تبديلي لاءِ محلاتي سازشون شروع

 Pahenji Akhbar Dec 24, 2021 

پيپلز پارٽي جي مک آصف علي زرداري هڪ دفعو وري باقاعدي پنهنجي سياسي سرگرمين جو آغاز ڪري ڇڏيو آهي،  سال ڏيڍ کن اڳ تائين اڳوڻو صدر آصف علي زرداري بظاهر سياسي سرگرمين کان پاسيرو رهيو ۽ سمورو ميدان پارٽي جي نوجوان چيئرمين بلاول ڀٽو زراري وٽ هو. هو ملڪ جي مختلف صوبن جا تفصيلي دورا ڪري رهيو هو. پارليامينٽ ۾ به سرگرم رهو، ۽ اتي پارٽي جي اڳواڻي ڪندو رهيو. ساڳي ريت پاڪستان ڊيموڪريٽڪ الائنس پي ڊي ايم ٺاهڻ جو مکيه محرڪ رهيو. ان ڏس ۾ نواز ليگ جي اڳواڻن، توڙي جي يو آءِ جي اڳواڻ مولانا فضل الرحمان سان به هو ئي ڳالهائيندو رهيو ۽ مختلف معاملا اڪلائيندو رهيو. ان سڄي عرصي ۾ زرداري صاحب ڪڏهن ڪو نيب ڪورٽ ۾ حاضري جي موقعي تي هڪ ٻه معنيٰ خيز جملا چئي ڇڏيندو هو، گذريل هفتي کان هن لاهور ۾ پارٽي اڳواڻن سان ملاقاتن سان گڏوگڏ پارٽي ڪارڪنن کي خطاب ڪرڻ شروع ڪيو آهي، اتي ٻه چار ڏينهن ڪارڪنن سان ملاقاتن ۾ مصروف رهڻ بعد پنهنجي اباڻي شهر نوابشاهه پهتو آهي. نواب شاهه ۾ به هن جو پروگرام ڏاڍو گهڻ پاسائو هو. هن ٽن چئن موقعن تي پارٽي ڪارڪنن کي خطاب ڪيو. ان کان علاوه شهيد بينظيرآباد ضلعي ۾ تر جي مختلف بااثر شخصيتن سان عذرخواهيون ڪيون. ايئن عذرخواهي ڪرڻ سنڌ جي روايت به آهي، پر هتي معاملو روايت کان وڌيڪ سياسي نوعيت جو به آهي.

نواب شاهه ۾ پارٽي ڪارڪنن کي ڪيل سندس تقرير کي اسلام آباد جا حلقا وڏيون معنائون پهرائي رهيا آهن. آصف زرداري چيو ته کيس چيو ويو ته ملڪ کي مسئلن جي ڪن مان ڪڍڻ لاءِ مدد ڪريو، پنهنجو فارمولو شيئر ڪريو. اڳوڻي صدر چواڻي ته هن موٽ ۾ ٻڌايو ته پهرين موجوده حڪومت کي هٽايو، پوءِ ڳالهيون ٿينديون. هن اهو به چيو ته اسان هر ڪنهن جي زخمن تي ملم رکيو، هرڪنهن کي جڳهه ڏني.

نوابشاهه کانپوءِ خميس ڏينهن ٽنڊو الهيار ۾ به هن ڪارڪنن کي خطاب ڪندي چيو ته هاڻي وفاق ۾ ويهي حڪومت جو مقابلو ڪندو ۽ اهو به ته هو اسلام آباد ۾ ويهي مقابلو ڪندو. آصف زرداري جو ٽنڊو الهيار ۽ نوابشاهه ۾ اچڻ ڪا بنهه انوکي ڳالهه ڪانهي، ڇاڪاڻ ته اتي سندس زمينون ۽ جائيدادون آهن. جڏهن به کيس موقعو ملندو آهي ته هو اتي ايندو رهندو آهي. پر ڪارڪنن کي خطاب سو به هن لهجي ۾ ضرور اهم آهي. پيپلزپارٽي سان سلهاڙيل هڪ اڳواڻ جو چوڻ آهي ته زرداري صاحب اتر سنڌ جي ڪنهن شهر جو به دورو ڪندو، ممڪن آهي ته اهو شهر گهوٽڪي هجي.

آصف زرداري جي سياسي طور متحرڪ ٿيڻ جي پويان ڪهڙا سبب ٿي سگهن ٿا؟ ان جو مطلب اهو ٿيو ته سياسي ماحول ۾ اهڙي تبديلي آئي آهي جنهن کي هينڊل ڪرڻ لاءِ نوجوان قيادت بدران تجربيڪار هٿ جي ضرورت آهي. مون پنهنجي گذريل ڪالم ۾ لکيو هو ته هاڻي ملڪ ۾ لابين جي سياست شروع ٿيڻ واري آهي. آصف زرداري سياسي ڪارڪنن کي خطاب ڪري اهو پيغام ڏنو آهي ته هاڻي ڪنهن کي به ڳالهائڻو هجي ته ساڻس ڳالهائي. اها صورتحال اوڏي مهل آئي آهي جڏهن تحريڪ انصاف کي پنهنجي هوم گرائونڊ تي مڪاني ادارن جي چونڊ ۾ شڪست ملي. جيتوڻيڪ اتي ملڪ جون ٻه وڏيون پارٽيون پيپلزپارٽي ۽ نواز ليگ ڪا وڏي ڪاميابي حاصل ڪري نه سگهيون آهن پر اها شڪست جي يو آءِ جي هٿان ٿي آهي جنهن  جي سربراهي مولانا فضل الرحمان ڪري رهيو آهي. ان بعد مولانا اهو چئي رهيو آهي ته اسان کي حڪومت ڏيو ته هلائي ٿا ڏيکاريون. خيبر پختونخوا ۾ مولانا فضل الرحمان جي مڪاني چونڊن ۾ ڪاميابي سان جيتوڻيڪ افغانستان ۾ طالبان حڪومت جي اچڻ ۽ ان سان ڳالهائڻ لاءِ اولهه وارن ملڪن جي خواهش کي به ڄاڻايو وڃي ٿو، پر پي ٽي آءِ جو هارائڻ اهم آهي ۽ پي ٽي آءِ جي هار جي ڪارڻن بابت اهو به چيو پيو وڃي ته مڪاني ادارن ۾ جيڪي چونڊجڻ جهڙا اميدوار هئا انهن هن پارٽي جي ٽڪيٽ وٺڻ کان انڪار ڪيو. جڏهن ته پي ٽي آءِ جي عوام ۾ مقبوليت جي اهڙي صورتحال هئي، بهرحال تحريڪ انصاف  جي مڪاني ادارن ۾ هار ڪافي معاملن کي کولي پڌري پٽ ڪري ڇڏيو آهي.

آصف زرداري جو اشارو ته کيس مدد ڏيڻ ۽ فارمولا شيئر ڪرڻ لاءِ چيو ويو، اهو ٻڌائي ٿو ته ڳالهيون ٿي رهيون آهن. ڳالهيون رڳو هتي نه پر لاهور ۽ لنڊن ۾ به ٿي رهيون آهن. لنڊن وارين ڳالهين جو ڪجهه ذڪر مون گذريل ڪالم ۾ به ڪيو هو. انهن ڳالهين ۾ نواز شريف ۽ مريم نواز تي هلڪو هٿ رکڻ لاءِ چيو ويو، سياسي اسٽاڪ مارڪيٽ ۾ اهي ڳالهيون پيون هلن ته موجوده اسيمبلي کي ختم ڪري نيون چونڊون ڪرائڻ وري نقطي تي ويجهڙائپ ٿي رهي آهي. تجزيه نگار چون ٿا ته اهڙي صورتحال ۾ شهبازشريف جي لاءِ رستو صاف ٿي رهيو آهي.شهباز شريف جي  تازي بيان مان به لڳو جنهن ۾ هن چيو ته اسين حڪومت کي ڪيرائي ساهه کڻداسين.

