تبديلي لاءِ محلاتي سازشون شروع

 Pahenji Akhbar Dec 24, 2021 

پيپلز پارٽي جي مک آصف علي زرداري هڪ دفعو وري باقاعدي پنهنجي سياسي سرگرمين جو آغاز ڪري ڇڏيو آهي،  سال ڏيڍ کن اڳ تائين اڳوڻو صدر آصف علي زرداري بظاهر سياسي سرگرمين کان پاسيرو رهيو ۽ سمورو ميدان پارٽي جي نوجوان چيئرمين بلاول ڀٽو زراري وٽ هو. هو ملڪ جي مختلف صوبن جا تفصيلي دورا ڪري رهيو هو. پارليامينٽ ۾ به سرگرم رهو، ۽ اتي پارٽي جي اڳواڻي ڪندو رهيو. ساڳي ريت پاڪستان ڊيموڪريٽڪ الائنس پي ڊي ايم ٺاهڻ جو مکيه محرڪ رهيو. ان ڏس ۾ نواز ليگ جي اڳواڻن، توڙي جي يو آءِ جي اڳواڻ مولانا فضل الرحمان سان به هو ئي ڳالهائيندو رهيو ۽ مختلف معاملا اڪلائيندو رهيو. ان سڄي عرصي ۾ زرداري صاحب ڪڏهن ڪو نيب ڪورٽ ۾ حاضري جي موقعي تي هڪ ٻه معنيٰ خيز جملا چئي ڇڏيندو هو، گذريل هفتي کان هن لاهور ۾ پارٽي اڳواڻن سان ملاقاتن سان گڏوگڏ پارٽي ڪارڪنن کي خطاب ڪرڻ شروع ڪيو آهي، اتي ٻه چار ڏينهن ڪارڪنن سان ملاقاتن ۾ مصروف رهڻ بعد پنهنجي اباڻي شهر نوابشاهه پهتو آهي. نواب شاهه ۾ به هن جو پروگرام ڏاڍو گهڻ پاسائو هو. هن ٽن چئن موقعن تي پارٽي ڪارڪنن کي خطاب ڪيو. ان کان علاوه شهيد بينظيرآباد ضلعي ۾ تر جي مختلف بااثر شخصيتن سان عذرخواهيون ڪيون. ايئن عذرخواهي ڪرڻ سنڌ جي روايت به آهي، پر هتي معاملو روايت کان وڌيڪ سياسي نوعيت جو به آهي.

نواب شاهه ۾ پارٽي ڪارڪنن کي ڪيل سندس تقرير کي اسلام آباد جا حلقا وڏيون معنائون پهرائي رهيا آهن. آصف زرداري چيو ته کيس چيو ويو ته ملڪ کي مسئلن جي ڪن مان ڪڍڻ لاءِ مدد ڪريو، پنهنجو فارمولو شيئر ڪريو. اڳوڻي صدر چواڻي ته هن موٽ ۾ ٻڌايو ته پهرين موجوده حڪومت کي هٽايو، پوءِ ڳالهيون ٿينديون. هن اهو به چيو ته اسان هر ڪنهن جي زخمن تي ملم رکيو، هرڪنهن کي جڳهه ڏني.

نوابشاهه کانپوءِ خميس ڏينهن ٽنڊو الهيار ۾ به هن ڪارڪنن کي خطاب ڪندي چيو ته هاڻي وفاق ۾ ويهي حڪومت جو مقابلو ڪندو ۽ اهو به ته هو اسلام آباد ۾ ويهي مقابلو ڪندو. آصف زرداري جو ٽنڊو الهيار ۽ نوابشاهه ۾ اچڻ ڪا بنهه انوکي ڳالهه ڪانهي، ڇاڪاڻ ته اتي سندس زمينون ۽ جائيدادون آهن. جڏهن به کيس موقعو ملندو آهي ته هو اتي ايندو رهندو آهي. پر ڪارڪنن کي خطاب سو به هن لهجي ۾ ضرور اهم آهي. پيپلزپارٽي سان سلهاڙيل هڪ اڳواڻ جو چوڻ آهي ته زرداري صاحب اتر سنڌ جي ڪنهن شهر جو به دورو ڪندو، ممڪن آهي ته اهو شهر گهوٽڪي هجي.

