تبديلي لاءِ محلاتي سازشون شروع

 Pahenji Akhbar Dec 24, 2021 

پيپلز پارٽي جي مک آصف علي زرداري هڪ دفعو وري باقاعدي پنهنجي سياسي سرگرمين جو آغاز ڪري ڇڏيو آهي،  سال ڏيڍ کن اڳ تائين اڳوڻو صدر آصف علي زرداري بظاهر سياسي سرگرمين کان پاسيرو رهيو ۽ سمورو ميدان پارٽي جي نوجوان چيئرمين بلاول ڀٽو زراري وٽ هو. هو ملڪ جي مختلف صوبن جا تفصيلي دورا ڪري رهيو هو. پارليامينٽ ۾ به سرگرم رهو، ۽ اتي پارٽي جي اڳواڻي ڪندو رهيو. ساڳي ريت پاڪستان ڊيموڪريٽڪ الائنس پي ڊي ايم ٺاهڻ جو مکيه محرڪ رهيو. ان ڏس ۾ نواز ليگ جي اڳواڻن، توڙي جي يو آءِ جي اڳواڻ مولانا فضل الرحمان سان به هو ئي ڳالهائيندو رهيو ۽ مختلف معاملا اڪلائيندو رهيو. ان سڄي عرصي ۾ زرداري صاحب ڪڏهن ڪو نيب ڪورٽ ۾ حاضري جي موقعي تي هڪ ٻه معنيٰ خيز جملا چئي ڇڏيندو هو، گذريل هفتي کان هن لاهور ۾ پارٽي اڳواڻن سان ملاقاتن سان گڏوگڏ پارٽي ڪارڪنن کي خطاب ڪرڻ شروع ڪيو آهي، اتي ٻه چار ڏينهن ڪارڪنن سان ملاقاتن ۾ مصروف رهڻ بعد پنهنجي اباڻي شهر نوابشاهه پهتو آهي. نواب شاهه ۾ به هن جو پروگرام ڏاڍو گهڻ پاسائو هو. هن ٽن چئن موقعن تي پارٽي ڪارڪنن کي خطاب ڪيو. ان کان علاوه شهيد بينظيرآباد ضلعي ۾ تر جي مختلف بااثر شخصيتن سان عذرخواهيون ڪيون. ايئن عذرخواهي ڪرڻ سنڌ جي روايت به آهي، پر هتي معاملو روايت کان وڌيڪ سياسي نوعيت جو به آهي.

نواب شاهه ۾ پارٽي ڪارڪنن کي ڪيل سندس تقرير کي اسلام آباد جا حلقا وڏيون معنائون پهرائي رهيا آهن. آصف زرداري چيو ته کيس چيو ويو ته ملڪ کي مسئلن جي ڪن مان ڪڍڻ لاءِ مدد ڪريو، پنهنجو فارمولو شيئر ڪريو. اڳوڻي صدر چواڻي ته هن موٽ ۾ ٻڌايو ته پهرين موجوده حڪومت کي هٽايو، پوءِ ڳالهيون ٿينديون. هن اهو به چيو ته اسان هر ڪنهن جي زخمن تي ملم رکيو، هرڪنهن کي جڳهه ڏني.

نوابشاهه کانپوءِ خميس ڏينهن ٽنڊو الهيار ۾ به هن ڪارڪنن کي خطاب ڪندي چيو ته هاڻي وفاق ۾ ويهي حڪومت جو مقابلو ڪندو ۽ اهو به ته هو اسلام آباد ۾ ويهي مقابلو ڪندو. آصف زرداري جو ٽنڊو الهيار ۽ نوابشاهه ۾ اچڻ ڪا بنهه انوکي ڳالهه ڪانهي، ڇاڪاڻ ته اتي سندس زمينون ۽ جائيدادون آهن. جڏهن به کيس موقعو ملندو آهي ته هو اتي ايندو رهندو آهي. پر ڪارڪنن کي خطاب سو به هن لهجي ۾ ضرور اهم آهي. پيپلزپارٽي سان سلهاڙيل هڪ اڳواڻ جو چوڻ آهي ته زرداري صاحب اتر سنڌ جي ڪنهن شهر جو به دورو ڪندو، ممڪن آهي ته اهو شهر گهوٽڪي هجي.

آصف زرداري جي سياسي طور متحرڪ ٿيڻ جي پويان ڪهڙا سبب ٿي سگهن ٿا؟ ان جو مطلب اهو ٿيو ته سياسي ماحول ۾ اهڙي تبديلي آئي آهي جنهن کي هينڊل ڪرڻ لاءِ نوجوان قيادت بدران تجربيڪار هٿ جي ضرورت آهي. مون پنهنجي گذريل ڪالم ۾ لکيو هو ته هاڻي ملڪ ۾ لابين جي سياست شروع ٿيڻ واري آهي. آصف زرداري سياسي ڪارڪنن کي خطاب ڪري اهو پيغام ڏنو آهي ته هاڻي ڪنهن کي به ڳالهائڻو هجي ته ساڻس ڳالهائي. اها صورتحال اوڏي مهل آئي آهي جڏهن تحريڪ انصاف کي پنهنجي هوم گرائونڊ تي مڪاني ادارن جي چونڊ ۾ شڪست ملي. جيتوڻيڪ اتي ملڪ جون ٻه وڏيون پارٽيون پيپلزپارٽي ۽ نواز ليگ ڪا وڏي ڪاميابي حاصل ڪري نه سگهيون آهن پر اها شڪست جي يو آءِ جي هٿان ٿي آهي جنهن  جي سربراهي مولانا فضل الرحمان ڪري رهيو آهي. ان بعد مولانا اهو چئي رهيو آهي ته اسان کي حڪومت ڏيو ته هلائي ٿا ڏيکاريون. خيبر پختونخوا ۾ مولانا فضل الرحمان جي مڪاني چونڊن ۾ ڪاميابي سان جيتوڻيڪ افغانستان ۾ طالبان حڪومت جي اچڻ ۽ ان سان ڳالهائڻ لاءِ اولهه وارن ملڪن جي خواهش کي به ڄاڻايو وڃي ٿو، پر پي ٽي آءِ جو هارائڻ اهم آهي ۽ پي ٽي آءِ جي هار جي ڪارڻن بابت اهو به چيو پيو وڃي ته مڪاني ادارن ۾ جيڪي چونڊجڻ جهڙا اميدوار هئا انهن هن پارٽي جي ٽڪيٽ وٺڻ کان انڪار ڪيو. جڏهن ته پي ٽي آءِ جي عوام ۾ مقبوليت جي اهڙي صورتحال هئي، بهرحال تحريڪ انصاف  جي مڪاني ادارن ۾ هار ڪافي معاملن کي کولي پڌري پٽ ڪري ڇڏيو آهي.

آصف زرداري جو اشارو ته کيس مدد ڏيڻ ۽ فارمولا شيئر ڪرڻ لاءِ چيو ويو، اهو ٻڌائي ٿو ته ڳالهيون ٿي رهيون آهن. ڳالهيون رڳو هتي نه پر لاهور ۽ لنڊن ۾ به ٿي رهيون آهن. لنڊن وارين ڳالهين جو ڪجهه ذڪر مون گذريل ڪالم ۾ به ڪيو هو. انهن ڳالهين ۾ نواز شريف ۽ مريم نواز تي هلڪو هٿ رکڻ لاءِ چيو ويو، سياسي اسٽاڪ مارڪيٽ ۾ اهي ڳالهيون پيون هلن ته موجوده اسيمبلي کي ختم ڪري نيون چونڊون ڪرائڻ وري نقطي تي ويجهڙائپ ٿي رهي آهي. تجزيه نگار چون ٿا ته اهڙي صورتحال ۾ شهبازشريف جي لاءِ رستو صاف ٿي رهيو آهي.شهباز شريف جي  تازي بيان مان به لڳو جنهن ۾ هن چيو ته اسين حڪومت کي ڪيرائي ساهه کڻداسين.

ورنه عام حالتن ۾ شهباز شريف جو رويو مصلحت پسندي وارو رهيو آهي. هڪ ڳالهه ظاهر ٿيندي پئي وڃي ته هاڻي سياسي ڌرين کي تيار ڪيو پيو وڃي ته اهي موجوده بحران جو بار کڻڻ لاءِ تيار ٿين، خاص ڪري ملڪ جون  ٽي پارٽيون نوازليگ، پيپلز پارٽي ۽ جي يو آءِ اهي ڌريون جيڪڏهن بحران کي ڪلهو ڏيڻ لاءِ اچن ٿيون ته پوءِ حڪومتي تبديلي آڻي سگهجي ٿي، سا به وري نين چونڊ جي ذريعي. بحران جو بار ڇا آهي؟ اهو ئي جيڪو وزيراعظم عمران خان آءِ ايم ايف سان ٺاهه، تيل، گئس ۽ بجلي جي اگهن ۾ واڌ ڪرڻ جي صورت ۾ ڏيندو رهيو آهي. ان سان گڏوگڏ اهو به ملڪ جي معاشي پرڏيهي پاليسي جيڪا به هينئر هلي رهي آهي تنهن کي معمولي ڦير گهير سان جاري رکن.

