pahenjiakhbar.com/articles/%da%87%d8%a7-%d8%ad%da%aa%d9%88%d9%85%d8%aa-%d8%ac%d9%88%d9%86%d9%8a%d8%a6%d8%b1-%d9%be%d8%a7%d8%b1%d9%bd%d9%86%d8%b1%d8%b2-%d8%ac%d8%a7-%d9%85%d8%b7%d8%a7%d9%84%d8%a8%d8%a7-%d9%85%da%83%d9%8a-%d9%88/

سويلين بالادستيءَ جو پنڌ اڃان اڳتي آهي!

Posted on January 10, 2020 (2:22 pm)

اڳوڻي چيف جسٽس کوسا ويندي ويندي آرمي چيف جي مقرري بابت ڪجهه قانوني نقطا اٿاري بال پارليامينٽ جي ڪورٽ ۾ اڇلايو. ٿوري گهڻي سمجهه رکندڙ ماڻهو به ڄاتو پئي ته پارليامينٽ ڪهڙو فيصلو ڪندي. عدالتي فيصلي سياسي جماعتن کي موقعو ڏنو پر انهن پنهنجو پاڻ کي امتحان ۾ سمجهيو ته اهي پنهنجي راءِ ۽ ووٽ پنهنجي منشور ۽ نظرئي مطابق ڏين يا وري زميني سياسي حقيقتن کي آڏو رکندي ڪن. زميني حقيقتن مان مراد طاقت جو توازن آهي. پوءِ سڀني ڏٺو ته محمود ۽ اياز هڪ ئي صف ۾ بيٺل رهيا. هي هڪ اهم قانون هو جيڪو رڳو هر ڀيري لاءِ نه هو، بلڪه ملڪ جي اهم اداري بابت هو، جيڪو دفاع سان گڏوگڏ هتي جي پرڏيهي پاليسي، معيشت ۽ سياست سميت زندگي جي سمورن شعبن تي اثراندز ٿيندو رهيو آهي ۽ ايندڙ وقت ۾ به ٿيندو رهندو.

اپوزيشن کان وٺي حڪمران جماعت تائين سڀ هڪ صفحي تي هئا. شروعات نواز ليگ ڪئي، جنهن بنا ڪنهن شرط جي ترميم مڃڻ جو اعلان ڪري ڇڏيو. جيڪڏهن مسلم ليگ نواز اٿندي ئي ايئن نه ڪري ها ته پيپلزپارٽي لاءِ آسان نه رهي ها ته هو ايترو جلدي وڃي صف ۾ بيهي رهي ها. شايد ان ڪري پهرين حمايت نواز ليگ کان ڪرائي ويئي. دليل اهو به ڏنو پيو وڃي ته پارٽي اندر دٻاءُ هو، ان جا اسيمبلي ميمبر پنهنجي تڪ جي سياست ۽ جمعداري کان اڳتي جو نه پيا سوچين. پيپلزپارٽي لاءِ اهو دليل هو ته اها ڪنهن به صورت ۾ سنڌ حڪومت وڃائڻ نٿي گهري، ممڪن آهي ته سنڌ ۾ حڪومت بنا پارٽيءَ کي پنهنجي بقا جي جنگ وڙهڻ ڏکي ٿي پوي، وغيره وغيره.