ورنه عام حالتن ۾ شهباز شريف جو رويو مصلحت پسندي وارو رهيو آهي. هڪ ڳالهه ظاهر ٿيندي پئي وڃي ته هاڻي سياسي ڌرين کي تيار ڪيو پيو وڃي ته اهي موجوده بحران جو بار کڻڻ لاءِ تيار ٿين، خاص ڪري ملڪ جون  ٽي پارٽيون نوازليگ، پيپلز پارٽي ۽ جي يو آءِ اهي ڌريون جيڪڏهن بحران کي ڪلهو ڏيڻ لاءِ اچن ٿيون ته پوءِ حڪومتي تبديلي آڻي سگهجي ٿي، سا به وري نين چونڊ جي ذريعي. بحران جو بار ڇا آهي؟ اهو ئي جيڪو وزيراعظم عمران خان آءِ ايم ايف سان ٺاهه، تيل، گئس ۽ بجلي جي اگهن ۾ واڌ ڪرڻ جي صورت ۾ ڏيندو رهيو آهي. ان سان گڏوگڏ اهو به ملڪ جي معاشي پرڏيهي پاليسي جيڪا به هينئر هلي رهي آهي تنهن کي معمولي ڦير گهير سان جاري رکن.

جڏهن زرداري صاحب کي نسخو شيئر ڪرڻ لاءِ چيو ويو ته کيس موجوده بحران جي حل لاءِ چيو ويو، اهو نه ته ان جا ڪارڻ ڪهڙا آهن.؟ سنئين سڌي ڳالهه آهي ته اصل ڪارڻ ملڪ جي معاشي ۽ پرڏيهي پاليسي سان واسطو رکن ٿا جنهن لاءِ ڪا به ڳالهه شامل نه پئي سمجهي وڃي. اها ڳالهه رڳو اوڏي مهل شامل ٿي سگهندي آهي جڏهن وڏي پئماني تي عوامي تحريڪ يا عوامي دٻاءُ هوندو آهي. هن وقت ملڪ اندر ڪا به عوامي تحريڪ يا عوامي دٻاءُ موجود ناهي. سياسي دٻاءُ آهي جنهن لاءِ لابين جي سطح تي ڳالهيون ڪري حڪومت ۾ ڀاڱي ڀائيوار ڪرائي پاسيرو ڪري سگهجي ٿو.

سياسي منظر نامو ٻڌائي ٿو ته هڪ ئي وقت تي مختلف ڌريون آهن جيڪي ڌار ڌار گروپن ۾ مختلف آپشنز سان ڳالهائي رهيون آهن. مختلف ادارن جي اتي ويٺل همراهن جا پنهنجا پنهنجا مفاد آهن، هر ڪو پنهنجي پاڻ کي بچائڻ ۽ صورتحال جو وڌ ۾ وڌ فائدو حاصل ڪرڻ چاهي ٿو. ساڳئي وقت اهو به ته ايندڙ وقت ۾ ساڻس ڪهڙو سلوڪ ڪيو ويندو ۽ سندس پوزيشن ڇا بيهندي؟

ڪي تجزيانگار ان ڳالهه کي بنهه رد نٿا ڪن ته نواز ليگ ۽ پيپلز پارٽي ٻنهي تي جيڪڏهن اتفاق راءِ نٿو ٿي سگهي جيڪو ٿيڻ ڏکيو به آهي ڇاڪاڻ ته اهي ٻئي جماعتون اقتدار وٺڻ جي معاملي ۾ هڪ ٻئي کي نه سهنديون آهن. اهڙي صورت ۾ نئين واٽ جي طور تي مولانا فضل الرحمان جي لاٽري نڪري سگهي ٿي. جنهن لاءِ ڪيترائي جواز موجود آهن ۽ ممڪن آهي ته ٻئي وڏيون پارٽيون ان فارمولا ته راضي به ٿي وڃن. جيڪڏهن مولانا واري فارمولا تي سڀ راضي ٿين ٿا ته هڪ دفعو وري ملڪ جون مکيه رانديگر پارٽيون نواز ليگ ۽ پيپلزپارٽي ساڳي طرح اقتدار کان ٻاهر هونديون. هي اهڙو فارمولو آهي جهڙو پرويز مشرف ايم ايم اي ٺاهي ڏيڻ جي ڪوشش ڪئي هئي. مولانا ته تڏهن به وزيراعظم ٿيڻ جا خواب پئي ڏٺا، هن ڪراچي پريس ڪلب ۾ تڏهن اهڙو ذڪر به ڪيو هو، پر مولانا کي اها شڪايت رهي ته پيپلزپارٽي سندس سياسي حمايت نه ڪئي. هي فارمولا پاڪستان ۾ هلندڙ موجوده حڪومت جي فارمولا کي به ويجهو آهي. عمران خان جيان مولانا فضل الرحمان جو هوم گرائونڊ به خيبرپختونخوا آهي، هن وقت به پيپلز پارٽي ۽ نواز ليگ حڪومت کان ٻاهر آهن ضروري ناهي ته هروڀرو مشرف فارمولا يا موجوده پي ٽي آءِ فارمولا کي هوبهو ڪاپي ڪيو وڃي. بدليل حالتن سان ان ۾ ڪا ڦيرڦار ڪري سگهجي ٿي سواءِ ڪجهه بنيادي شين جي.

جيئن مٿي چئي ويا آهيون هرڪو هر ڪنهن سان ڳالهائي پيو، ڳالهيون هلن پيون پر ان جو اظهار ڪو به نه پيو ڪري، وڏي ڳالهه اها ته ان سڄي ڳالهين جي عمل ۾ عوام ۽ عوام جو نمائندو گم آهي، ان کي چئبو آهي لابين جي سياست يا عام زبان ۾ محلاتي سازشون، ڏسجي لابين جي سياست ڪٿي وڃي ٿي دنگ ڪري؟

Pahenji Akhbar Dec 24, 2021 

Behind the door conspiracies? by Sohail Sangi

حڪومت احتجاجي مارچ جي مشروط اجازت ڇو ڏني؟:

حڪومت احتجاجي مارچ جي مشروط اجازت ڇو ڏني؟

حڪومت احتجاجي مارچ جي مشروط اجازت ڇو ڏني؟

Posted on October 24, 2019 (1:30 pm)

وزيراعظم عمران خان کان اهڙي رويي جي اميد نه ڪئي پئي وئي پر حڪومت مخالف ڌر کي احتجاج جي اجازت ڏيئي بظاهر جمهوري هجڻ جو ته ڏيکاءَ ڏنو آهي. ان فيصلي کي ايئن به ورتو پيو وڃي ته حڪومت مولانا کي اٿندي ئي وجهه نه ڏنو ته هو ان جو پاڻي ڪڇي، ڄڻ بال واپس مولانا جي ڪورٽ ۾ اڇليو آهي ته هاڻ پرامن احتجاج ڪري ڏيکار.