آصف زرداري جي سياسي طور متحرڪ ٿيڻ جي پويان ڪهڙا سبب ٿي سگهن ٿا؟ ان جو مطلب اهو ٿيو ته سياسي ماحول ۾ اهڙي تبديلي آئي آهي جنهن کي هينڊل ڪرڻ لاءِ نوجوان قيادت بدران تجربيڪار هٿ جي ضرورت آهي. مون پنهنجي گذريل ڪالم ۾ لکيو هو ته هاڻي ملڪ ۾ لابين جي سياست شروع ٿيڻ واري آهي. آصف زرداري سياسي ڪارڪنن کي خطاب ڪري اهو پيغام ڏنو آهي ته هاڻي ڪنهن کي به ڳالهائڻو هجي ته ساڻس ڳالهائي. اها صورتحال اوڏي مهل آئي آهي جڏهن تحريڪ انصاف کي پنهنجي هوم گرائونڊ تي مڪاني ادارن جي چونڊ ۾ شڪست ملي. جيتوڻيڪ اتي ملڪ جون ٻه وڏيون پارٽيون پيپلزپارٽي ۽ نواز ليگ ڪا وڏي ڪاميابي حاصل ڪري نه سگهيون آهن پر اها شڪست جي يو آءِ جي هٿان ٿي آهي جنهن  جي سربراهي مولانا فضل الرحمان ڪري رهيو آهي. ان بعد مولانا اهو چئي رهيو آهي ته اسان کي حڪومت ڏيو ته هلائي ٿا ڏيکاريون. خيبر پختونخوا ۾ مولانا فضل الرحمان جي مڪاني چونڊن ۾ ڪاميابي سان جيتوڻيڪ افغانستان ۾ طالبان حڪومت جي اچڻ ۽ ان سان ڳالهائڻ لاءِ اولهه وارن ملڪن جي خواهش کي به ڄاڻايو وڃي ٿو، پر پي ٽي آءِ جو هارائڻ اهم آهي ۽ پي ٽي آءِ جي هار جي ڪارڻن بابت اهو به چيو پيو وڃي ته مڪاني ادارن ۾ جيڪي چونڊجڻ جهڙا اميدوار هئا انهن هن پارٽي جي ٽڪيٽ وٺڻ کان انڪار ڪيو. جڏهن ته پي ٽي آءِ جي عوام ۾ مقبوليت جي اهڙي صورتحال هئي، بهرحال تحريڪ انصاف  جي مڪاني ادارن ۾ هار ڪافي معاملن کي کولي پڌري پٽ ڪري ڇڏيو آهي.

آصف زرداري جو اشارو ته کيس مدد ڏيڻ ۽ فارمولا شيئر ڪرڻ لاءِ چيو ويو، اهو ٻڌائي ٿو ته ڳالهيون ٿي رهيون آهن. ڳالهيون رڳو هتي نه پر لاهور ۽ لنڊن ۾ به ٿي رهيون آهن. لنڊن وارين ڳالهين جو ڪجهه ذڪر مون گذريل ڪالم ۾ به ڪيو هو. انهن ڳالهين ۾ نواز شريف ۽ مريم نواز تي هلڪو هٿ رکڻ لاءِ چيو ويو، سياسي اسٽاڪ مارڪيٽ ۾ اهي ڳالهيون پيون هلن ته موجوده اسيمبلي کي ختم ڪري نيون چونڊون ڪرائڻ وري نقطي تي ويجهڙائپ ٿي رهي آهي. تجزيه نگار چون ٿا ته اهڙي صورتحال ۾ شهبازشريف جي لاءِ رستو صاف ٿي رهيو آهي.شهباز شريف جي  تازي بيان مان به لڳو جنهن ۾ هن چيو ته اسين حڪومت کي ڪيرائي ساهه کڻداسين.