سياسي پارٽين جو اتفاق راءِ پنهنجي جاءِ تي پر ان فيصلي تي ماڻهو خوش ڪونه آهن، انهن جو خيال آهي ته بحث ٿئي ها ته وڌيڪ پاسا سامهون اچن ها ۽ عام راءِ ۾ اتفاق پيدا ڪرڻ ۾ مدد ملي ها، جيڪو ملڪي مفاد ۽ جمهوريت لاءِ مددگار رهي ها. جماعت اسلامي، جي يو آءِ ايف، پختونخوا عوامي ملي پارٽي، نيشنل پارٽي ترميمي بل جي مخالفت ڪئي، انهن جماعتن جي موقف کي اهو چئي نظرانداز ڪيو پيو وڃي ته اهي خود سُسي رهيون آهن ۽ صورتحال ۾ غير متعلق ٿينديون پيون وڃن، پر سوشل ميڊيا ۽ ڪنهن حد تائين روايتي ميڊيا تي بحث ٿيندو رهيو. سوشل ميڊيا ۽ عام ميڊيا ۾ بحث هڪ وڏو ماڻ آهي، جنهن مان اندازو ٿئي ٿو ته عام راءِ ڇا آهي؟ ماڻهو ڇا ٿا سوچين؟ ڪيئن ٿا سوچين؟ خود ٻن وڏين پارٽين جن بل جي حمايت ڪئي، انهن جي ڪارڪنن وٽ به پارٽين جي موجوده موقف جي دفاع لاءِ ڪو ٺوس دليل يا گهڻو مواد ناهي، ڇو جو نئون موقف سندن نظرين ۽ بيانيي سان ٺهڪندڙ نه پيو بيهي.

پاڪستان جي سياست تي گهري نظر رکندڙن جو خيال آهي ته جڏهن سپريم ڪورٽ آرمي چيف جي مقرري بابت درخواست تي فيصلو ڏنو انهي ڏينهن ئي ان جي عهدي جي مدي واڌ کي قانوني تحفظ ملي ويو هو، پارليامينٽ ۾ وٺي وڃڻ هڪ رسم هئي جيڪا ادا ڪئي وئي. ان نقطهءِ نظر مطابق عهدي ۾ واڌ هڪ سياسي حقيقت هئي، معنيٰ حالتن مطابق طاقت جو توازن ايئن ئي بيٺل هو، اها واڌ ڪنهن قانون يا دٻاءُ جو نتيجو نه هئي. ايئن کڻي چئجي ته اڳواٽ ئي فيصلو ٿيل هو، عدالتي فيصلي رڳو ان کي قانوني ويس پارايو.

قانون ۽ عدالتي فيصلا سياسي حقيقتون نه بدلائيندا آهن، بلڪه اهي سياسي حقيقتن تي مهر لڳائيندا آهن، اصل ڳالهه سياسي حقيقتون ۽ طاقت جو توازن هوندو آهي. ملڪ جي تاريخ تي هڪ نظر وجهو، پنجاهه واري ڏهاڪي ۾ دستور ساز اسيمبلي ٽوڙڻ خلاف مولوي تميز الدين جي درخواست تي نظريهءِ ضرورت واري فيصلي کان وٺي، ضياء جي مارشل لا خلاف بيگم نصرت ڀٽو ڪيس ۾ سپريم ڪورٽ جي فتويٰ ۽ خود 1985 واري اسيمبلي بابت عدالتي فيصلو سڀ عدالتي فيصلا ساڳي ڳالهه ٻڌائين ٿا. زميني حقيقتون يا طاقت جو توازن ڇا هو؟ هڪ دفعو ته ڪورٽ ماڳهين اهو فيصلو به ڏنو هو ته اسيمبلي ٽوڙڻ ته غلط آهي پر ڇاڪاڻ جو نين چونڊن جو اعلان ۽ تياري ٿي چڪي آهي، ان ڪري عملي طور اسيمبليون بحال نٿيون ڪري سگهجن، ان ڪري اهو سمجهڻ درست ٿيندو ته عدالتي فيصلا ۽ قانون سياسي حقيقتن جي پويان هلن ٿا، سياسي حقيقتون قانون ۽ عدالتي فيصلن جي پويان نه هلنديون آهن، بلڪه قانون ۽ عدالتي فيصلا حقيقتن کي مڃڻ جو اظهار ۽ ان تي ٺپو هڻڻ جو ڪم ڪندا آهن. مشرف جي 2007ع وارين هنگامي حالتن جو اعلان جيئن ته سياسي حقيقتن سان ٽڪراءُ ۾ هو ته مٿس ڪيس ٺهي ويو، جڏهن ته مشرف جي 1999ع واري قدم کي جائز قرار ڏنو ويو ڇاڪاڻ جو طاقت جو توازن ان جي حق ۾ بيٺل هو.