اصل ۾ معاملو گهڻو تپي ويو هو. هڪ پاسي نواز شريف پنهنجي پارٽيءَ کي مڪمل طور احتجاج جو ساٿ ڏيڻ جون هدايتون ڏيئي ڇڏيون هيون ۽ ان جو اظهار پارٽي جي صدر شهباز شريف کان ڪرائي مونجهارا دور ڪري ڇڏيا ته اسلام آباد لاڪ ڊائون جي باري ۾ پارٽي اندر ڪي ٻه رايا آهن. جي يو آءِ ۽ نواز شريف وٽ هونئن ته وڃائڻ لاءِ ڪجهه ڪونه هو، جيڪي به ٿئي ها ان ۾ کين فائدو پئي پهتو. ٻئي طرف پيپلزپارٽي ڪجهه هٻڪ جو شڪار رهي، ڇاڪاڻ جو سنڌ حڪومت داءَ تي لڳي ٿي سگهي. ان ڪري بلاول ڀٽو اخلاقي ۽ سياسي حمايت جي اعلان سان گڏ ڪراچي کان ڪشمور تائين الڳ ڌرڻي جو اعلان ڪيو. مطلب ته پيپلزپارٽي سنڌ ۾ الڳ موبلائيزيشن ڪري. جيڪڏهن مولانا جو احتجاج ڪاميابي ڏانهن وڃي ٿو ته پيپلزپارٽي جي انتظام هيٺ ٿيندڙ احتجاج کي مولانا فضل الرحمان جي احتجاج سان ملائي سگهجي ٿو. ٽيون فيڪٽر واپارين جو هو جيڪي مولانا جو ساٿ ڏيڻ لاءِ تيار پئي ٿيا. اهي ڳالهيون پنهنجي جاءِ تي، ڪن تجزيه نگارن جو خيال آهي ته مولانا فضل الرحمان جو بيس خيبرپختونخواهه آهي، اتان جي وزيراعليٰ جڏهن بيان ڏنو ته صوبي ۾ ڪنهن کي چُرڻ به نه ڏينداسين ته موٽ ۾ پشاور ۾ صوبائي سطح جي ڪل پارٽي گڏجاڻي ۾ فيصلو ڪيو ويو ته جيڪڏهن احتجاج کي روڪيو ويو ته پختون روايتن موجب جواب ڏينداسين. مولانا فضل الرحمان جا لفظ اڃان به چٽا هئا ته جيڪڏهن ڏاڍمڙسي ڪئي وئي ته پوءِ اسين انهن کي گهرن تي وڃي پڄي وٺنداسين. ڳالهه ڳري ٿي وئي. اهڙو بيان مولانا فضل الرحمان ئي افورڊ ڪري سگهي ٿو، جنهن جي صوبي کي فيصلو ڪندڙ ادارن ۾ اهميت حاصل آهي. ورنه سنڌ واري رئيس جڏهن “اينٽ سي اينٽ بجادين گي” جي ڳالهه ڪئي ته پوءِ ڏيڍ سال تائين ملڪ کان ٻاهر ويٺو هو، تان جو ڌرتي وڃي ٺري ۽ پوءِ هو آيو.

چيو پيو وڃي ته ڳالهيون ڪرڻ ۽ احتجاج جي اجازت ڏيڻ وارو تحرڪ به خيبرپختونخواهه مان آيو. اها ڳالهه صوبي جي اڳوڻي وڏي وزير پرويز خٽڪ جي چوڻ تي شروع ڪئي وئي، جيڪو اڄڪلهه بچاءَ وارو وزير به آهي. جيڪڏهن جي يو آءِ ۽ حڪومت ٻئي ضد ڪري بيهي رهن ها ته پختونن جي صوبي ۾ اهي ڌريون پاڻ ۾ اٽڪي پون ها، جنهن جو نتيجو ڪجهه به نڪري پيو سگهي. سو هن نموني جي مشروط اجازت ڏيئي دراصل پختونن جي ٻن ڌرين کي هڪ ٻئي کان وڙهڻ کان روڪيو ويو.

جهڙي نموني سڄي ملڪ ۾ مولانا فضل الرحمان جو ڌرڻو پئي بيٺو، جنهن جي حمايت اپوزيشن ۽ واپاري ڪري رهيا هئا ته ان سان مدرسن جي به شامل ٿيڻ جو انديشو هو. جيڪڏهن ايئن ضد موجود رهي ها ته اهو عنصر مولانا کي ئي فائدو ڏئي رهيو هو. چئن مهينن کان احتجاج، لاڪ ڊائون، ڌرڻو ڪري ڪري جيڪا ڦوڪڻي ۾ هوا ڀرجي ويئي هئي، سا حڪومت پنهنجي پر ۾ اهو چئي خالي ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي ته “چلو توهان ڌرڻو هڻو، ان سان ڪو فرق نه پوندو.” حڪومت سمجهي ٿي ته ايئن ڪرڻ سان مولانا جي تحريڪ جو ٽيمپو ٽُٽي ويندو. ساڳئي وقت حڪومت ملڪ اندر ماڻهن توڙي ادارن ۽ بين الاقوامي سطح تي به اهو پيغام ڏيئي سگهندي ته اسين ڳالهيون ڪرڻ لاءِ تيار آهيون پر هو احتجاج ڪرڻ گهرن ٿا ته کين احتجاج جو حق ڏيون ٿا. پر هر ڪو ڄاڻي ٿو ته حڪومت پنهنجي رويي ۽ عمل ۾ اهڙي جمهوري ڪونهي جو ايئن احتجاج جو حق ڏيئي ڇڏي. جيڪا حڪومت چونڊيل جمهوري اداري پارليامينٽ کي کنگهڻ لاءِ تيار ناهي سا ڳالهين جي آڇ توڙي احتجاج جو حق ايئن ڏئي، سو وزيراعظم جو فيصلو نٿو لڳي. حڪومت ڳالهين جي آڇ ڪئي، رابطا به ڪيا پر ڳالهيون شروع نه پيون ٿين ڇاڪاڻ جو مولانا فضل الرحمان ڳالهين کي وزيراعظم جي استعيفيٰ سان مشروط ڪري ڇڏيو هو. رهبر ڪميٽي کي ان لاءِ وچ ۾ آندو ويو ته ڪو وچ وارو رستو نڪري سو ڳالهين لاءِ هڪ ڏاڪو مٿي اچڻ لاءِ اڻ سڌي طرح رهبر ڪميٽي کي هڪ ڏاڪو هيٺ اچڻو پيو ته “احتجاج ڪرڻ ڏيو، ڳالهيون ڪريون ٿا.” ايئن اپوزيشن جي عزت رهجي ويئي ۽ حڪومت جو به ڪم ٿي ويو.

حڪومت اصل ۾ مولانا فضل الرحمان کي انگيج رکڻ چاهي ٿي. ڳالهين ۾ مصروف رکڻ گهري ٿي. سڀني کي اهو تاثر ڏيڻ جي ڪوشش ڪري رهي آهي ته “ڏسو لڳا پيا آهيون. هروڀرو معاملي مان هٿ نه ڪڍيا آهن.” پر مولانا به ڏاهو ماڻهو آهي. انهن اٽڪلن کان آگاهه آهي، هو حڪومت جي انگيج رکڻ ۽ ٽيمپو ٽوڙڻ واري حڪمت عملي ۾ نه ايندو. ڳالهين جي اعلان ۽ حڪومت جي ٺهڻ بعد گذريل ٽن ڏينهن دوران هن اڳ ڏنل پلان “بي” ۽ “سي” کان هٽي هن نئين صورتحال تي به ڪجهه پلان ٺاهيو آهي، جيڪو اڃان واضح نه پيو ڪري. دراصل حڪومت کي موجوده حالتن ۾ ڪجهه وقت کپي. مولانا کي به سمجهايو ويو آهي ته ايترو جلدي جيڪڏهن عمران خان جي حڪومت ڊهي به پئي ته هو “سياسي شهيد” ٿي ويندو ۽ ايندڙ وقت ۾ سمورين سياسي توڙي غير سياسي ڌرين کي ڳچي ۾ پئجي ويندو. سو في الحال احتجاج ڪري داٻا ڏيئي ڇڏيو ۽ ٽن چئن مهينن جي ڌمڪي ڏيئي موٽي اچو. خيال آهي ته ايئن ئي ٿيڻ وارو آهي. 

Fazal March, Freedom March, 2019, Imran Khan

معيشت جي بحالي ۽ خرچ گهٽائڻ وارو فيصلو!