ورنه عام حالتن ۾ شهباز شريف جو رويو مصلحت پسندي وارو رهيو آهي. هڪ ڳالهه ظاهر ٿيندي پئي وڃي ته هاڻي سياسي ڌرين کي تيار ڪيو پيو وڃي ته اهي موجوده بحران جو بار کڻڻ لاءِ تيار ٿين، خاص ڪري ملڪ جون  ٽي پارٽيون نوازليگ، پيپلز پارٽي ۽ جي يو آءِ اهي ڌريون جيڪڏهن بحران کي ڪلهو ڏيڻ لاءِ اچن ٿيون ته پوءِ حڪومتي تبديلي آڻي سگهجي ٿي، سا به وري نين چونڊ جي ذريعي. بحران جو بار ڇا آهي؟ اهو ئي جيڪو وزيراعظم عمران خان آءِ ايم ايف سان ٺاهه، تيل، گئس ۽ بجلي جي اگهن ۾ واڌ ڪرڻ جي صورت ۾ ڏيندو رهيو آهي. ان سان گڏوگڏ اهو به ملڪ جي معاشي پرڏيهي پاليسي جيڪا به هينئر هلي رهي آهي تنهن کي معمولي ڦير گهير سان جاري رکن.

جڏهن زرداري صاحب کي نسخو شيئر ڪرڻ لاءِ چيو ويو ته کيس موجوده بحران جي حل لاءِ چيو ويو، اهو نه ته ان جا ڪارڻ ڪهڙا آهن.؟ سنئين سڌي ڳالهه آهي ته اصل ڪارڻ ملڪ جي معاشي ۽ پرڏيهي پاليسي سان واسطو رکن ٿا جنهن لاءِ ڪا به ڳالهه شامل نه پئي سمجهي وڃي. اها ڳالهه رڳو اوڏي مهل شامل ٿي سگهندي آهي جڏهن وڏي پئماني تي عوامي تحريڪ يا عوامي دٻاءُ هوندو آهي. هن وقت ملڪ اندر ڪا به عوامي تحريڪ يا عوامي دٻاءُ موجود ناهي. سياسي دٻاءُ آهي جنهن لاءِ لابين جي سطح تي ڳالهيون ڪري حڪومت ۾ ڀاڱي ڀائيوار ڪرائي پاسيرو ڪري سگهجي ٿو.

سياسي منظر نامو ٻڌائي ٿو ته هڪ ئي وقت تي مختلف ڌريون آهن جيڪي ڌار ڌار گروپن ۾ مختلف آپشنز سان ڳالهائي رهيون آهن. مختلف ادارن جي اتي ويٺل همراهن جا پنهنجا پنهنجا مفاد آهن، هر ڪو پنهنجي پاڻ کي بچائڻ ۽ صورتحال جو وڌ ۾ وڌ فائدو حاصل ڪرڻ چاهي ٿو. ساڳئي وقت اهو به ته ايندڙ وقت ۾ ساڻس ڪهڙو سلوڪ ڪيو ويندو ۽ سندس پوزيشن ڇا بيهندي؟