جڏهن زرداري صاحب کي نسخو شيئر ڪرڻ لاءِ چيو ويو ته کيس موجوده بحران جي حل لاءِ چيو ويو، اهو نه ته ان جا ڪارڻ ڪهڙا آهن.؟ سنئين سڌي ڳالهه آهي ته اصل ڪارڻ ملڪ جي معاشي ۽ پرڏيهي پاليسي سان واسطو رکن ٿا جنهن لاءِ ڪا به ڳالهه شامل نه پئي سمجهي وڃي. اها ڳالهه رڳو اوڏي مهل شامل ٿي سگهندي آهي جڏهن وڏي پئماني تي عوامي تحريڪ يا عوامي دٻاءُ هوندو آهي. هن وقت ملڪ اندر ڪا به عوامي تحريڪ يا عوامي دٻاءُ موجود ناهي. سياسي دٻاءُ آهي جنهن لاءِ لابين جي سطح تي ڳالهيون ڪري حڪومت ۾ ڀاڱي ڀائيوار ڪرائي پاسيرو ڪري سگهجي ٿو.

سياسي منظر نامو ٻڌائي ٿو ته هڪ ئي وقت تي مختلف ڌريون آهن جيڪي ڌار ڌار گروپن ۾ مختلف آپشنز سان ڳالهائي رهيون آهن. مختلف ادارن جي اتي ويٺل همراهن جا پنهنجا پنهنجا مفاد آهن، هر ڪو پنهنجي پاڻ کي بچائڻ ۽ صورتحال جو وڌ ۾ وڌ فائدو حاصل ڪرڻ چاهي ٿو. ساڳئي وقت اهو به ته ايندڙ وقت ۾ ساڻس ڪهڙو سلوڪ ڪيو ويندو ۽ سندس پوزيشن ڇا بيهندي؟

ڪي تجزيانگار ان ڳالهه کي بنهه رد نٿا ڪن ته نواز ليگ ۽ پيپلز پارٽي ٻنهي تي جيڪڏهن اتفاق راءِ نٿو ٿي سگهي جيڪو ٿيڻ ڏکيو به آهي ڇاڪاڻ ته اهي ٻئي جماعتون اقتدار وٺڻ جي معاملي ۾ هڪ ٻئي کي نه سهنديون آهن. اهڙي صورت ۾ نئين واٽ جي طور تي مولانا فضل الرحمان جي لاٽري نڪري سگهي ٿي. جنهن لاءِ ڪيترائي جواز موجود آهن ۽ ممڪن آهي ته ٻئي وڏيون پارٽيون ان فارمولا ته راضي به ٿي وڃن. جيڪڏهن مولانا واري فارمولا تي سڀ راضي ٿين ٿا ته هڪ دفعو وري ملڪ جون مکيه رانديگر پارٽيون نواز ليگ ۽ پيپلزپارٽي ساڳي طرح اقتدار کان ٻاهر هونديون. هي اهڙو فارمولو آهي جهڙو پرويز مشرف ايم ايم اي ٺاهي ڏيڻ جي ڪوشش ڪئي هئي. مولانا ته تڏهن به وزيراعظم ٿيڻ جا خواب پئي ڏٺا، هن ڪراچي پريس ڪلب ۾ تڏهن اهڙو ذڪر به ڪيو هو، پر مولانا کي اها شڪايت رهي ته پيپلزپارٽي سندس سياسي حمايت نه ڪئي. هي فارمولا پاڪستان ۾ هلندڙ موجوده حڪومت جي فارمولا کي به ويجهو آهي. عمران خان جيان مولانا فضل الرحمان جو هوم گرائونڊ به خيبرپختونخوا آهي، هن وقت به پيپلز پارٽي ۽ نواز ليگ حڪومت کان ٻاهر آهن ضروري ناهي ته هروڀرو مشرف فارمولا يا موجوده پي ٽي آءِ فارمولا کي هوبهو ڪاپي ڪيو وڃي. بدليل حالتن سان ان ۾ ڪا ڦيرڦار ڪري سگهجي ٿي سواءِ ڪجهه بنيادي شين جي.

جيئن مٿي چئي ويا آهيون هرڪو هر ڪنهن سان ڳالهائي پيو، ڳالهيون هلن پيون پر ان جو اظهار ڪو به نه پيو ڪري، وڏي ڳالهه اها ته ان سڄي ڳالهين جي عمل ۾ عوام ۽ عوام جو نمائندو گم آهي، ان کي چئبو آهي لابين جي سياست يا عام زبان ۾ محلاتي سازشون، ڏسجي لابين جي سياست ڪٿي وڃي ٿي دنگ ڪري؟

Pahenji Akhbar Dec 24, 2021 

Behind the door conspiracies? by Sohail Sangi

مني بجيٽ، نواز شريف جي واپسي ۽ حڪومتي تبديلي

   Pahenji Akhbar Dec 31, 2021

وڏو ٿرٿلو مٿل آهي ته نوازشريف ٿو اچي، اجھو ٿو اچي، نواز ليگ جو چوڻ ته ٺهي به ٿو جو هو چوي ته ڇوڪرا ڇوڪرا پاسي ٿيو نوازشريف ٿو اچي. پر پاڻ حڪومتي صفن ۾ به ٿرٿلو متل آهي، وزيراعظم کان وٺي ان جي خاص صلاحڪارن تائين سڀني جي وات تي اها وائي آهي ته نوازشريف ٿو اچي، جو حڪومتي ڌر چوي ٿي ته هو ايئن ڪيئن ايندو؟ مٿس ڪيس هلندڙ آهن، قيد جي سزا آيل آهي، هو ايئن ڪيئن وزيراعظم ٿي ويندو، هرڪو پنهنجي طور تي اهو راڳ ڳائي رهيو آهي، ايڏو گوڙ ۽ شور متل آهي جو ٻيو ڪو آواز ٻڌڻ ۾ يا وري سمجھه ۾ نٿو اچي. حڪومتي ڌر ايئن ڇو پئي ڪري؟ هي هڪ وڏو سوال آهي. هڪ خيال اهو آهي ته نوازشريف صرف تڏهن اچي سگھندو جڏهن عمران خان نه هوندو. عمران خان هوندو ته ڪنهن نه ڪنهن نقطي تي هو آڏو اچي سگھي ٿو ۽ جيڪڏهن هڪ ڀيرو ميان صاحب ڦاٿو ته اتان نڪرڻ ڏکيو ٿي ويندو ۽ هن پنهنجي توڙي ميان شهباز شريف جي لنڊن روانگي واري تجربي مان اها ڳالهه ضرور سکي هوندي، يعني نوازشريف جو اچڻ بنهه عمران خان جي وڃڻ سان مشروط آهي.

لنڊن توڙي لاهور ۽ اسلام آباد ۾ گذريل ٻن هفتن کان جيڪي ڳالهيون هلي رهيون هيون تن جو اڃا تائين ڪو حتمي نتيجو نه نڪتو آهي يا ايئن کڻي چئجي ته ڪو حتمي فيصلو نه ٿيو آهي پر بظاهر لڳي ٿو ته ڪجھه نه ڪجھه ٿيو ضرور آهي. ڪجھه نه ڪجھه ٿيڻ واري ڳالهه ميڊيا ۾ رپورٽ ٿيندي رهي آهي، ظاهر آهي ته وزيراعظم عمران خان جا ذريعا وڌيڪ موثر ۽ باخبر آهن جن کيس پڪي پختي خبر ڏني هوندي، ان ڪري هو اهو ئي سمجھندو ته کيس هٽايو پيو وڃي. هو پنهنجي بچاءَ ۾ مختلف شيون چئي رهيو آهي، ان سان گڏوگڏ سماجي توڙي غير مصالحتي حلقن ۾ سندس خامي توڙي نواز شريف جي مخالفن کي معاملي کان آگاهه ڪري رهيو آهي، هونئن به چئي سگھجي ٿو ته هو نوازشريف مخالف پنهنجي موقف تي بيٺو آهي. پر هرڪو ڄاڻي ٿو ته عمران خان رڳو موقف تي بيهڻ وارو ماڻهو ناهي، هو “يوٽرن” وٺندو رهيو آهي ۽ يوٽرن وٺڻ کي جائز به سڏيندو رهيو آهي.