Posted on May 16, 2019 (11:19 am)

عالمي مالياتي فنڊ کان قرض کڻڻ پاڪستان لاءِ ڪا نئين ڳالھه ڪونھي. گذريل ٽن ڏھاڪن کان ھر حڪومت ان اداري کان قرض کڻندي رھي آھي. ھر ڀيري اھا ئي پڪ ڏياري ويندي آھي تھ “بس ھن ڀيري پاڪستان جي معيشت جا ٻيڙا ئي پار ھوندا”، پر ٿيندو ايئن رھيو آھي تھ معيشت جي حالت اڳي کان به ابتر ٿيندي رھي آھي. پاڪستان جو مثال ان گدڙ وانگر آھي جيڪو سياري جي ھر رات جھجھو سيءُ پوڻ تي وڏيون اونايون ڪندو آھي ۽ فيصلو ڪندو آھي ته ھينئر سيءُ ۾ ھٿ پير پيا ڏڪن، ڪجھه ڪري نٿو سگھجي بس جيئن سج نڪرندو، ھو ايڏي وڏي ڏر کوٽي وٺندو جو سندس ايندڙ نسل به مزي سان سيارو ڪٽي ويندا. پوءِ جڏھن صبح ٿيندو آھي ته راتوڪو سيءُ وسري ويندو آھي. ھو سڄو ڏينھن اُس ۾ ٽيڪيون ڏيندو وتندو آھي، تان جو وري رات پوندي آھي ته دانھون شروع هونديون آھن. پاڪستان به جڏهن قرض جا پئسا کٽي پوندا آھن ته ھاءِ گھوڙا شروع ڪندو آھي، سڀ شرط شروط قبول ڪندو آھي ته ڪجھه پنھنجي پر ۾ وري داٻ دڙڪي ۾ فيصلا به ڪري وٺندو آھي پر انھن فيصلن تي عمل نه ڪيو ويندو آھي، نتيجي ۾ قرض واري رقم ختم ٿيڻ سبب معيشت جو دڪان به بند ٿيڻ لڳندو آھي.
آءِ ايم ايف جي ھن ڀيري وارين شرطن کي سمجھڻ لاءِ ڪنھن راڪيٽ سائنس جي ضرورت ناھي. ڪجھه ڳالھيون سڌيون آھن. ملڪ جو پرڏيھي واپار ۾ گھاٽو 20 ارب ڊالرن تائين وڃي پھتو آھي، يعني اسين پرڏيھه جو مال وڌيڪ استعمال ڪريون ٿا ان ڪري گھرايون وڌيڪ ٿا. ٻئي پاسي ايڪسپورٽ گھٽ آھي. انھن ٻنھي جي فرق جو نالو قرض آھي، جيڪو ڏينھون ڏينھن چڙھندو ۽ وڌندو وڃي ٿو. اسين ٽيڪس ۽ ايڪسپورٽ وڌائڻ ڏي پيا وڃون ۽ نه وري امپورٽ گھٽائڻ ڏي. ٻيو آهي ٽيڪس ڀرڻ يعني جنھن تي جيترو ٽيڪس واجب ٿئي ٿو سو ڀري پر اسان وٽ ڪروڙن جي آبادي ۾ ٽيڪس ڀريندڙن جو انگ انتهائي گهٽ آھي. انھن ۾ خاص ڪري ڪارخانيدار ۽ واپاري طبقو پورو ٽيڪس نٿو ڀري. پگھاردارن کان ٽيڪس ٿڏي تي پگھارن مان ڪٽجي ملي ٿو. عام ماڻھو ھر شيءِ تي سيلز ٽيڪس وغيره جي شڪل ۾ ٽيڪس ڀري ٿو. ٽيڪس ڏيڻ جو ڪلچر ئي موجود ناھي، ان ۾ ٽيڪس چوري ڪرڻ يا ٽيڪس اوڳاڙيندڙن جون ڪاريگريون پنھنجي جاءِ تي پر ٽيڪس ڀريندڙن کي شڪ ھوندو آھي تھ کانئن جيڪي پئسا ورتا پيا وڃن اھي واقعي ماڻھن تي يا جنھن مقصد لاءِ اوڳاڙيا پيا وڃن ان تي خرچ به ٿيندا؟
جيڪڏھن انگ اکر ڏسجن ۽ ان تي باقاعدھ تحقيق ڪجي ته پتو پوندو آھي ته واپاري ۽ ڪارخانيدار وغيرھ ٽيڪس نٿا ڀرين (بلڪه ٽيڪس چوري ڪن ٿا) پر ٽيڪس کان وڌيڪ رقم خيراتي ڪمن لاءِ ڏين ٿا. انھيءَ جي پويان ضمير جي چڪ واري نفسيات پنھنجي جاءِ تي ته ايترو گناھ ڪيو اٿئون، ان جي عيوض ڪجھه دعا ڪمائجي، پر معاشي معنائن ۾ ته ھو رقم ڀري ٿو. آءِ ايم ايف به ٽيڪس نظام درست ڪرڻ جي ڳالھه ڪئي آھي. ان ۾ خود آءِ ايم ايف جو بھ ڀلو آھي، ڇاڪاڻ جو ٽيڪس جي اوڳاڙي ٿيندي ته ان کي به مُور توڙي وياج ٻئي ملندا. پر اھا ڳالھه پنھنجي جاءِ تي درست آھي ته ٽيڪس جي درست اوڳاڙي ٿيندي رھي ھا ته صورتحال ۾ گھڻو فرق ھجي ھا. ان لاءِ ماڻھن جو اعتبار رکڻ ضروري آھي ته اھا رقم واقعي ماڻھن جي ڀلي تي ئي خرچ ٿيندي.
ٽيون شرط اھو آھي ته خرچ گھٽايو. خرچ گهٽايو جو مطلب آھي ته انتظامي ۽ غير ترقياتي خرچ. تبديلي واري حڪومت ٽيڪس ڀريندڙن جو انگ وڌائڻ جي نعري سان آئي آھي، سا پنهنجي دور ۾ ماڳھين 300 ارب رپيا گھٽ اوڳاڙي ڪري سگھي. وزيراعظم عمران خان پروٽوڪول تي ٿيندڙ خرچ ختم ڪري ڪفايت شعاري جا وڏا اعلان ڪيا پر اھي ٻئي اعلان جڏھن زميني حقيقتن تي ٽڪريا ته ڦُس ڪري ويا. ٻيا خرچ ڪٿي گھٽائي سگھجن ٿا؟ ھاڻي جڏھن خرچ گھٽائڻ جي ڳالھه پئي ھلي ته ھر ڪنھن جي نظر ملڪ جي مختلف ادارن ۽ شعبن ڏي پئي وڃي. اھي جيڪي ملڪ ۾ سياست ۽ سياسي جمھوري نظام کي صحيح نٿا سمجهن سي اھو دليل ڏئي رھيا آھن ته اسيمبلي ميمبرن ۽ اسيمبلين تي وڏو خرچ ٿي رھيو آھي، اھو گهٽائي سگهجي ٿو. پنجاب اسيمبلي يڪراءِ ٿي پنھنجي ميمبرن جون پگهارون ۽ رعايتون وڌائڻ جو بل پاس ڪيو ته وزيراعظم عمران خان وچ ۾اچي اھو بل روڪيو. سڄي دنيا ۾ اھڙي ڪابه مضبوط راءِ ناھي ته جمھوري ادارن يا سياسي نظام کي سپورٽ جي مد ۾ خرچ گھٽايا وڃن.
ٻي راءِ اھا آھي تھ اڳوڻي چيف جسٽس افتخار محمد چوڌري جي ڏينھن ۾ جڏھن عدليه پاڻ کي رياست ئي نه پر اقتدار جي اھم ٿنڀ ۽ ٿوڻِ طور مڃايو تھ ججن جي پگھارن، الائونسز ۽ رعايتن ۾ وڏي پيماني تي واڌ آئي. ميڊيا ۾ ان بابت ڪجھه انگ اکر به آيا آھن ته ھڪ جج ڪيتري پگھار ۽ ٻيون سھولتون کڻي ٿو ۽ ريٽائرمينٽ کان پوءِ کيس قومي خزاني مان ڪيتريون گھڻيون سھولتون ملنديون. اھو انگ به وڌيڪ ٻڌايو پيو وڃي، ان معاملي تي به بحث ھلندڙ آھي.
گذريل ٽن ڏھاڪن دوران سياسي يا نيم مارشل لائي حڪومتن، مٿان وري عدليه جي ايڪٽوازم جي نتيجي ۾ بيوروڪريسي چڱي خاصي دٻاءُ ۾ رھي آھي. ڪيترن موقعن تي ٿيندو اھو رھيو جو بيوروڪريسي اختيارن توڙي پئسي جي معاملي ۾ پنھنجو حصو حاصل نه ڪري سگھي. بلڪه ڪجھه حلقن چواڻي ان جو حصو گذريل چئن ڏھاڪن ۾ گھٽيو آھي. بجيٽ جڏھن پيش ٿيندي آھي ته خرچ جا ٻھ وڏا انگ سامھون ايندا آھن. پھريون پرڏيھي ۽ ڏيھي قرض ۽ ٻيو دفاع. ان ۾ ڪو شڪ ڪونھي ته سيڪيورٽي اھم آھي. جڏھن مالي بحران جي گھرائي ۽ شدت جي تصوير رکي وڃي ٿي ته اھا ڳالھھ به سامھون اچي ٿي ته لڳاتار مالي بحران پنھنجي جاءِ تي سيڪيورٽي ٿريٽ ھوندا آھن. جنھن ملڪ جي جيتري معيشت مضبوط ھوندي، اھو ملڪل به اوترو ئي مضبوط ھوندو ۽ ان جي سيڪيورٽي بھ اوترو ئي مضبوط ھوندي. تجزيه نگارن جو چوڻ آھي ته وڌيڪ سرگرم ادارا ۽ حڪمرانن جي اشرافيه ملڪ اندر بامقصد سڌارن جي راھه ۾ رڪاوٽ آھن. ڪير بھ پنھنجون رعايتون ڇڏڻ لاءِ تيار ناھي.
عمران خان حڪومت ۾ اچڻ جي تياري کان وٺي حڪومت ۾ اچڻ جي 9 مھينن تائين ڪرپشن ۽ احتساب کي ملڪي معيشت جي سموري خرابيءَ جو ذميوار سڏيندو رھيو. پر جڏھن نه ڪرپشن جو پئسو ھٿ ڪري سگھيو نه معيشت بحال ٿي سگھي ته ھاڻي “ڪاري ڌن” کي معيشت جي خرابي لاءِ ذميوار بڻايو پيو وڃي ۽ ان ڪاري ڌن جي ڳولا ايمنسٽي اسڪيم جي ذريعي شروع ڪئي وئي آھي، جيڪو بقول ايف بي آر چيئرمين شبر زيدي جي ته اھو ڌن ڏاڍي پيار سان ڳولي ھٿ ڪيو ويندو.
سو ٽيڪس وڌائڻ واري ڳالھه پنھنجي جاءِ تي درست ھوندي، پر اوتروئي اھم خرچ گھٽائڻ به آھي. آءِ ايم ايف خرچ گھٽائڻ جي معاملي ۾ ماڳھين اھو به چوي ٿو ته ترقياتي خرچ به گھٽايو. ڏسجي ته آءِ ايم ايف جي ان ۾ ڪيتري سنجيدگي آھي. آءِ ايم ايف کڻي سنجيدھ نھ ٿئي، خود اسان کي سنجيدھ ٿيڻو پوندو. ڇاڪاڻ جو عوام به ھڪ ليول کان پوءِ بنھه ٽيڪس ڏيڻ جي سگھه وڃائي ويھندو، ان لاءِ سڀني ادارن کي معيشت جي بحالي لاءِ خرچ گھٽائڻ وارو فيصلو ڪرڻو پوندو.