ڪي تجزيانگار ان ڳالهه کي بنهه رد نٿا ڪن ته نواز ليگ ۽ پيپلز پارٽي ٻنهي تي جيڪڏهن اتفاق راءِ نٿو ٿي سگهي جيڪو ٿيڻ ڏکيو به آهي ڇاڪاڻ ته اهي ٻئي جماعتون اقتدار وٺڻ جي معاملي ۾ هڪ ٻئي کي نه سهنديون آهن. اهڙي صورت ۾ نئين واٽ جي طور تي مولانا فضل الرحمان جي لاٽري نڪري سگهي ٿي. جنهن لاءِ ڪيترائي جواز موجود آهن ۽ ممڪن آهي ته ٻئي وڏيون پارٽيون ان فارمولا ته راضي به ٿي وڃن. جيڪڏهن مولانا واري فارمولا تي سڀ راضي ٿين ٿا ته هڪ دفعو وري ملڪ جون مکيه رانديگر پارٽيون نواز ليگ ۽ پيپلزپارٽي ساڳي طرح اقتدار کان ٻاهر هونديون. هي اهڙو فارمولو آهي جهڙو پرويز مشرف ايم ايم اي ٺاهي ڏيڻ جي ڪوشش ڪئي هئي. مولانا ته تڏهن به وزيراعظم ٿيڻ جا خواب پئي ڏٺا، هن ڪراچي پريس ڪلب ۾ تڏهن اهڙو ذڪر به ڪيو هو، پر مولانا کي اها شڪايت رهي ته پيپلزپارٽي سندس سياسي حمايت نه ڪئي. هي فارمولا پاڪستان ۾ هلندڙ موجوده حڪومت جي فارمولا کي به ويجهو آهي. عمران خان جيان مولانا فضل الرحمان جو هوم گرائونڊ به خيبرپختونخوا آهي، هن وقت به پيپلز پارٽي ۽ نواز ليگ حڪومت کان ٻاهر آهن ضروري ناهي ته هروڀرو مشرف فارمولا يا موجوده پي ٽي آءِ فارمولا کي هوبهو ڪاپي ڪيو وڃي. بدليل حالتن سان ان ۾ ڪا ڦيرڦار ڪري سگهجي ٿي سواءِ ڪجهه بنيادي شين جي.

جيئن مٿي چئي ويا آهيون هرڪو هر ڪنهن سان ڳالهائي پيو، ڳالهيون هلن پيون پر ان جو اظهار ڪو به نه پيو ڪري، وڏي ڳالهه اها ته ان سڄي ڳالهين جي عمل ۾ عوام ۽ عوام جو نمائندو گم آهي، ان کي چئبو آهي لابين جي سياست يا عام زبان ۾ محلاتي سازشون، ڏسجي لابين جي سياست ڪٿي وڃي ٿي دنگ ڪري؟

Pahenji Akhbar Dec 24, 2021 

Behind the door conspiracies? by Sohail Sangi

نواز شریف کی ضمانت تو زرداری کی ضمانت مسترد؟

نواز شریف کی ضمانت تو زرداری کی ضمانت مسترد؟

میرے دل میرے مسافر سہیل سانگی 
وزیراعظم عمران خان نے تخفیف غربت پروگرام ’’احساس‘‘ کا اعلان کیا ہے اور یہ بھی کہا ہے کہ آئین میں ترمیم کر کے روٹی، کپڑا، مکان، صحت، تعلیم کو بطور بنیادی حق تسلیم کیا جائے گا۔ یہ اعلانات کا قیدی سابق وزیراعظم نواز شریف اور اپوزیشن لیڈر شہباز شریف کی ضمانت پر رہائی کے موقع پر ہی کیا ہے۔ ان دو واقعات کے ساتھ تیسرا واقعہ بلاول بھٹو کا ٹرین مارچ بھی ہے۔ بلاول کے ٹرین مارچ کو پی پی قیادت کی گرفتاریوں سے قبل اسٹریٹ پاور کا اظہار قرار دیا جا رہا ہے۔
اسٹبلشمنٹ کے ساتھ حکومت کے معاملات ٹھیک ہی ہیں ۔ لیکن سیاسی میدان میں حکومت کو دقت کا سامنا ہے۔ اپوزیشن نواز شریف کی رہائی کو دباؤ کا نتیجہ قرار دے رہی ہے ۔یہ دباؤ اپوزیشن پارٹیون کی طرف سے بھی تھا، کیونکہ غیر اعلانیہ طور پر نواز لیگ پیپلزپارٹی اور ان کے اتحادی متحد ہو ہیں۔ اس اتحاد کا اظہار گزشتہ دو ہفتے کے واقعات سے ملتا ہے۔ لیکن اس سے بھی زیادہ دباؤ خود پنجاب کے اندر موجود تھا۔ حکومت یہ دو دباؤ برداشت نہیں کر پارہی تھی۔ 