ان ڪري ڳالهه اصولي موقف کان اڳتي اچي وئي آهي، اهو ڊپ ته نوازشريف کي ايندو ته سندس حڪومت هلي ويندي، ته حڪومتي ڌر  طرفان ته نواز شريف اچي پيو جي بيان جي حمايت جو هڪ ٻيو سبب اهو به چيو پيو وڃي ته ان سڄي گوڙ ۾ باقي سموريون شيون دٻجي وڃن ۽ غير اهم ٿي وڃن. خاص طور تي مني بجيٽ، جيڪا ڪالهه قومي اسيمبليءَ ۾ پيش ڪئي وئي. ان بجيٽ لاءِ پاڪستان بابت آءِ ايم ايف جي ڇهين نظرثاني رپورٽ جي لاءِ ضروري آهي. ڇاڪاڻ جو 12 جنوريءَ تي ٿيندڙ آءِ ايم ايف جي بورڊ ۾ پاڪستان کي قرض جاري رکڻ بابت فيصلو ٿيڻو آهي. مني بجيٽ ۾ رڳو ٽئڪس ۽ عوام کي مختلف اسمن تي ملندڙ رعايتن يا سهولتن جي خاتمي جي حوالي سان اپوزيشن جماعتن جا بيان پنهنجي جاءِ تي پر معيشت جا ڄاڻو چون ٿا ته ان بعد ملڪ جو سمورو مالي نظام اسٽيٽ بئنڪ جي ذريعي آءِ ايم ايف وٽ هليو ويندو. ملڪي ادارن يا پارليامينٽ جي وس ۾ ڪو به مالي معاملو نه هوندو، هنن کان اڳ  ملڪ جو  رڳو معاشي نظام ٻاهرين ادارن يا ملڪن جي حوالي هو پر هاڻي مالي نظام به انهن وٽ هليو ويو آهي، ڊالر جي قيمت ۾ جيڪا لاڳيتي واڌ ٿيندي ٿي رهي،

اهو ان ڳالهه ڏي شروعاتي اشارو هو ته مالي نظام آءِ ايم ايف جي وس ٿيڻ جا ملڪ جي معيشت، سماج توڙي سياست تي ڪهڙ اثر پوندا؟ ان بابت ماهرن جا رايا خطرناڪ حد تائين آهن، جڏهن ته مخالف ڌر جون پارٽيون ۽ اڳواڻ ان جي چٽي تصوير عوام آڏو پيش نه ڪري رهيون آهن،  آءِ ايم ايف وارو اهو قصو هو جنهن لاءِ آصف علي زرداري چوي ٿو ته وٽس فارمولا آهي سو بهرحال حڪومت به انهيءَ ۾ خوش آهي ته مخالف ڀلي ان ۾ خوش هجن ته “مومل ٿي اچي” اسين پويان مني بجيٽ جي ذريعي پنهنجو ڪم ڪري وٺنداسين.

نواز ليگ جو خيال آهي ته کڻي ڪجھه ڪري وٺن، ڪمپني گھڻا ڏينهن هلي ڪونه سگھندي، بلڪه اهي سموريون حرڪتون هيڪاري نواز شريف جي ان موقف کي سگھارو ڪنديون ته هڪ دفعو آخري ڀيرو طئي ٿي وڃڻ گھرجي ته حڪومتي معاملا هلائڻ پارليامينٽ جي ذميواري آهي ۽ ٻيو اهو ته پنجاب جي قيادت سياستدانن کي ئي ڪرڻي آهي.

انهي بيانيي خلاف وڏي وٺ پڪڙ ٿي، ڪيس هليا، قيد ۽ ملڪيتون ضبط ٿيڻ جا فيصلاآيا، وڏي وٺ پڪڙ ٿي، ايتري قدر جوکيس ملڪ مان نڪرڻو پيو. نوازشريف پرڏيهه علاج ڪرائڻ لاءِ ويو اها ڳالهه پنهنجي جاءِ تي آهي پر ان کان وڌيڪ اهم اهو آهي ته هو جيڪڏهن پاڪستان ۾ جيل اندر قيد رهي ها ته پنهنجي صحت ۽ وري پنهنجي سياست کي سنڀالي سگھي ها، اهي ٻئي سندس وس کان ٻاهر ٿي وڃن ها. هو ملڪ کان ٻاهر رهندي وڌيڪ اثرائتو ڪردار ادا ڪري رهيو آهي. آزاد فضائن ۾ رهندي جيل واري پريشاني ۽ اذيت به ناهي. نوازشريف جو ملڪ کان ٻاهر هجڻ پارٽيءَ لاءِ به فائديمند آهي ڇاڪاڻ جو سندس پارٽي سان جيڪي سلهاڙيل حلقا آهن اهي سمجھن ٿا ته نوازشريف اڃا ايترو ڪمزور نه ٿيو آهي، ان ڪري اهي ان سان جڙيل رهڻ کي ترجيح ڏئي رهيا آهن.

2018ع جي الڪيشن جي موقعي تي، توڙي ان کان پوءِ نيب ۽ ٻين حلقن طرفان سمورا زور لاتا ويا، دٻاءُ، ڪيس، گرفتاريون، ڊپ، داٻا پر ان باوجود نواز ليگ جا اليڪٽيبل، ورڪر، ووٽر پارٽي سان جڙيل رهيا، اصل ۾ نوازشريف جي وڏي ۾ وڏي ڪاميابي اها ئي آهي. چوندا آهن ته فوجي حڪمت عملي ۾ وڏي ۾ وڏو جنرل اهو ناهي جيڪو سٺي نموني سوڀ حاصل ڪري ٿو جڏهن طاقت آهي ته سوڀ حاصل ڪرڻ لاءِ ڪا وڏي ڪارڪردگي نه کپي، وڏو جرنيل اهو مڃيو وڃي ٿو جيڪو سٺي نموني شڪست کائي ٿو، يعني گھٽ ۾ گھٽ نقصان ٿئي. نوازشريف به انهيءَ حڪمت عملي تي عمل پيرا نظر اچي ٿو.

نوازشريف جي وطن ورڻ واري ڳالهه سندس پارٽي جي ماڻهن توڙي ورڪرن ۾ جوش خروش پيدا ڪيو آهي، بلڪه نئون ساهه وڌو آهي. هي هڪ اهڙو موقعو آهي جڏهن حڪومت پنجاب ۾ مڪاني چونڊون ڪرائڻ ڏي وڃي پئي، ان ئي موقعي تي نواز ليگ ۾ ٻيهر سگھه اچڻ کيس چونڊون کٽڻ ۾ سولائي پيدا ڪندي، ان کي جيترو نواز ليگ اڀاريو، ان کان وڌيڪ حڪومتي ڌر اڀاريو، هاڻي چوٻول اهو ئي آهي ته نواز ٿو اچي، نواز شريف وطن واپس ڪهڙي صورت ۾اچي سگھي ٿو؟ پهرين اها جيڪا وزيراعظم عمران خان ۽ سندس وزير سمجهي رهيا آهن، يعني وزيراعظم عمران خان حڪومت جي ختم ٿيڻ بعد ئي هو ايندو، ٻين لفظن ۾ اهو ته عمران خان جيستائين وزيراعظم جي عهدي تي آهي، هو نه ايندو. ٻيو اهو ته پاڪستان سرڪار پنهنجو ڪيس ٺاهي،

انٽرپول کي چوي ته اسان جو ڏوهاري لنڊن ۾ ويٺو آهي، ان کي پڪڙي اسان جي حوالي ڪيو پر انٽرپول ۾ اهو ڪيس رکڻ ۽ اتي پنهنجو موقف مڃائڻ ايڏو سولو ڪم ناهي، نئين صورت اها ٿي سگھي ٿي ته نوازشريف کي برطانوي حڪومت نيڪالي ڏئي. جيتوڻيڪ نوازشريف جي ويزا ختم ٿيل آهي پر سندس اپيل بابت برطانوي حڪومت اڃا ڪو فيصلو نه ڪيو آهي هو اتي انساني همدردي جي بنياد تي رهيل آهي. نواز شريف ٽي ڀيرا ملڪ جو وزيراعظم رهيو آهي ۽ پاڪستان جي هڪ مقبول پارٽيءَ جو ميمبر آهي خود لنڊن ۾ نواز ليگ جا ڪيترائي حامي آهن جيڪي برطانوي شهريت وٺي ووٽ جو حق رکن ٿا، ان ڪري ايڏي تڪڙ ۾ ۽ آسانيءَ سان انگريز سرڪار وٽان فيصلو نه ايندو.