https://www.pahenjiakhbar.com/articles/%D9%85%D8%B9%D9%8A%D8%B4%D8%AA-%D8%AC%D9%8A-%D8%A8%D8%AD%D8%A7%D9%84%D9%8A-%DB%BD-%D8%AE%D8%B1%DA%86-%DA%AF%D9%87%D9%BD%D8%A7%D8%A6%DA%BB-%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%88-%D9%81%D9%8A%D8%B5%D9%84%D9%88/ 

Keywords: #IMF# #PTI# #imran Khan# #Judges#

عمران خان حڪومت ارڙهين ترميم جو خاتمو ڇو ٿي چاهي؟

سهيل سانگي

حڪومت توڙي مخالف رڌ جي حلقن وٽان اهو تاثر مضبوطي سان ڏنو پيو وڃي ته اٺين آئيني ترميم کي ختم ڪيو پيو وڃي. اها ترميم پيپلز پارٽي جي وفاق ۾ حڪومتي دور ۾ آندي وئي هئي، جنهن ۾ آئين جي 100 شقن ۾ ترميم ۽ تبديلي آندي وئي. تجزيه نگارن ۽ آئيني ماهرن جو چوڻ آهي ته اها ترميم جنرل ضياءُ الحق جي مارشل لائي دور کان وٺي 2008ع تائين جي ملڪي حالتن جي تجربي جو نچوڙ هئي، جنهن جي ذريعي ملڪ جي آئين کي وڌيڪ جمهوري بنايو ويو هو ۽ پارليامينٽ جي بالادستي مڃائڻ ۽ صوبن کي وڌيڪ مالي توڙي انتظامي اختيار ڏنا ويا.

تحريڪ انصاف بابت اليڪشن کان اڳ به اهڙن خدشن جو اظهار ڪيو پئي ويو ته اها پنهنجي نقطهءِ نظر ۾ وڌيڪ مرڪزيت پسند پارٽي آهي. ان ڪري اها آئين ۾ ترميم جي حوالي سان ڪجهه ڪندي. اها کڻي حڪومت ۾ آئي آهي، سابه جيئن تيئن ان ڪري کيس آئين ۾ ترميم لاءِ پارليامينٽ جي ٻنهي ايوانن ۾ گهربل ٻه ڀاڱي ٽي اڪثريت حاصل ناهي. پر ان جي باوجود وفاقي وزير فيصل واڊا چوي ٿو ته “ارڙهين ترميم وفاق لاءِ قاتل رهي آهي.“ ڏاڍي دلچسپ ڳالهه آهي ته تحريڪ انصاف جي حڪومت اهي سڀ ڳالهيون ڪري رهي آهي، جنهن تي عمل لاءِ وٽس گهربل سگهه چونڊيل ايوان ۾ موجود ناهي. مثال طور ڏکڻ پنجاب يا سرائيڪي صوبو ٺاهڻ هن پارٽي جي منشور جو حصو چيو وڃي ٿو. خود اهو صوبو ٺاهڻ لاءِ آئين ۾ ترميم جي ضرورت آهي. ٻه هفتا کن اڳ وفاقي ڪابينا فيصلو ڪري ورتو ته قومي مالياتي ايوارڊ ۾ صوبن جو ڇهه سيڪڙو حصو گهٽايو وڃي. ستون اين ايف سي ايوارڊ چوي ٿو ته صوبن جو حصو وڌائي ته سگهجي ٿو، پر اهو گهٽائي نٿو سگهجي. ان لاءِ آئين ۾ ترميم جي ضرورت پوندي. جيڪڏهن تحريڪ انصاف وٽ ايوان ۾ گهربل عددي اڪثريت ناهي ته پوءِ هو اهڙيون ڳالهيون ڇو ٿي ڪري؟ ڪجهه حلقن جو خيال آهي ته موجوده شڪل ۾ آئين پارلياماني نوعيت جو آهي، جيڪو اسٽيبلشمينٽ ۽ ڪجهه سگهارن ادارن کي ڏکيو پيو پوي. ارڙهين ترميم کان اڳ به ائين کڻي چئجي ته بظاهر پارلياماني هو، پر عملي طرح سان اهو نيم صدارتي ۽ نيم پارلياماني هو. اهو ئي سبب آهي، جو بينظير ڀٽو توڙي نواز شريف ٻنهي وزيراعظم طور تي جيڪا حڪومت هلائي، سا صدارتي طرز تي هلائي. اسيمبلي ٽوڙڻ وارو اختيار صدر کان وٺڻ بعد هڪ حد تائين پارلياماني طرز ڏانهن هڪ وک هئي.