نواز لیگ کے رہنما ؤں کو رلیف مل چکا، لیکن پیپلزپارٹی کی قیادت ابھی تک رلیف نہیں حاصل کر سکی ہے۔سیاسی مبصرین کا کہنا ہے کہ نواز شریف کی ضمانت کا مطلب آصف علی زرادری کی ضمانت مسترد کرنا ہے جو ابھی جعلی بینک ااکاؤنٹس اور منی لانڈرنگ کے مقدمات میں ضمانت پر ہیں۔لہٰذا وہ اپوزیشن اپنادباؤ برقرار رکھے ہوئے ہے۔ 

اپوزیشن نے وزارت خارجہ کی جانب سے نیشنل ایکشن پلان پر بریفنگ میں شرکت سے معذرت کر لی ہے۔ جس کے بعدیہ بریفنگ منسوخ کر دی گئی ہے۔ نیشنل ایکشن پلان کے حوالے سے جامع مشاورت کیلئے تمام پارلیمانی پارٹیوں کے رہنماؤں کو 28 مارچ کے اجلاس میں شرکت کیلئے خطوط ارسال کئے تھے۔ مسلم لیگ نواز کے رہنما شہباز شریف نے بذریعہ خط اور جے یو آئی(ایف) کے سربراہ مولانا فضل الرحمن اور پیپلز پارٹی کے شریک چیرمین آصف علی زرداری نے بذریعہ فون، اپنی سیاسی مجبوریوں اور مصلحتوں کے پیش نظر اس اجلاس میں شرکت سے معذرت کی۔ موجودہ حالات اپوزیشن پارٹیوں کی سیاسی مجبوریوں کے پیش نظر یہ مشاورتی اجلاس کا انعقاد نہیں ہو گا۔ نیشنل ایکشن پلان نہایت ہی حساس معاملہ ہے ۔ 

اس پلان میں کالعدم تنظیموں کے ساتھ ساتھ بعض ایسے نکات بھی ہیں جن کی وجہ سے عالمی طور پر پاکستان پر دباؤ پڑرہا ہے۔ یہی وجہ ہے گزشتہ دو ہفتے کے دوران بلاول بھٹو نیشنل ایکشن پلان کے نکات پر مکمل عمل درآمد کی بات کر رہے تھے۔ 
مسلم لیگ نواز کو ملنے والے رلیف کوشیخ رشید ڈیل سمجھتے ہیں ۔وہ کہتے ہیں کہ عمران خان تو پورا زور لگایا، لیکن پورا نظام ایسا بنا ہوا ہے۔ چونکہ معاملہ عدالت کا ہے لہٰذاشیخ رشید عدالت کے فیصلے کو براہ راست ڈیل نہیں کہہ سکتے ۔بات توہین عدالت کے دائرے آجائے گی۔ دو منٹ کے لئے یہ فرض کرلیتے ہیں کہ یہ ڈیل ہے، ڈیل یا بارگیننگ دو فریقوں کے درمیان ہوتی ہے، جس میں ’’کچھ لو کچھ دو ‘‘ کا فیصلہ کیا جاتا ہے۔ اگر ڈیل ہے تو نواز لیگ کو رلیف ملا اس کے عوض حکومت نے کیا لیا؟ اس پر شیخ رشید اور حکمران جماعت کے رہنما خاموش ہیں۔ 