ان سڄي قصي ۾ آخري ٻه ڳالهيون يعني انٽرپول جي ذريعي گھرائڻ يا برطانوي سرڪار وٽان نيڪالي مشڪل نظر اچي ٿي. شروع واري ڳالهه پاڪستان جي وس ۾۽ پاڪستان جي حالتن سان ٺهڪندڙ آهي. ان ڏس ۾ ڪجھه ڳالهيون ٿيون آهن، ڪجھه اڃا ٿيڻيون آهن، معاملو ته مارچ تائين وڃي سگھي ٿو، هونئن به نواز ليگ کي ڪهڙي کٽي کنئي آهي جو اها مني بجيٽ ۽ ٻيا معاملا پنهنجي ڳچيءَ ۾ وجھي. سو نواز شريف به ايندو  پنهنجي مرضيءَ سان ايندو. سو هو اچي ٿو يا نٿو اچي. بهرحال سندس پارٽي اچي ٿي. ستارن جي ڪجھه گردش ٿي آهي، ڪجھه ڳالهيون اڳتي وڌيون آهن پر اڃا مڪمل نه ٿيون آهن ڪجھه معاملا رهيل آهن، تيستائين هي حڪومت جھڙي به آهي ان مان ڪم هلائڻو آهي. اها ٻي ڳالهه آهي ته اها ڏينهو ڏينهن وڌيڪ ڪمزور ٿيندي پئي وڃي پر مسئلو اهو آهي ته ايندڙ وقت ۾ ڪهڙو ۽ ڪنهن جو سيٽ اپ هجي ان تي اتفاق راءِ نه پيو بيهي.

Pahenji Akhbar Dec 31, 2021 

Mini Budget, Nawaz Sharif's homecoming, Change of PTI govt? by Sohail Sangi

ٿر عدالتي حڪم جي اوسيئڙي ۾ ويهي؟

     Pahenji Akhbar Jan 21, 2022 

ملڪ جو چيف جسٽس گلزار احمد به ٿر مان ٿي آيو، سنڌ جو وڏو وزير سيد مراد علي شاهه به موٽر ريلي جا انعام مٺيءَ ۾ ورهائي موٽي آيو. چيف جسٽس پنهنجي ايام ڪاريءَ جي آخري ڏينهن ۾ هتي آيو هو جڏهن ذري گھٽ سندس الوداعي تقريبن جو سلسلو شروع ٿيڻ وارو هو، هن مٺي بار ايسوسي ايشن جي صدر وسند ٿري جو سپاسنامو ٻڌو، سندس ئي چواڻي ته کيس جيڪي ڪجھه ڊپٽي ڪمشنر ٿرپارڪر ٻڌايو ان ۾ ۽ وسند ٿري جي ٻڌايل مسئلن ۾ فرق هو، ڊپٽي ڪمشنر چيف جسٽس کي وڪيلن جي تقريب کان اڳ بريفنگ ڏني هئي، اهو فرق ڇا آهي؟ ان جي هڪڙي خبر ڊپٽي ڪمشنر کي ۽ ٻي چيف جسٽس کي، ڇاڪاڻ جو ان بابت ڪي به تفصيل ظاهر نه ڪيا ويا.چيف صاحب سمورا معاملا وسند ٿريءَ جي حوالي ڪري ويو ته هو انهن مسئلن تي پٽيشن داخل ڪري. ٻڌايو پيو وڃي ته وسند ٿري اهڙي پٽيشن اسلام آباد ۾ داخل به ڪئي آهي، جنهن جي ٻڌڻي اڃان شروع نه ٿي آهي، تيستائين چيف جسٽس گلزار احمد رٽائر ٿي ويندو ۽ نئون چيف جسٽس بنديال چارج وٺندو، نئين چيف جسٽس جون ترجيحون ۽ مجموعي طور نقطه نظر مختلف ئي هوندو. ان ڪري اهو چئي نٿو سگھجي ته ٿر جا مسئلا عدالتي ترجيحن ۾ ايندا، هونئن به چيف جسٽس گلزار احمد جي ترجيح ۾ به ٿر جا مسئلا نه هئا، هن جو گھڻو تڻو زور ڪراچي جي معاملن تي هو.

وسند ٿري مطالبن جي هڪ ڊگھي لسٽ ٺاهي هئي، جنهن ۾ ٿر جي مجموعي ترقي کان وٺي انتظام ڪاري تائين ۽ وڪيلن کي رهائشي پلاٽ ڏيڻ تائين وارا مطالبا  شامل هئا، هي اهي مطالبا هئا جيڪي وقت بوقت ميڊيا ۾ پيش ڪيا پئي ويا، وسند ٿري کي شابس هجي جو هن سمورن مطالبن کي هڪ ڀيرو ٻيهر عدالت جي پليٽ فارم تي آندو. عجيب ڳالهه اها آهي ته هن کان اڳ ٿر جي چونڊيل عيوضين نه ٿر جي وڪيل برادري سان ڪا ڳالهه ٻولهه ڪئي ۽ نه ئي وري وڪيلن چونڊيل عيوضين کي پنهنجي مسئلن ۾ مطالبن کان آگاهه ڪيو آهي.اڳي عام روايت اها رهي آهي ته وزير قانون ۽ وزيراعليٰ وڪيلن جي اهڙي گڏجاڻين ۾ ايندا رهندا هئا، بنهه ايئن به ڪونهي ته ڪو ٿر جي مسئلن بابت سنڌ جي وڏي وزير يا حڪومت کي خبر ناهي، حڪومت کي هرڪا خبر آهي، پر ٿر جي ساڃاهه وندن يا وڪيلن طرفان  ايترو پريشر پيدا نه پئي ڪيو ويو جو حڪومت جامع طريقي سان انهن مسئلن کي ڏسي. ٿر ۾ هن کان اڳ پاڻمرادو واقعا ٿيا، جن ۾ مقامي ماڻهن پنهنجي طور تي جدوجهد ڪئي، انهيءَ جدوجهد کي ڪو باضابطه وڪيلن يا سول سوسائٽي جي حمايت حاصل نه رهي، انهن مسئلن ۾ ٿرڪول سان واڳيل وقت بوقت اٿندڙ معاملا، گوڙاڻو ڊيم وارو معاملو، ڪارونجھر جي ڪٽائي يا وري ڇاڇرو هيرار روڊ جي ٻيهر اڏاوت، انهن تي وقفي وقفي سان احتجاج ٿيندا رهيا آهن.

ٿر ڪول بلاڪ 2 ۾ دودو ڀيل جي پراسرار موت وارو واقعو، توڙي بلاڪ ون جي موت وارا واقعا اهڙا هئا جن ماڻهن ۾ ڪاوڙ پيدا ڪئي، ٿر ۾ هڪ غير محسوس ٿيندڙ بيچيني موجود آهي، ٿر جو ماڻهو ان جو ڪو وڏو اظهار نه پيو ڪري سگھي، مهينو کن اڳ ڪراچي ۾ هڪ ٿري پورهيت شاهد راهمون جي پراسرار نموني قتل تي ڪراچي ۾ ڪم ڪندڙ ٿر جي پورهيتن وڏو احتجاج ڪيو، ٿري پورهيتن جي ان احتجاج ڪيترن ئي ماڻهن کي پهريون ڀيرو احساس ڏياريو ته وڏي تعداد ۾ ٿري ماڻهو ڪراچي ۾ روزگار ڪن ٿا، هي اهي ماڻهو آهن جن کي ٿر اندر روزگار نه پيو ملي. يعني ٿرڪول سبب جيڪا ترقي ٿي رهي آهي يا روزگار جا موقعا نڪري رهيا آهن، ٿرين کي اتي نه پيو کنيو وڃي، اهي انگ اکر گڏ ڪرڻ جي ضرورت آهي ته ٿر ڪول ۾ سڌي طرح يا اڻ سڌي طرح ڪيترا پورهيت ٿر کان ٻاهر جا آهن ۽ ڪيترا ٿر جا آهن يا سنڌ جي وڏي وزير سيد مراد علي شاهه هڪ ڀيرو وري اهو نعرو ورجايو آهي ته “ٿر پاڪستان جي قسمت بدلائيندو” اهو نعرو اسلام ڪوٽ کان ٿرڪول بلاڪ 2 ڏانهن ويندي مختلف هنڌن تي لکيل آهي.