اين ايف سي ايوارڊ ۽ اڙهين آئيني ترميم کي تبديل ڪرڻ خلاف پيپلز پارٽي وڌيڪ سرگرم آهي، ان ڏس ۾ سنڌ جي وڏي وزير سيد مراد علي شاهه کان وٺي صوبائي وزير سعيد غني تائين ۽ خورشيد شاهه کان وٺي رضا رباني ۽ خود بلاول ڀٽو تائين سمورن جي طرفان چٽو موقف اچي چڪو آهي ته پارٽي ترميم ختم ڪرڻ جي مزاحمت ڪندي. جيتوڻيڪ مسلم ليگ نواز هن ترميم کي بنهه سياسي مهم جو حصو نه بڻايو آهي پر ان جي باوجود پارٽي جي اڳواڻ طلال چوڌري گذريل ڏينهن ۾ هن ترميم جي خاتمي جي مخالفت ڪئي. وڏي ڳالهه اها آهي ته ضياءُ الحق دور ۾ قانون واري وزارت جو قلمدان رکندڙ ۽ نواز شريف دور ۾ سينيٽ چيئرمين جو عهدو رکندڙ وسيم سجاد به ارڙهين ترميم جي حق ۾ آهي. هن جي موقف ۾ ٻه ڳالهيون چٽيون آهن. هڪ اها ته اها ترميم تڪڙ ۾ نه ڪئي وئي آهي، بلڪه باقاعده پڪو پُختو فارومولو آهي، جنهن جا سمورا پاسا تڪي توري پوءِ اها ترميم ڪئي وئي آهي. ٻيو اهو ته اها ترميم بينظير ڀٽو ۽ نواز شريف جي وچ ۾ مشرف دور ۾ لنڊن ۾ جمهوريت واري ٺاهه (چارٽ آف ڊيموڪريسي) جو تسلسل به آهي، بلڪه، ان کان اڳتي وڌي عمل ڪرڻ آهي. وسيم سجاد هڪ عرصي تائين اسٽيبلشمينٽ کي ويجهو رهيو آهي، سندس هن بيان جي ان ڪري به اهميت آهي.

اڙهين ترميم جي خاتمي بابت خيبر پختونخوا ۽ بلوچستان کي به اعتراض آهن. بلوچستان اسيمبلي ۾ مخالف ڌر گذريل ڏينهن ايوان ۾ ان معاملي تي گوڙ ڪيو ۽ چتاءُ ڏنو ته اهڙي ڪنهن به پيش رفت جي مزاحمت ڪئي ويندي. ساڳي قسم جو بيان نيشنل پارٽي جي اڳواڻ حاصل بزنجو به ڏئي چڪو آهي. خيبر پختونخوا مان عوامي نيشنل پارٽي جي سربراهه اسفند يار ولي به ارڙهين ترميم ختم ڪرڻ جي مخالفت ڪئي آهي ۽ سخت موقف جو اظهار ڪيو آهي. سنڌ جون قومپرست ڌريون جيتوڻيڪ ارڙهين ترميم جي حق ۾ کليل نموني سامهون نه آيون آهن، انهن عمران خان حڪومت جي مخالف ۾ پنهنجو حصو ڊيمن جي تعمير ۽ ڌارين کي قومي سڃاڻپ ڪارڊ ڏيڻ تي احتجاجي مهم شروع ڪرڻ جو پروگرام ٺاهڻ جي شڪل ۾ وڌو آهي.

ڏٺو وڃي ته ترميم منظور ٿيڻ جي ڪجهه ئي مهينن بعد اها ڳالهه ڇيڙي وئي، جنهن مان اهو تاثر ملڻ لڳو ته ڪجهه حلقا اها ترميم واپس ڪرڻ چاهين ٿا. اڳتي هلي ٿيو ائين جو مختلف کاتا مرڪز وٽان صوبن کي ڏيڻ، مالي وسيلا ۽ اختيار ڏيڻ جي معاملي ۾ سستي ڏيکاري وئي. پنجاب ۾ نواز ليگ جي حڪومت هئي. ان کي تڪڙ نه هئي، ڇاڪاڻ جو اها ايندڙ وقت ۾ وفاق ۾ حڪومت ۾ اچڻي هئي ۽ 2013ع جي چونڊن بعد اها حڪومت ۾ به آئي. بلوچستان جو معاملو هونئن به واڳ پرائي وس جي انداز ۾ هو. خيبر پختوانخوا ۾ تحريڪ انصاف جي حڪومت هئي، اها به 2018ع جي چونڊن بعد اقتدار جي آسري ۾ هئي. ائين ڏيئي وٺي سنڌ اڪيلو صوبو بچيو هو، جنهن طرفان ارڙهين ترميم تي عمل ڪرڻ لاءِ آواز ته اٿاريو پئي ويو پر اهو آواز سگهارو نه بڻجي سگهيو. ساڳي صورتحال هن وقت به آهي. پيپلز پارٽي اڄوڪي صورتحال ۾ سمجهي ٿي ته اڙهين ترميم وارو معاملو کڻي اها ننڍن صوبن ۾ حڪومت مخالف ماحول جوڙي سگهي ٿي. مٿان وري وفاقي وزيرن طرفان به اهڙا بيان ڏنا ويا، جنهن ۾ اها ترميم ختم ڪرڻ تي زور ڀريو ويو.

سوال اهو آهي ته ارڙهين ترميم ختم ڪرڻ جي ڳالهه ڪندڙ آخر چاهين ڇا ٿا؟ ڇا اهي آئين ۾ 100 شعبن ۾ آندل تبديليون واپس ڪرڻ گهرن ٿا؟ هن ترميم کان اڳ مارشل لا لڳائيندڙ ضياءُ الحق، جنهن کي بعد ۾ عدالت غاصب قرار ڏنو هو، ان جو نالو به آئين جو حصو هو. ارڙهين ترميم ۾ گرفتار ٿيل ماڻهن جو انصاف ڀري انداز سان ڪيس هلائڻ توڙي معاملوت تائين تمام ماڻهو جي رسائي ۽ تعليم جي حق واريون شقون به شامل آهن.