انديشو ڏيکاريو پيو وڃي ته ترميم بعد ايڪسٽينشن معمول بڻجي ويندي، سوال اهو آهي ته ڇا اها اڳ معمول نه هئي ۽ جڏهن به طاقت جو توازن ايڪسٽينشن جي حق ۾ هو ته اها ملي رهي هئي، جڏهن ايئن نه هو ته نه پئي ملي، هاڻي به ايئن ٿيندو رهندو. فرض ڪريو ته رٽائرڊ جنرل مشرف خلاف خاص عدالت جو فيصلو اپيل ۾ اٿلي پوي ٿو ته پوءِ ڇا ٿيندو، ان جا اڳتي اثر ڪهڙا ٿيندا؟ مطلب اهو بيهندو ته مشرف جا ورتل اپاءَ جائز هئا، هڪ راءِ اها به آهي ته سپريم ڪورٽ جي فيصلي هڪ لحاظ کان خاص عدالت جي فيصلي سان پيدا ٿيندڙ صورتحال کي منهن ڏيڻ لاءِ حل ڏنو آهي، ٻي راءِ اها آهي ته ان فيصلي تي ڍڪ وڌو آهي، هاڻي سڀ ڪجهه بدلجي چڪو آهي. ميڊيا، معاشي حالتون، ماڻهن جي سوچ ۽ ماڻهن جي راءِ منظم ڪرڻ ۽ جوڙڻ جا طريقا ۽ سڀ ڪجهه. پاڪستان جا ماڻهو به اڄ جي ڄاڻ واري دنيا ۾ رهن ٿا، هي ڪو پنجاهه، سٺ يا اسي وارو ڏهاڪو ناهي، اها ڳالهه سڀني کي سمجهڻ گهرجي. هڪ آرمي چيف جي عهدي ۾ واڌ کي چئلينج ڪيو وڃي ٿو، يا هنگامي حالتون لاڳو ڪرڻ تي هڪ آرمي چيف کي سزا ٻڌائي وڃي ٿي، ان مان اهو ظاهر ٿئي ٿو ته طاقت جي توازن ۾ ڪا ته تبديلي آئي آهي، عسڪري بالادستي ڪٿي ته چئلينج ٿي آهي. خاص عدالت توڙي سپريم ڪورٽ جي فيصلن کي ان تناظر ۾ ڏسڻ جي ضرورت آهي.

نئين ترميم ۾ چيل آهي ته هن قانون کي ڪنهن به عدالت ۾ چئلينج نٿو ڪري سگهجي، جڏهن عدليه آئين جي شقن جي تشريح ڪري سگهي ٿي، ان ۾ تبديلي آڻڻ لاءِ چئي سگهي ٿي ته هن قانون جي تشريح يا ان کي چئلينج ڇو نٿي ڪري سگهي؟ ڳالهه رڳو گهربل حالتن جي هوندي آهي، قانون هجي يا آئين يا ڪو ٻيو اصول ان ۾ ڪيئي اهڙا لڪل پهلو هوندا آهن جيڪي هونئن نظر نه ايندا آهن پر جڏهن اهي زميني حقيقتن سان ٺهڪي نه ايندا آهن ته سقم يا جهول طور سامهون ايندا آهن. 73 جو آئين ڏيڻ مهل ذوالفقار علي ڀٽي چيو هو ته ملڪ ۾ هميشه لاءِ مارشل لا جو دروازو بند ڪري ڇڏيو آهي پر بعد ۾ سڀني ڏٺو ته اهو دروازو ڪيئن پرزا پرزا ٿي ويو.