ان مان اهو تاثرٿو ملي ته جيڪڏهن ٿر مان ڪوئلو نه نڪري ها ته ٿر کي ڪا به سهوليت يا ان جا حق نه ڏنا وڃن ها، بنيادي طرح سان ٿر کي رڳو ڪوئلي سان ڳنڍڻ ڪو سٺو سنئوڻ ناهي، ٿر بهرحال پاڪستان جو حصو آهي، اتي جا رهواسي پاڪستان جا شهري آهن، جيڪڏهن ان خطي کي پسمانده ڇڏيو ويو آهي ته ان ۾ رڳو جاگرافي جو دخل ڪونهي، پر تاريخ ۽ حڪومتي پاليسين جو به عمل دخل آهي، لڳاتار هن علائقي کي نظرانداز ڪرڻ سبب اڄ اتي بيوسي ۽ ننڌڻڪائي جي صورتحال پيدا ٿي وئي آهي.مون کي سمجھه ۾ نٿو اچي ته ٿر ڪيئن پاڪستان کي بدلائيندو؟ ٿر پنهنجي پاڻ کي بدلائي نه پيو سگھي، ٿر جي سرزمين پنهنجي پٽن کي روزگار نه پئي ڏئي سگھي، نتيجي ۾ اهي وڏي پئماني تي شهر جو رخ ڪن ٿا. حڪومت زراعت ۾ جديد سائنسي ٽيڪنڪ رائج ڪرڻ لاءِ تيار ناهي، ٿر ۾ تعليم جي اها حالت آهي جو ٿر جي ڇهن تعلقن مان چئن ۾ ڪو گرلز هاءِ اسڪول ئي ڪونهي، 21 هزار ڪلوميٽرن تي پکڙيل اٽڪل 2500 ڳوٺن تي مشتمل هن علائقي ۾ صرف هڪ ڪاليج ڇوڪرن جي لاءِ، هڪ ڇوڪرين جي لاءِ آهي، ساڳي حالت طبي سهولتن جي به آهي، ڇهه تعلقا ته ٺاهيا ويا پر اتي جي اسپتالن کي تعلقي اسپتال جو درجو حاصل ناهي نه اتي اسپتالن ۾ ڊاڪٽري سهولتون ۽ دوائون وڌايون ويون آهن ۽ نه وري بجيٽ کي بهتر ڪيو ويو آهي. مٺي ۾ ڪجھه بيمارين جا اسپيشلسٽ آهن، تعلقي اسپتالن ۾ عورتن لاءِ ڊاڪٽرياڻي ناهي.

ٿر سان واسطو رکندڙ يونيورسٽي جي استادن پ پ پ چيئرمين بلاول ڀٽو زرداري ۽ سنڌ جي وڏي وزير سيد مراد علي شاهه کي ٿر يونيورسٽي جي لکت ۾ درخواست ڏني، ٻنهي اڳواڻن ٿر يونيورسٽي جو اعلان به ڪيو، ان جي لاءِ 250 ايڪڙ زمين اين اي ڊي يونيورسٽي کي الاٽ به ڪئي وئي پر چار سال گذرڻ بعد به اتي انسٽيٽيوٽ هلي رهيو آهي، جتي رڳو ٽي ٽيڪنالاجيز پڙهايون وڃن ٿيون. دلچسپ ڳالهه اها آهي ته انهيءَ انسٽيٽيوٽ ۾ استاد ۽ شاگرد اڪثريت ۾ ٻاهر جا آهن، ڪل چاليهارو کن شاگردن مان مشڪل سان 12 يا 15 ٿر سان واسطو رکن ٿا.   استادن جي اڪثريت وزيٽر فيڪلٽي طور ڪراچي مان اچي ٿي، جن کي ڪراچي مان اوٽ موٽ جو ڀاڙو توڙي مٺي ۾ ٻه ڏينهن رهائش، اين اي ڊي يونيورسٽي ڏيندي آهي، هي آهي ٿر جي ترقي، انهيءَ سان ٿر ڪيئن پاڪستان بدلائيندو؟

ساڳي حالت روڊ رستن جي آهي، ڇاڇرو کان ڏانو ڌانڌل تائين پڪو روڊ ٺهڻو هو 15 سالن بعد به اهو روڊ مڪمل نه ٿي سگھيو آهي، جڏهن ان روڊ جو اڌ يعني ڇاڇرو هيرار صفا ختم ٿي چڪو آهي، جيئن ته رهيل15 ڪلوميٽر روڊ مڪمل نه ٿيو آهي ان ڪري ڊٺل روڊ جي به مرمت نه پئي ڪرائي وڃي. وچ ۾ اهي خبرون آيون ته ڇاڇرو هيرار روڊ جي مرمت لاءِ خاص طور بجيٽ منظور ٿي آهي پر بعد ۾ اها رقم ڪنهن ٻئي هنڌ هلي وئي. عجيب ڳالهه آهي ته ڇاڇرو ۽ ڏاهلي تعلقا ۽ ننگرپارڪر جو وڏو حصوضلعي هيڊ ڪوارٽر مٺي سان روڊ جي سهولت سان ڳنڍيل ناهن. خيال آهي ته ڄاڻي واڻي ٿر جي اڀرندي پٽي کي ضلعي هيڊ ڪوارٽر مٺي کان ڌار رکيو ويو آهي، انهيءَ ساڳي حڪمت عملي سبب ڇاڇروڏانوڌانڌل مک روڊ مڪمل نه ڪيو ويو آهي، روڊ کان سواءِ ڪميونيڪيشن جي جديد سهولتن کان به ٿر کي پاسيرو رکيو ويو آهي، اتي رڳو هڪ ٽيليڪام ڪمپني جي اجاره داري آهي، گذريل ڀيري جڏهن لاڪ ڊائون ٿيو هو ته ٿر جي شاگردن کي آن لائين ڪلاس وٺڻ ۾ ڏاڍيون ڏکيائيون پيش آيون هيون.

ايئن ڪونهي ته ٿر جو ماڻهو آگاهه ڪونهي، هو سمجھي ٿو ته ان کي جيڪڏهن اهي سڀ سهولتون حق طور مهيا ڪيون وڃن ته ٿر جي صورت بدلجي سگھي ٿي، پر ايئن نه پيو ڪيو وڃي، ڪارونجھر جي ڪٽائيءَ خلاف ننگر پارڪر جي ساڃاهه وندن لڳاتار احتجاج ڪيو، اتي ڪو چڱو جڊيشل مئجسٽريٽ ويٺل آهي جنهن معاملي جو مرگلا هِل جي ڪٽائي کي روڪڻ لاءِ ورتل نوٽيس وانگر پاڻمرادو نوٽيس ورتو، کيس جس هجي جو هن فوري طور اها ڪٽائي بند ڪرائي، ٿر جي وڪيلن طرفان چيف جسٽس آڏو پيش ڪيل ٿر جي مطالبن جو ڇا ٿيندو؟ اصل ڳالهه اها آهي ته ٿر جا چونڊيل عيوضي ۽ ساڃاهه وند ڌريون به ٿر جون ايئن وڪيل ٿي بيهن تڏهن وڃي ڳالهه ٺهندي، ٻي صورت ۾ اهو ئي سمجھيو ويندو ته چيف جسٽس به ٿر مان ٿي ويو، ان ذريعي به ٿر کي حق ۽ انصاف نه مليو ته پوءِ ٻيو ڪير اچي انصاف ڏياريندو؟ ڇا ٿر جا ماڻهو ڪنهن معجزي جو انتظار ڪن؟ يا حڪومت ۽ عدالتي حڪم جي اوسيئڙي ۾ ويهن؟

Pahenji Akhbar Jan 21, 2022 

Thar should wait for judicial action? by Sohail Sangi

ايم ڪيو ايم وڏي سُر ۾ احتجاج ڇو ڪيو؟

  Pahenji Akhbar Jan 25, 2022

ڪراچي شهر ۾ والار جي جنگ ۽ ڊوڙ ڊڪ رواجي ڳالهه آهي. هي سون ورني ڌرتي بڻيل آهي. بندرگاهه واري شهر سان گڏ صنعتي ۽ ڪاروباري حب به آهي. وڏي ڳالهه اها آهي ته هڪ ئي هنڌ ماڻهن جي ايڏي وڏي تعداد ۾ موجودگي آهي جنهن سبب کاڌي پيتي کان وٺي عام استعمال تائين جي شين توڙي ٻين اسمن جي هڪ وڏي مارڪيٽ آهي. هتي ننڍي ۾ننڍو ڪاروبار به وڏو آهي، اهو ئي سبب آهي جو ڏيهه توڙي پرڏيهه جي عام ماڻهو توڙي خاص ماڻهو کي به هي شهر ڌنڌي ڌاڙي ۽ روزگار لاءِ پاڻ ڏانهن ڇڪي ٿو. هي هڪ اهڙو معاشيات جو عمل آهي جنهن کي روڪي نه ٿو سگهجي. هتي هرڪو ماڻهو زمين تي،ڪاروبار ۾، معيشت توڙي روزگار ۾ سماجي توڙي دانشوري ۽ سياسي حوالي سان پنهنجي جاءِ ٺاهڻ چاهي ٿو. جاءِ ڳولڻ چاهي ٿو. پاڪستان ۾ شايد اڪيلو شهر جتي سرمائيداري  پنهنجي اگهاڙي روپ ۾ کلي اچي ٿي.