تحريڪ انصاف جي حڪومت توڙي ڪجهه ادارن جو خيال آهي ته ارڙهين ترميم آڻڻ بعد وفاق جو مالي خسارو وڌي ويو آهي. اهو ان ڪري صحيح نه آهي، جو ارڙهين ترميم هجي يا اين ايف سي ايوارڊ، ڳالهه مالي وسيلن ۽ پئسن جي آهي. جيڪڏهن پئسا ۽ کاتن جا اختيار اڃا وفاق وٽ آهن ته وفاق اسلام آباد مان ويهي ٿرپارڪر جي ڳوٺ بليهاري يا بلوچستان جي ڪنهن پري واري هنڌ، جتي صحت، تعليم وغيره جون سهولتون نه آهن، انهن بابت نه هن کي خبر پوندي، نه وري مرڪز اها مانيٽرنگ ڪري سگهي ٿو. جيڪڏهن ماڻهن کي بنيادي سهولتون ڏڻيون آهن ته صوبن کي اهي اختيار ۽ وسيلا ڏيڻا پوندا. ائين نه ٿيندو ته صوبن کي کاتا ته ڏئي ڇڏيو پر مالي وسيلا نه ڏيو. جيڪڏهن وفاق اهي کاتا ۽ مالي وسيلا واپس پاڻ وٽ رکي ٿو ته اهو ساڳيو خرچ وفاق کي به ڪرڻو پوندو. واڌو اهو ته انهن سهولتن جي ماڻهن تائين رسائي ممڪن نه ٿي سگهندي. ان ڪري تحريڪ انصاف حڪومت يا ٻين ڌرين طرفان اٿاريل هن اعتراض ۾ ڪو وزن ڪونه ٿو بيهي ته ارڙهين ترميم جي نتيجي ۾ ڪو وفاق جو خسارو گهٽجي ويندو.

sohailsangi@yahoo.com

عمران خان حکومت کو درپیش سیاسی چلینج

عمران خان حکومت کو درپیش سیاسی چلینج

میرے دل میرے مسافر سہیل سانگی 

کیسے بھی ہوا ، اب یہ حقیقت ہے کہ عمران خان اوزیراعظم ہیں ۔انہوں نے تبدیلی کا دعوا کیا اور نعرہ لگایا تھا۔اور تیسری سیاسی قوت کے طور پر ابھرے۔اب وقت اس تبدیلی کے نعرے کو عملی شکل دینے کا وقت آگیا ہے۔ ماضی کی دو حکمران جماعتیں آزمائی جا چکی تھی۔ لیکن عوام کے حالات نہ بدلے۔اب دیکھیں عمران خان کیا کرتے ہیں؟ مخالفین بھی کہتے ہیں کہ یہ نیا تجربہ بھی ہو جائے۔ 

عمران خان پہلے رہنما نہیں جن سے اس طرح کی امیدیں باندھی جارہی ہیں۔ لیکن دنیا میں بہت ہی کم لوگ ان امیدوں پر پورے اترے اور تاریخ میں زندہ رہے۔ اپوزیشن میں رہتے ہوئے عمران خان نے بڑے بڑے وعدے اور دعوے کئے۔ ابتدائی سو روز کے پیکیج کا اعلان کیا۔ اب ہر ایک ان کی طرف دیکھ رہا ہے۔ بعض حلقے پی ٹی آئی کے سو ا روزکے پیکیج کی کامیابی پر شکوک کا اظہارکرتے رہے ہیں۔ اس پیکیج پر’’ کچھ ہو رہا ہے‘‘ کے لئے عمران خان مصروف ہیں۔ اور عوام کو بھی مصروف رکھے ہوئے ہیں۔

وزیر اعظم عمران خان کی زیر صدارت منعقدہ وفاقی کابینہ کے اجلاس میں حکومت کے ابتدائی سو دنوں کے ایجنڈے پر عمل درآمد کے لئے اہم فیصلے کئے گئے۔ کابینہ نے مختلف شعبوں میں اصلاحات کرنے، جنوبی پنجاب صوبہ قائم کرنے اور وفاق کے زیر انتظام قبائلی علاقوں کو صوبہ خیبر پختونخواہ میں ضم کرنے کے لئے چھ کمیٹیاں تشکیل دیں۔ وزیر اعظم کی سربراہی میں ماہرین پر مشتمل معاشی رابطہ کونسل بھی تشکیل دی گئی ہے۔ جو ہر ماہ اجلاس کرے گی اور حکومت کو طویل اور قلیل مدت کے اقدامات میں رہنمائی کرے گی۔ 

یہ فورم پہلے سے موجود منصوبہ بندی کمیشن، اقتصادی رابطہ کمیٹی، قومی اقتصادی کونسل وغیرہ سے ہٹ کر ہے۔ جن میں صوبائی حکومتوں کے نمائندے بھی شامل ہوتے ہیں۔ 

جن ملکوں میں سیاسی ادارے مضبوط ہوتے ہیں سیاسی جماعتوں کی ٹاسک فورسز مسلسل کام کرتی رہتی ہیں تاکہ جب وہ جماعتیں حکومت میں آئیں تو اپنے منشور پر جلد اور موثر طریقے سے عمل درآمد کراسکیں۔ مطالعے، تحقیق اور درست اعداد و شمار کے ساتھ اپنی رپورٹیں بناسکیں۔ اپوزیشن میں ہونے کی صورت میں حکومت کی پالیسیوں اور فیصلوں کو بھی ٹھیک سے سمجھ سکیں اور اس پر اثر انداز ہو سکیں۔ تحریک انصاف کا بھی دعوا تھا کہ اس نے اپنے منشور پر عمل درآمد کے لئے پہلے سے تیاریاں کر رکھی تھی۔ لیکن اب محسوس یہ ہوتا ہے کہ کوئی زیادہ ہوم ورک کیا ہوا نہیں تھا۔ 

جنوبی پنجاب کا قیام تحریک انصاف کے منشور کا اہم نکتہ ہے۔ وفاقی کابینہ نے جنوبی پنجاب صوبے کے قیام کے لئے اپوزیشن کی بڑی پارٹیوں پاکستان مسلم لیگ (ن) اور پاکستان پیپلز پارٹی سے بات چیت کے لئے ایک ٹاسک فورس قائم کی ہے۔ نئے صوبے کے قیام پنجاب اسمبلی کی دو تہائی اکثریت سے قرارداد کے ساتھ ساتھ آئین میں ترمیم ضروری ہوگی۔ آئینی ترمیم کے لئے دونوں ایوانوں میں بھی دو تہائی اکثریت کی حمایت درکار ہے ۔ یہ سب کچھ دوسری پارٹیوں کے تعاون کے بغیر ممکن نہیں۔

ماضی میں مسلم لیگ (ن) اور پیپلزپارٹی کے رہنماؤں جنوبی پنجاب صوبے کے حوالے سے بیانات سامنے آتے رہے ہیں۔ کیا یہ اپوزیشن جماعتیں عمران خان کی زیر قیادت یہ صوبہ بنانا پسند کریں گی؟ اس پر اتفاق رائے بنانے اور وفاقی و صوبائی اسمبلی میں دو تہائی اکثریت ایسا مرحلہ ہے جسے سر کرنے کیلئے موجودہ حکومت کو خاصی محنت کرنا ہوگی۔اس مقصد کے لئے عمران خان اور ان کی حکومت کو اپوزیشن جماعتوں کے ساتھ سیاسی رویہ اختیار کرنا پڑے گا۔ اسی طرح سے فاٹا انضمام کا عمل تیز کرنے کے لئے صرف انتظامی اقدامات ہی نہیں بلکہ سیاسی اقدامات اور سیاسی حمایت کی بھی ضرورت پڑے گی۔ یہاں بھی بعض ایسی رکاوٹیں ہیں جو عمران خان کی حکومت کو مشکل درپیش آئے گی۔ خیال یہ ہے کہ یہاں پر عدلیہ کی مدد حاصل کی جا سکتی ہے ۔ تاکہ تمام انتظامی اور سیاسی رکاوٹوں کو دور کیا جاسکے۔ 