پيپلزپارٽي هڪ معمول پرسٺي ترميم پيش ڪئي هئي ته ايڪسٽينشن کان اڳ وزيراعظم دفاع بابت پارلياماني ڪميٽي کي انهن سببن بابت ڄاڻ ڏيندو جن جي ڪري عهدي ۾ واڌ ڏني پئي وڃي پر خبر ناهي ڇو پارٽي ان معمولي ترميم کان به پوئتي هٽي ويئي، حالانڪه ايئن ڪرڻ سان پارليامينٽ جو هڪ حد تائين فلٽر لڳو پئي.

ڇا هن قانون ۾ ترميم بعد سويلين ۽ فوجي لاڳاپن ۾ توازن جو فيصلو ٿي ويو آهي؟ ايئن نٿو لڳي، هر مرحلو ضرور طئه ٿيو آهي، پارليامينٽ قانون ٺاهيو، يعني اها سپريم آهي جو قانون ٺاهي سگهي ٿي، مقرري يا عهدي ۾ واڌ جو اختيار وزيراعظم کي مليو، پارليامينٽ يا حڪومت جو امتحان ختم نه ٿيو آهي، بلڪه اصل امتحان ته هاڻ شروع ٿيو آهي. ايندڙ مرحلا هيڪاري اهم آهن جهڙوڪ؛ چونڊن ۾ من پسند نتيجا، اقتدار تي قبضي جي ڪوشش، هرو ڀرو ايڪسٽنيشن جا دروازا بند ڪرڻ، ڇا سياسي جماعتون ان قومي مفاد لاءِ گڏ ٿي سگهن ٿيون؟ ڇاڪاڻ ته هڪ قومي مفاد لاءِ 315 ووٽ ملي چڪا آهن.

اصل معاملي جو سياسي فضا ۾ حل ڳولڻ جي ضرورت آهي، اها ذميواري سياسي جماعتن جي آهي ته اهي ڏسن ته ڪهڙي حڪمت عملي ۽ ڪهڙو رستو سويلين بالادستي ڏي وڃي ٿو. اسان جون سياسي جماعتون ڪا پنهنجي حڪمت عملي جوڙڻ جي بدران ڪنهن معجزي جي انتظار ۾ رهنديون آهن، هنن جو خيال آهي ته ترڪي ۾ 2007ع ۾ بغاوت وغيره ڪيس اوچتا ظاهر ٿيا هئا، هو اهو نٿا سمجهن ته انهن ڪيسن کان اڳ ڪيترائي ٻيا اهم واقعا رونما ٿي چڪا هئا، اهي ڪيس تبديلي جو آعاز نه هئا، بلڪه تبديلي جو نتيجو هئا. اتي پهرين طاقت جو توازن تبديل ٿيو، ان کانپوءِ ڪيس هليا. جيڪڏهن ٻه وڏيون اپوزيشن جماعتون طاقت جو توازن تبديل ڪرڻ گهرن ٿيون ته کين قاف ليگ يا فنڪشنل ليگ واري سياست ڇڏڻي پوندي. وقتي رليف يا اقتدار ۾ حصو پتي رکڻ، جنهن جو به رڳو آسرو آهي، سو ڇڏي سويلين بالادستي لاءِ ڊگهي عرصي جي رٿابندي ۽ حڪمت عملي جوڙڻي پوندي

pahenji Akhbar, 2020 , Civilian Supremacy, Army chief extension

https://www.pahenjiakhbar.com/articles/%d8%b3%d9%88%d9%8a%d9%84%d9%8a%d9%86-%d8%a8%d8%a7%d9%84%d8%a7%d8%af%d8%b3%d8%aa%d9%8a%d8%a1%d9%8e-%d8%ac%d9%88-%d9%be%d9%86%da%8c-%d8%a7%da%83%d8%a7%d9%86-%d8%a7%da%b3%d8%aa%d9%8a-%d8%a2%d9%87%d9%8a/