   مٿي ڄاڻايل ڳالهين جي ڪري پنهنجن توڙي پراون جي ڪراچي تي اک آهي ساڳئي وقت ڪراچي سڀني کي اک ۾ آهي. هتي هرڪا ڌر پنهنجي بالادستي چاهي ٿي. اها ويڙهه اوڏي مهل بنهه ڇتي ٿي وڃي ٿي جڏهن ڪو معاشي، سماجي يا سياسي موقعو نڪرندو آهي. ڪراچي ۾ جڏهن به ڪا اٿل پٿل ٿي آهي ته ان جي پويان ڪو معاشي يا سياسي موقعو ۽ محرڪ هوندو آهي.

گذريل مهيني کن کان ڪراچي ۾ هڪ دفعو وري سياسيي چرپر تيز ٿي وئي آهي. سبب اهو آهي جو ايندڙ چند مهينن ۾ رڳو ڪراچي ۾ نه پر سموري سنڌ ۾ مڪاني ادارن جون چونڊون ٿيڻيون آهن. اهي چونڊون ڪو پنهنجي معمول مطابق نه پيون ٿين بلڪه عدالت جي آرڊر تي ٿي رهيون آهن ڇاڪاڻ جو گذريل ڀيري وارن مڪاني ادارن جي چونڊيل عيوضين جو مدو گهڻو اڳ ختم ٿي چڪو آهي. خيال آهي ته جون تائين چونڊون ٿي وڃن. هنن چونڊن کان اڳ پيپلزپارٽي جي سنڌ حڪومت مڪاني ادارن جي قانون ۾ تبديلي آندي آهي. جنهن ۾ وڏن شهرن کان وٺي هيٺين سطح تائين ادارن جي جوڙجڪ، انهن جي حدن ۽ اختيارن جي تبديلي آندي آهي. ان تبديلي کي سنڌ جي باقي علائقن ۾ محسوس ئي نه ڪيو پيو وڃي. بلڪه رڳو ڪراچي ۾ محسوس ڪيو پيو وڃي جيڪو هاڻي تاءُ جي شڪل اختيار ڪري ويو آهي.

جماعت اسلامي، ايم ڪيو ايم، تحريڪ انصاف، پاڪ سرزمين پارٽي لڳاتار احتجاج ۾ آهن. اربع ڏينهن چيف منسٽر هائوس آڏو ايم ڪيو ايم اوچتو ڌرڻو هنيو. حڪومت جو چوڻ آهي ته پروگرام موجب ايم ڪيو ايم کي پريس ڪلب آڏو مظاهرو ۽ ڌرڻو ڏيڻو هو، چيف منسٽر هائوس ڏي خير هونئن به ڪنهن مظاهري ڪرڻ واري کي وڃڻ نه ڏنو ويندو آهي. ڇاڪاڻ ته انهي ڪوشش ۾ ڪيترائي ڀيرا مختلف کاتن جا سرڪاري ملازم پنهنجي پگهارن وڌائڻ ۽ نوڪريون پڪيون ڪرڻ جي لاءِ لٺيون کائي چڪا آهن. ڪراچي پريس ڪلب ۽ هاڻي سنڌ اسيمبلي احتجاج لاءِ کليل آهن. هينئر چيف منسٽر هائوس وارو علائقو هونئن به حساس بڻيل آهي جو اتي ٻه فائيو اسٽار هوٽلون آهن ۽ اتي پي ايس ايل ڪرڪيٽ جي مقابلن ۾ شرڪت لاءِ ڏيهي توڙي پرڏيهي مهمان ۽ رانديگر ٽڪيل آهن. اهي ميچون جڏهن شروع ٿيڻ واريون هيون ان موقعي تي اهڙو مظاهرو واقعي اڻ وڻندڙ لڳي ٿو. وري جيڪڏهن وفاقي گهرو وزير شيخ رشيد جي بيان کي ڏسجي جنهن ۾ هو چوي ٿو ته ايندڙ ٻن مهينن ۾ ملڪ اندر دهشتگردي جو خطرو آهي.

سو ڳالهه هئي مڪاني ادارن توڙي قانون خلاف احتجاج جي. جماعت اسلامي لڳاتار چئن هفتن کان شهر جي مختلف علائقن ۾ احتجاج سان گڏ سنڌ اسيمبلي آڏو ڌرڻو هڻي ويٺي آهي. ايم ڪيو ايم ۽ پاڪ سرزمين پارٽي ان روڊن واري احتجاج ۾ پوءِ شروع ٿيون آهن.

جماعت اسلامي جو خيال آهي ته گذريل عام چونڊن ۾ تحريڪ انصاف  ڪراچي مان سيٽون وٺڻ جي باوجود اها سنڌ جي گادي واري شهر ۾ نه پنهنجون پاڙون هڻي سگهي آهي ۽ نه وري ڪو شهر کي ڪو فائدو ڏيئي سگهي آهي. عام ووٽر جو حڪمران جماعت تحريڪ انصاف ڏي ڪهڙو رويو آهي؟ ان جو اندازو ٻن هنڌن تي ٿيل ننڍي چونڊ مان لڳائي سگهجي ٿو. تحريڪ انصاف  ڪراچي سميت سڄي سنڌ جي سياسي پارٽي بدران پريشر گروپ طور ڪم ڪري رهي آهي. اهڙو پريشر گروپ جنهن جو باضابطا تنظيمي محور اسلام آباد آهي، پر بيٺو ڪراچي ۾ آهي، جيڪڏهن ڪراچي بيسڊ  پريشر گروپ  سنڌ جي سياست تي اثر انداز ٿئي ٿو ته اهو ڪم ايم ڪيو ايم اڳ ئي ڪيو پئي. بهرحال ان جو ڪو امڪان نه ٿو لڳي ته ڪراچي ۾ ڪو پي ٽي آءِ کي ڪا جاءِ ملي سگهندي.

ٻئي طرف ان ڳالهه جو به امڪان نٿو لڳي ته ايم ڪيو ايم ڪو شهر جي بدليل ڊيموگرافي ۾ جمهوري انداز سان وڏي ڪا اڪثريت حاصل ڪري سگهي. ڪراچي ڪن تجزيا نگارن جو خيال آهي ته ايم ڪيو ايم اڪثريت سان کٽي سگهي يا نه سگهي پر ڌر ڌڻي ٻيهر ڪراچي انهن حوالي نه ڪرڻ چاهيندا. ايم ڪيو ايم مان نڪتل گروپ جيڪو پاڪ سرزمين پارٽي جي نالي سان ڪم ڪري رهيو آهي. ان کي به شهر جي ڪا پذيرائي نه آهي. اهو گروپ ان آسري ۾ آهي ته جيڪڏهن اصل ايم ڪيو ايم کي اقتدار ۾ حصو نه ٿو ملي ته هي ان جي varients طورآهي ۽ ان جي متبادل ۾ ان کي حصو ملي سگهي ٿو پر ايم ڪيو ايم ۽ ان جي مختلف ويرينٽ جي پاڻ ۾ ويڙهه جي ڪري پي ايس پي هڪ تڪراري گروپ آهي جنهن جي مقبوليت ۽ صلاحيت ۾ به شڪ ڏيکاريا پيا وڃن.

جماعت اسلامي جو خيال آهي ته اسلام آباد ۽ راولپنڊي پيپلزپارٽي کي ڪراچي جو فل ڪنٽرول نه ڏيندا. ايئن لڳي ٿو. ته ساڳئي وقت اهو به خيال آهي ته پيپلزپارٽي ڪراچي ۾ مختلف ترقياتي ڪم ڪرائڻ جي باوجود اڃان تائين ڪراچي جي اردو ڳالهائيندڙ علائقن ۾ پنهنجون پاڙون نه هڻي سگهي آهي. اهو به سمجهيو پيو وڃي ته انهن علائقن ۾ پيپلز پارٽي جي مخالفت ٺوس شڪل ۾ موجود آهي. ان ڪري ڪراچي جي ڀرپاسي يا ڪنڊائتن علائقن کي ڇڏي باقي هنڌن تي پيپلزپارٽي اڪثريت حاصل ڪري نه سگهندي. ڪجهه تجزيانگارن جو خيال آهي ته ايم ڪيو ايم جي قائد جو حامي ووٽ اڃان تائين سالم حالت ۾ موجود آهي. انهي ڳالهه کي محسوس ڪندي پيپلزپارٽي جي سنڌ حڪومت سان واڳيل اهم وزير سيد ناصر حسين شاهه دبئي پهچي سنڌ جي اڳوڻي گورنر عشرت العباد سان ملاقات ڪئي ۽ ساڻس ڪچهري ڪندي فوٽو به پنهنجي ٽوئٽر اڪائونٽ تي شيئر ڪيو. جيتوڻيڪ ايم ڪيو ايم جي حامي حلقن وٽان عشرت العباد جي واپسي کي سٺو سنئوڻ قرار ڏنو ويو پر وڏن جي طرفان اهڙي تحرڪ کي خوشگوار موٽ نه ملي.