تحریک انصاف کی حکومت نیب قوانین میں بھی تبدیلی چاہتی ہے۔ وفاقی وزیر قانون و انصاف فروغ نسیم کی سربراہی میں قائم کی گئی ٹاسک فورس نیب قوانین کو مزید موثر بنانے کے لئے اپنی سفارشات دے گی۔لیکن اٹھارویں ترمیم کے بعد نیب صوبائی حدود میں آتا ہے۔ گزشتہ مسلم لیگ نواز کے دور حکومت نے سندھ حکومت نے متبادل صوبائی نیب کا بل صوبائی اسمبلی سے منظور کرایا تھا۔ لیکن گورنر سندھ نے اس پر دستخط نہیں کئے اس لئے یہ بل قانونی شکل نہیں لے سکا۔ اور بعد میں پیپلزپارٹی نے بھی اس بل پر زور نہیں دیا۔ لہٰذا اٹھارویں ترمیم میں تبدیلی سے پہلے نیب قانون میں تبدیلی نظر نہیں آتی۔ کسی قانون سازی کے لئے پارلیمان کے دونوں ایوانوں کی منظوری ضروری ہے۔ جبکہ آئین میں ترمیم کے لئے دو تہائی اکثریت چاہئے۔ وفاقی حکومت اور ادارے پیپلزپارٹی کو زیر بارکر کے نیب کا قانون بنا سکتے ہیں۔ لیکن آئین میں ترمیم کا معاملہ اٹکا رہے گا۔ ممکن ہے کہ اس ضمن میں حکومت یا اس تحرک کا کوئی حامی عدالت عظمیٰ سے رجوع کرے۔ لہٰذا یہاں بھی تحریک انصاف کی حکومت کو عدلیہ پر انحصار کرنا پڑے گا۔ 

ایک کروڑ لوگوں کو نوکریاں دینے اور 50لاکھ گھروں کی تعمیر کے اعلان پر عملدرآمد کے لئے قائم کی گئی ٹاسک فورس 90دن میں اپنی رپورٹ دے گی۔ ملک پہلے ہی مالی خسارے میں ہے۔ ایسے میں سرکاری شعبے میں بڑے تعدا میں نوکریاں پیدا کرنا ناممکن ہے۔ یہ عمل خود وزیراعظم عمران خان کی سادگی اور کفایت شعاری پالیسی سے متصادم ہوگا۔ دوسرا راستہ روزگار کے دیگر مواقع پیدا کرنا ہے۔ اس کے لئے معیشت کا پہیہ تیز کرنا پڑے گا۔ فوری مقصد حاصل کرنے کے لئے حکومت کی پالیسیاں ہی نہیں بلکہ سرمایہ کاری کو سہارا دینے کے لئے رقم بھی درکار ہوگی۔ اگر حکومت مالی طور پر مدد نہیں کرے گی تو سرمایہ کاری کو فروغ دینے کی پالیسیوں کے نتائج ضرور آئیں گے لیکن اس میں دو تین سال لگ سکتے ہیں۔ اس ضمن میں تحریک انصاف بڑی حد تک سمندر پار پاکستانیوں کی شرکت پر انحصار کر رہی ہے۔ ان تارکین وطن کو ووٹ کا حق دینا بھی اس سلسلے کی کڑی سمجھا جارہا ہے۔

انسداد دہشت گردی ملک کا اولین مسئلہ رہا ہے۔ ملک کی خارجہ خواہ امن و امان کی داخلی پالیسی اس نقطہ سے منسلک ہے۔ بعض حلقے اور تجزیہ نگاروں کا خیال ہے کہ مسلم لیگ نواز کی حکومت اور اس پارٹی کے خلاف اقدامات کا تعلق اسی نقطے سے ہے۔ انسداد دہشتگردی کے لئے نیشنل ایکشن پلان بھی منظور کیا گیا تھا۔ جس کے بعض اہم نکات پر تاحال موثر طریقے سے عمل نہیں ہو سکا۔ تحریک انصاف کی نیشنل ایکشن پلان پر پالیسی کے بارے میں کہا جاتا ہے کہ وہ پلان کی اصل روح سے مطابقت نہیں رکھتی۔ بہرحال کابینہ نے انسداد دہشتگردی سے متعلق ٹاسک فورس قائم کی ہے جو 90دن میں اپنی تجاویز پیش کردے گی۔

ایک اور چیلینج پارٹی کے اندر سے بھی ہے۔تحریک انصاف نے تبدیلی کا نعرہ دے کر ملک کے جس طبقے کو سیاسی طور پر سرگرم کیا ،اس کی خواہشات و پروگرام اور بعد میں پیدا ہونے والی صورتحال بنی ، ان میں فاصلہ ہے۔ ایک جھٹکا اس وقت لگا جب الیکشن کے لئے پارٹی ٹکٹ کا اجراء ہوا۔ اور ساٹھ سے زائد ایسے افراد پارٹی امیدوار بنے جو ماضی میں پیپلزپارٹی اور مسلم لیگ نواز کا حصہ رہے اور وہاں پرروایتی انداز سے وہ تمام فوائد حاصل کرتے رہے بعض کے خلاف مقدمات اور تحقیقات کے معاملے بھی بتائے جاتے ہیں۔ یہ سب لوگ تحریک انصاف میں اس لئے شامل ہوئے کہ یہ پارٹی حکومت میں آئے گی۔ وہ پارٹی کو ایک سواری کے طور پر سمجھ کر س میں بیٹھے کہ وہ انہیں حکومت کی منزل مقصود تک پہنچائے گی۔ ان افراد کا مطمع نظر تبدیلی یا عوام کی بہتری نہیں بلکہ حکومت میں شمولیت اور وہاں بیٹھ کر ذاتی فوائد حاصل کرنا تھا۔ 

پارٹی کے ہارڈ کور لوگوں کو دوسرا جھٹکا مخلوط حکومت قائم کرنے پر لگا۔ جہاں ایسے لوگوں اور پارٹیوں سے سمجھوتہ کرنا پڑا جو کسی طور پر اس تبدیلی کے حق میں نہیں جو عمران خان یا ان کی پارٹی چاہتی ہے۔

عمران خان اپنے کارکنوں اور ہمدردوں کو یہ پیغام دے رہے ہیں کہ’’ فکر نہ کریں میں بیٹھا ہوں‘‘۔ یعنی وہ خود پر انحصار کر رہے ہیں۔ اور تمام تر بوجھ خود اٹھانا پڑے گا۔کیا ایک بندہ اتنا سارا وزن اٹھا سکتا ہے؟ آج کی دنیا میں شراکت اور مشاورت اہم ہیں۔ نہ کوئی عقل کل ہے اور نہ تمام فیصلے کرنے اور ان پر عمل کرنے کی کسی انسان میں اتنی طات ہو سکتی ہے۔ 

وہ اپنے وزراء، اراکین اسمبلی، اتحادیوں، پارٹی رہنماؤں پر انحصار نہیں کر رہے ہیں۔ ایسے میں ان کو ذاتی مشیروں، ذاتی طور پر قریبی لوگوں اور اپنے اداروں سے باہر کے لوگوں پر انحصار کرنا پڑے گا۔ یہ وہ جگہ ہے جہاں سے خوشامد اور چاپلوسی کا راستہ نکلتا ہے۔ جس میں میرٹ، حقیقت پسندی اور عقلیت پیچھے رہ جاتی ہیں۔ دوسری طرف ایک فرد کے فیصلے اور عمل درآمد بھی ایک فرد کے ذریعے ہونے سے آمریت کا تصور پختہ ہوگا۔ آمریت خواہ کسی بھی شکل میں ہو، ملک اور جمہوری اداروں کے لے نقصان دہ ہوتی ہے۔

https://www.naibaat.pk/03-Sep-2018/16347

http://www.awaztoday.pk/singlecolumn/62822/Sohail-Sangi/Imran-Khan-Hukumat-Ko-Darpesh-Siyasi-Challenges.aspx

https://www.darsaal.com/columns/sohail-sangi/imran-khan-hukumat-ko-darpesh-siyasi-challenges-6701.html