عدالت نے سابق وزیراعظم نواز شریف کو بیرون ملک جانے کی اجازت نہیں دی ہے تاہم حکومت کا کہنا ہے کہ اگر نواز شریف کی سیاست اس کو تنگ نہیں کرتی تو وہ ان کا نام ای سی ایل سے ہٹانے پر غور کر سکتی ہے۔ حکومت کا نواز شریف کی سیاست سے بڑا تعلق ہے۔ چلئے یہ دلیل بھی مان لیتے ہیں۔لیکن اس کا مطلب یہ ہوا کہ نواز شریف کی سیاست اتنی مضبوط ہے اور وہ اس سے بہت زیادہ خوف زدہ بھی ہے۔ اگر شیخ رشید کی بات کی بھی منطق کو لیں تو اس کی تشریح کچھ یوں ہوتی ہے کہ اب حکومت احتساب سے پیچھے ہٹ رہی ہے۔ 
احتساب کا ڈھول بہت بجایا گیا۔ گزشتہ نو ماہ کے دوران ماضی میں لوٹی ہوئی دولت واپس لانے کے لئے بھی عملی اقدامات نہ ہو سکے۔ سابق وزیراعظم جس کو حکومت میں آنے سے پہلے عمران خان سخت ترین سزا دینا چاہ رہے تھے اب انہیں دو مقدمات یں سزا کے بعد ضمانت پر رہا بھی کرنا پڑا۔معاملہ عدلات کا ضرور ہے ۔ لیکن مقدمات کی صورت مین حکومت اہم فریق ہے۔ اور سرکاری وکلاء ایسے نکات اٹھا سکتے تھے کہ یہ ضمانت نہ ہو ۔ 

اب صرف پیپلزپارٹی کی قیادت کے خلاف مقدمات چلانا دانشمندی نہیں ہوگی۔کیونکہ پیپلزپارٹی کا وزن عالمی طور پر اور ایک حساس صوبے میں مقبولیت کی وجہ سے زیادہ ہے۔ لہٰذا منی لانڈرنگ اور جعلی بینک اکاؤنٹس مقدمات میں کوئی زیادہ پیش رفت کا امکان نظر نہیں آتا۔ ممکن ہے کہ حکومت منی لانڈرنگ کیس کو آگے بڑھائے ۔ اس کا مطلب یہ نکلے گا کہ پرانے فارمولے پر عمل کیا جائے ۔اس صورت میں سندھ حکومت نشانے پر ہوگی۔ یعنی سندھ میں زبردستی صوبائی حکومت ختم کی جائے۔یہ بہت بھاری اور مہنگا نسخہ ہے۔ اس کے لئے حکومت کو مقتدرہ حلقوں کی حمایت چاہئے ہوگی۔ حکومت بلاول کے سندھ میں ٹرین مارچ کا براہ راست کوئی اثر قبول کرنا نہیں چاہے گی۔ 

امکانی صورتحال سے نمٹنے کے لئے پیپلزپارٹی روہڑی سے پنڈی تک ٹرین مارچ کرنے کا اشارہ دے چکی ہے۔ اس ٹرین مارچ کی صورت میں پنجاب میں اس کو نواز لیگ کی براہ راست یا بلوسطہ حمایت حاصل ہو سکتی ہے۔ نواز لیگ اور پیپلزپارٹی آج کی صورتحال میں متحد ہیں۔ انہیں پتہ ہے کہ ایک کو رلیف دے کر دوسرے کے خلاف اقدامات کرنا عبوری فارمولا ہے۔ اس لئے کہ اگلی باری اکیلے رلیف لینے والے فریق کی بھی آئے گی۔ شریف خاندان کی ترجیح نواز شریف کا علاج ہے لیکن وہ یہ بھی جانتی ہے کہ عبوری ضمانت کو مستقل ضمانت یا رہائی میں تبدیل کرنے کے لئے مصلحت نہیں مزاحمت کی کام دکھاتی ہے۔ 
جب یہ احتساب کا ڈھول نہیں بجایا جا سکتا اور ماضی کے اعلانات اور وعدوں پر کچھ نہیں ہو پا رہا تھا تحریک انصاف کی حکومت برقرار رکھنے کا عوام کو کوئی تو جواز دینا ہوگا۔یہ جواز اب وزیراعظم کے حالیہ دو اعلانات ہیں۔اگرچہ معیشت کی بحالی کا بڑا سوال اپنی جگہ پر موجود ہے تاہم یہ اعلانات نظری حساب سے بہت اچھے ہیں۔ لیکن حالیہ مالی مشکلات میں ان اعلانات پر عمل درآمد کیسے ہوگا؟ کیا یہ ایک نیا لالی پوپ تو نہیں؟ 
Nawaz Bail, Zardari case, Bilawal Bhutto, Train march