ڪراچي جي ماحول کي ايئن سمجهيو پيو وڃي ته پيپلزپارٽي حڪومت ۾ هجڻ ڪري مختلف علائقا کٽي سگهي ٿي. کيس مڪاني ادارن جي حدن ۾ ڪيل مختلف تبديليون فائدو ڏئي سگهن ٿيون. پر اها اڪيلي سر ان پوزيشن  ۾ناهي ته ميئر جو عهدو کٽي سگهي ۽ ڪراچي ۾ سمورا ادارا خوش اصلوبي سان هلائي به سگهي. ڳالهه رڳو انتظامن جي ناهي، انتظام ته نوڪرشاهي ڪري سگهي ٿي، ڳالهه سياسي پٺ ۽ چونڊيل ادارن کي پنهنجو سمجهڻ ۽ گهٽي جي صفائي سٿرائي ۽ پيئڻ جي پاڻي ۽ روڊ جي به آهي، جنهن جي مالڪي اتي جو ڪائونسلر ئي ڪري سگهي ٿو.

جماعت اسلامي سمجهي ٿي ته اهڙي صورتحال ۾ موقعو آهي ته هو پنهنجي لاءِ ميئر جو عهدو وٺڻ جي ڪوشش ڪري. ان جون پيپلزپارٽي سان سڌي توڙي اڻ سڌي طرح ڳالهيون به ٿيون آهن. پيپلزپارٽي اندرين حلقن جو چوڻ آهي ته پيپلزپارٽي ان کي نائب ميئر جو عهدو ڏيڻ لاءِ تيار آهي. پر ان لاءِ به پيپلز پارٽي پنهنجي حساب ۾ سمجهي ٿي ته جماعت اسلامي اوتريون سيٽون کٽي نه سگهندي. ان ڪري خود جماعت توڙي پيپلزپارٽي ٻنهي کي اڃان ڪنهن ٽئين ڌر سان ڳالهائڻو پوندو. ٽئين سياسي ڌر “وڏن” جي پٺ کانسواءِ موجود  ناهي. جڏهن انهن جي رضامندي ٿيندي ته پوءِ ٽه ڌري اقتداري ڍانچو ڪراچي ۾ جڙي سگهندو.

ايم ڪيو ايم جي اربع ڏينهن واري مظاهري کي تجزيه نگار ايئن به ڏسي رهيا آهن ته ايم ڪيو ايم کي پاسيرو رکي جماعت اسلامي پيپلزپارٽي ۽ ڪا ٽين سياسي ڌر ٺاهه ڪري ورتو هو. ان ڪري ئي ايم ڪيو ايم کي پنهنجو احتجاج وڏي سر ۾ رڪارڊ ڪرائڻو پيو. ايم ڪيوا يم جي امين الحق مظاهري تي پوليس جي لٺ بازي تي رد عمل ڏيندي چيو هو ته اسين ڳالهين لاءِ تيار آهيون، موٽ ۾ وڏي وزير سيد مراد علي شاهه به کيس فون ڪيو. ڳالهائڻ لاءِ چيو.

بهرحال ڪراچي جو معاملو ايڏو سولو نه نبري سگهندو، خاص ڪري ان صورت ۾ جڏهن نه رڳو اهو ته ڪابه هڪ سياسي جماعت بلڪه ڪي ٻه سياسي جماعتون به چونڊن ۾ اڪثريت حاصل نه پيون ڪري سگهن. لازمي طور تي ٽين ڌر جي مدد جي ضرورت محسوس ڪئي پئي وڃي. ڏسجي ته ڇا ٿو ٿئي؟ اڃان ته پارٽي شروع ٿي آهي.

Pahenji Akhbar Jan 25, 2022 

Why MQM was resorted to louad protest? by Sohail Sangi

شاگرد يونين قانوني طور بحال، عمل به يقيني بڻائجي

Pahenji Akhbar Feb 18, 2022   

سنڌ اسيمبلي مان قانون پاس ٿيڻ بعد صوبي جي ڪاليجن ۽ يونيورسٽين ۾ شاگرد سنگت يعني اسٽوڊنٽس يونين بحال ٿي ويون آهن. شاگرد يونين جي بحالي جي خوشي ۾ پيپلزپارٽي جي چيئرمين بلاول ڀٽو زرداري 16 فيبروري تي پاڪستان آرٽس ڪائونسل ۾ سنڌ پيپلز اسٽوڊنٽس فيڊريشن جي جهنڊي هيٺ سڏايل “شاگرد ڪنوينشن” کي خطاب ڪندي ڪجهه اهم ڳالهين ڏي اشارو ڪيو. هڪ اهو ته صوبائي حڪومتون ملڪ جي ٻين صوبن ۾ شاگرد يونينون بحال ڪن. ٻيو اهو ته تعليمي ادارن ۾ فيون ڳريون آهن. ٽين ڳالهه به اهم آهي جيڪا پيپلزپارٽي جي چيئرمين کان رهجي وئي سا آهي شاگردن لاِءِ سستي ٽرانسپورٽ. هتي پيپلز پارٽي کي اهو ياد ڏيارڻ ضروري آهي ته ذوالفقار علي ڀٽو جڏهن حڪومت ۾ آيو هو ته هن شاگردن لاءِ بسن ۾ ڀاڙو 50 سيڪڙو ڪيو هو.

شاگردسنگت نئين قيادت پيدا ڪرڻ جي نرسري آهي. پر ٿيو ايئن جو ضياءَ الحق ڪاليجن ۽ يونيورسٽين ۾ شاگرد يونين کي مارشل لا جي هڪ حڪمنامي تحت ختم ڪري ڇڏيو.

ڳالهه اها هئي ته ملڪ ۾ مارشل لا  لاڳو ٿيڻ بعد حڪومت جي حامي ڪا جماعت يا اميدوار شاگرد يونين ۾ اچي نه پيو سگهي. هونئن به جنرل ضياءَ کي چونڊن وارو لفظ ئي ڏکيو پئي لڳو. هن نه پئي چاهيو ته نوجوانن جي ذهن ۾ چونڊ لفظ ويهي ڇاڪاڻ ته اهو لفظ جيڪڏهن نوجوانن جي ذهنن ۾ ويٺو ته پوءِ ملڪ ۾ عام چونڊن جو بحث به ڪر کڻندو.

تاريخي طور تي ڏٺو وڃي ته ننڍي کنڊ  ۾انگريزن جڏهن جديد تعليمي نظام لاڳو ڪيو ته ڪاليج ۽ يونيورسٽيون به قائم ٿيون. يونيورسٽين ۽ ڪاليجن ۾ شاگرد يونين جو ادارو ٺهيو. ان زماني ۾ شاگرد يونين جو سربراهه وائيس چانسلر ۽ ڪاليجن ۾ واسطيدار پرنسپل هوندو هو، باقي عهديدار شاگرد چونڊيندا هئا. تڏهن بظاهر شاگرد يونين نصاب سان واڳيل سرگرميون ڪنديون هيون، پر ڪن يونيورسٽين ۾ سياسي اڳواڻن کي به شاگرد يونينون جلسن ۾ گهرائينديون هيون. پاڪستان ٺهڻ کانپوءِ يونيورسٽين ۾ شاگرد يونين جو ادارو قائم رهيو. 1953ع واري ڏهاڪي ۾ ڪراچي ۾ کاٻي ڌر سا واڳيل شاگرد تنظيم ڊيموڪريٽڪ اسٽوڊنٽس فيڊريشن جا اميدوار ڪاليجن ۾ ڪامياب ٿيا. انهن انٽر ڪاليجئيٽ باڊي ٺاهي جنهن تحت وڌيڪ ڪاليج قائم ڪرڻ، فيون ۽ شاگردن لاءِ ٽرانسپورٽ جا ڀاڙا گهٽائڻ لاءِ جدوجهد هلائي، جنهن دوران 8 مارچ واري تاريخي جدوجهد ٿي.

سٺ جي ڏهاڪي ۾ سنڌ جي شاگردن انهن يونينن جي ذريعي تاريخي جدوجهد ڪئي. اها دلچسپ ڳالهه آهي ته سنڌ جون مکيه شاگرد تنظيمون سنڌ نيشنل اسٽوڊنٽس فيڊريشن، جيئي سنڌ اسٽوڊنٽس فيڊريشن، سنڌ پيپلز اسٽوڊنٽس فيڊريشن، سٺ واري ڏهاڪي جي آخري حصي ۾ ٺهيون. تيستائين اهو ڪم ترقي پسند، روشن خيال ۽ قوم پرست گروپ انهن شاگرد يونين جي ذريعي ئي  ڪندا رهيا.

سنڌ ۾ ٿيل چار مارچ وارو واقعو جنهن هن صوبي ۾ سياست جو رخ ئي مٽائي ڇڏيو، ان جي اڳواڻي سنڌ يونيورسٽي شاگرد سنگت جو صدر يوسف لغاري، مهراڻ انجنيئرنگ ۽ لياقت ميڊيڪل ڪاليج اسٽوڊنٽس يونين جا عهديدار ڪري رهيا هئا. سنڌ پيپلز اسٽوڊنٽس فيڊريشن پنهنجي هن ئي نالي سان پيپلزپارٽي جي حڪومت ۾ اچڻ کانپوءِ ئي وجود ۾ آئي. سٺ ۽ ستر وارن ڏهاڪن ۾ سنڌ جي تعليمي ادارن جي شاگرد يونين لاءِ مقابلو سنڌ نيشنل اسٽوڊنٽس فيڊريشن ۽ جيئي سنڌ اسٽوڊنٽس فيڊريشن جي وچ ۾ ٿيندو هو. ڪجهه عرصي کانپوءِ بلوچ اسٽوڊنٽس آرگنائيزيشن به جيڪب آباد ضلعي کان علاوه سنڌ يونورسٽي ۽ ايگريڪلچر يونيورسٽي ٽنڊوڄام جي شاگرد يونين جي چونڊ ۾ اثرانداز ٿيڻ لڳي.

ضياءَ الحق جي مارشل لا لاڳو ٿيڻ ۽ ذوالفقار علي ڀٽو جي اڳواڻي ۾ پيپلزپارٽي جي حڪومت کي ڊاهڻ بعد سنڌ پيپلز اسٽوڊنٽس فيڊريشن سنڌ جي نوجوانن ۾ مقبول ٿي ۽ مارشل لا لاڳو ٿيڻ کان وٺي شاگرد يونين تي بندش پوڻ تائين پيپلزپارٽي جي حامي اها تنظيم سنڌ ۾ وڏي حد تائين شاگرد يونين جون چونڊيون کٽيندي رهي.

بهاولپور واقعي ۾ جنرل ضياءَ الحق جي مرڻ کانپوءِ جڏهن 1988ع جي چونڊن وسيلي محترمه بينظير ڀٽو حڪومت ۾ آئي ته هن شاگرد يونين بحال ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي. پر ڏکين ادارن جي دٻاءُ سبب هو اهو ڪم نه ڪري سگهي. 1993ع ۾ جسٽس فضل الاهي جي اڳواڻي ۾ سپريم ڪورٽ جي بينچ فيصلو ڏنو ته ڪجهه شرطن سان شاگرد يونين بحال ٿيڻ گهرجي، پر حڪومت ايئن نه ڪري سگهي.

2008ع جي چونڊن بعد پيپلزپارٽي جي وزيراعظم يوسف رضا گيلاني پنهنجي پهرين نشري تقرير ۾ شاگرد يونين بحال ڪرڻ ۽ ان جون چونڊون ڪرائڻ جون اعلان ڪيو پر پيپلز پارٽي توڙي ٻيون سياسي جماعتون ان اعلان تي عمل نه ڪرائي سگهيون. ان کان علاوه ملڪ جون ٻه وڏيون پارٽيون پيپلز پارٽي ۽ نواز ليگ هڪ ٻئي سان راند کيڏنديون رهيون ۽ نوجوانن جي هن مطالبي کي ڪنڊائتو ڪيو ويو. اڳتي هلي 2017ع ۾ سينيٽ سپريم ڪورٽ جي فيصلي کي سامهون  رکندي ٺهراءُ منظور ڪيو ته شاگرد يونين جون چونڊون ٿيڻ گهرجن. ان بعد 2019ع ۾ سنڌ اسيمبلي به شاگرد يونين جي چونڊن لاءِ ٺهراءُ منظور ڪيو.

ان وچ ۾ نواز شريف جي دور حڪومت ۾ هڪ شاگرد اڳواڻ تڏهوڪي صدر پاڪستان ممنون حسين کي خط لکيو ته مارشل لا ختم ٿيڻ بعد شاگرد يونين تان پابندي ختم ٿي چڪي آهي، ان ڪري واسطيدار عملدارن کي هدايتون جاري ڪيون وڃن ته اهي تعليمي ادارن ۾ شاگرد يونين جون چونڊون ڪرائين.

ميڊيا جو ماهر تجزيانگار ڊاڪر توصيف احمد خان ٻڌائي ٿو ته شاگرد اڳواڻ جي هن درخواست تي صدر قانون واري وزارت کان راءِ وارتي جنهن اها راءِ ڏني ته مارشل لا ختم ٿيڻ بعد مارشل لا جا قانون به ختم ٿي ويا آهن، ان ڪر هاڻ شاگرد يونين تي ڪابه پابندي ناهي. پر ڳالهه پوءِ به اتي جو اتي بيٺي رهي. ڇاڪاڻ ته وفاقي توڙي صوبائي حڪومتن جي ان معاملي ۾ دلچسپي گهٽ هئي.

ڏٺو وڃي ته گذريل پنجن اٺن سالن کان ملڪ اندر ايڪٽوازم جي هڪ نئين لهر آيل آهي جنهن ۾ سماج جا مختلف پيڙهيل ۽ پوئتي ڌڪيل طبقا آواز اٿاري رهيا آهن. ان دوران نوجوانن يعني شاگردن طرفان پڻ يونين بحال ڪرڻ جي تحريڪ هلائي وئي. جيتوڻيڪ شاگردن ۽ نوجوانن جو اهو تحرڪ ڪا وڏي ڇولي ته پيدا نه ڪري سگهيو پر پوءِ به سماج جي مختلف طبقن ۽ حلقن جي راءِ تي ضرور اثرانداز ٿيو. ٻه هفتا کن اڳ سنڌ اسيمبلي جي اسٽينڊنگ ڪاميٽي جي چيئرمن پير مجيب الحق جو بيان اوچتو سامهون آيو ته شاگرد يونين بابت قانون جو مسودو تيار ڪري سنڌ اسيمبلي جي حوالي ڪيو ويو. ان بعد اسيمبلي اهڙو قانون منظور به ڪيو. ايئن پيپلزپارٽي نوجوانن جي مطالبي کي مڃتا ڏني.

آخر ۾ اهو ذڪر ڪرڻ ضروري آهي ته پيپلزپارٽي قانونسازي ڪرڻ جي معاملي ۾ ڏاڍي مشهور آهي. انهن قانونن تي ڪيئن عمل ڪجي ۽ انصاف ڀرئي طريقي سان عمل کي يقيني ڪيئن بڻائجي جو ان جا فائدا واسطيدار ۽ عام ماڻهو تائين پهچن، اهو مامرو کٽل رهندو آهي. پيپلزپارٽي ڄاڻ تائين پهچ Right to information  جو قانون ٺاهيو. صحافين کي تحفظ ڏيڻ جو به قانون ٺاهيو پرڪيترن ئي سالن تائين انهن ٻنهي قانونن جا باءِ لاز نه ٺهي سگهيا. نتيجي ۾ اهي ٺهيل قانون ڄڻ هوا ۾ ٽنگيل رهيا. ڏٺو وڃي ته اهي قانون هن وقت به باقاعده عمل ۾ ناهن. ساڳي صورتحال پبلڪ سيفٽي ڪميشن جي آهي. جيڪا مشڪل سان باءِ لاز ٺاهڻ ۽ خود ڪميشن جي جوڙجڪ وارا مرحلا ته طئي ڪري چڪي آهي. پر ان جون باقاعده گڏجاڻيون ئي نه پيون ٿين، نتيجي ۾ ان ڪميشن جو لاڀ عام ماڻهو کي نه ملي رهيو آهي. ان ڪري سنڌ حڪومت توڙي پيپلزپارٽي کي گهرجي ته اها جلد از جلد شاگرد يونين واري قانون جا باءِ لاز ٺاهي تعليمي ادارن ۾ ان  جون چونڊون ڪرائڻ جو بندوبست ڪري. 

Pahenji Akhbar Feb 18, 2022 

Student Unions by Sohail Sangi