حڪومت احتجاجي مارچ جي مشروط اجازت ڇو ڏني؟:

حڪومت احتجاجي مارچ جي مشروط اجازت ڇو ڏني؟

حڪومت احتجاجي مارچ جي مشروط اجازت ڇو ڏني؟

Posted on October 24, 2019 (1:30 pm)

وزيراعظم عمران خان کان اهڙي رويي جي اميد نه ڪئي پئي وئي پر حڪومت مخالف ڌر کي احتجاج جي اجازت ڏيئي بظاهر جمهوري هجڻ جو ته ڏيکاءَ ڏنو آهي. ان فيصلي کي ايئن به ورتو پيو وڃي ته حڪومت مولانا کي اٿندي ئي وجهه نه ڏنو ته هو ان جو پاڻي ڪڇي، ڄڻ بال واپس مولانا جي ڪورٽ ۾ اڇليو آهي ته هاڻ پرامن احتجاج ڪري ڏيکار.

اصل ۾ معاملو گهڻو تپي ويو هو. هڪ پاسي نواز شريف پنهنجي پارٽيءَ کي مڪمل طور احتجاج جو ساٿ ڏيڻ جون هدايتون ڏيئي ڇڏيون هيون ۽ ان جو اظهار پارٽي جي صدر شهباز شريف کان ڪرائي مونجهارا دور ڪري ڇڏيا ته اسلام آباد لاڪ ڊائون جي باري ۾ پارٽي اندر ڪي ٻه رايا آهن. جي يو آءِ ۽ نواز شريف وٽ هونئن ته وڃائڻ لاءِ ڪجهه ڪونه هو، جيڪي به ٿئي ها ان ۾ کين فائدو پئي پهتو. ٻئي طرف پيپلزپارٽي ڪجهه هٻڪ جو شڪار رهي، ڇاڪاڻ جو سنڌ حڪومت داءَ تي لڳي ٿي سگهي. ان ڪري بلاول ڀٽو اخلاقي ۽ سياسي حمايت جي اعلان سان گڏ ڪراچي کان ڪشمور تائين الڳ ڌرڻي جو اعلان ڪيو. مطلب ته پيپلزپارٽي سنڌ ۾ الڳ موبلائيزيشن ڪري. جيڪڏهن مولانا جو احتجاج ڪاميابي ڏانهن وڃي ٿو ته پيپلزپارٽي جي انتظام هيٺ ٿيندڙ احتجاج کي مولانا فضل الرحمان جي احتجاج سان ملائي سگهجي ٿو. ٽيون فيڪٽر واپارين جو هو جيڪي مولانا جو ساٿ ڏيڻ لاءِ تيار پئي ٿيا. اهي ڳالهيون پنهنجي جاءِ تي، ڪن تجزيه نگارن جو خيال آهي ته مولانا فضل الرحمان جو بيس خيبرپختونخواهه آهي، اتان جي وزيراعليٰ جڏهن بيان ڏنو ته صوبي ۾ ڪنهن کي چُرڻ به نه ڏينداسين ته موٽ ۾ پشاور ۾ صوبائي سطح جي ڪل پارٽي گڏجاڻي ۾ فيصلو ڪيو ويو ته جيڪڏهن احتجاج کي روڪيو ويو ته پختون روايتن موجب جواب ڏينداسين. مولانا فضل الرحمان جا لفظ اڃان به چٽا هئا ته جيڪڏهن ڏاڍمڙسي ڪئي وئي ته پوءِ اسين انهن کي گهرن تي وڃي پڄي وٺنداسين. ڳالهه ڳري ٿي وئي. اهڙو بيان مولانا فضل الرحمان ئي افورڊ ڪري سگهي ٿو، جنهن جي صوبي کي فيصلو ڪندڙ ادارن ۾ اهميت حاصل آهي. ورنه سنڌ واري رئيس جڏهن “اينٽ سي اينٽ بجادين گي” جي ڳالهه ڪئي ته پوءِ ڏيڍ سال تائين ملڪ کان ٻاهر ويٺو هو، تان جو ڌرتي وڃي ٺري ۽ پوءِ هو آيو.

چيو پيو وڃي ته ڳالهيون ڪرڻ ۽ احتجاج جي اجازت ڏيڻ وارو تحرڪ به خيبرپختونخواهه مان آيو. اها ڳالهه صوبي جي اڳوڻي وڏي وزير پرويز خٽڪ جي چوڻ تي شروع ڪئي وئي، جيڪو اڄڪلهه بچاءَ وارو وزير به آهي. جيڪڏهن جي يو آءِ ۽ حڪومت ٻئي ضد ڪري بيهي رهن ها ته پختونن جي صوبي ۾ اهي ڌريون پاڻ ۾ اٽڪي پون ها، جنهن جو نتيجو ڪجهه به نڪري پيو سگهي. سو هن نموني جي مشروط اجازت ڏيئي دراصل پختونن جي ٻن ڌرين کي هڪ ٻئي کان وڙهڻ کان روڪيو ويو.

جهڙي نموني سڄي ملڪ ۾ مولانا فضل الرحمان جو ڌرڻو پئي بيٺو، جنهن جي حمايت اپوزيشن ۽ واپاري ڪري رهيا هئا ته ان سان مدرسن جي به شامل ٿيڻ جو انديشو هو. جيڪڏهن ايئن ضد موجود رهي ها ته اهو عنصر مولانا کي ئي فائدو ڏئي رهيو هو. چئن مهينن کان احتجاج، لاڪ ڊائون، ڌرڻو ڪري ڪري جيڪا ڦوڪڻي ۾ هوا ڀرجي ويئي هئي، سا حڪومت پنهنجي پر ۾ اهو چئي خالي ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي ته “چلو توهان ڌرڻو هڻو، ان سان ڪو فرق نه پوندو.” حڪومت سمجهي ٿي ته ايئن ڪرڻ سان مولانا جي تحريڪ جو ٽيمپو ٽُٽي ويندو. ساڳئي وقت حڪومت ملڪ اندر ماڻهن توڙي ادارن ۽ بين الاقوامي سطح تي به اهو پيغام ڏيئي سگهندي ته اسين ڳالهيون ڪرڻ لاءِ تيار آهيون پر هو احتجاج ڪرڻ گهرن ٿا ته کين احتجاج جو حق ڏيون ٿا. پر هر ڪو ڄاڻي ٿو ته حڪومت پنهنجي رويي ۽ عمل ۾ اهڙي جمهوري ڪونهي جو ايئن احتجاج جو حق ڏيئي ڇڏي. جيڪا حڪومت چونڊيل جمهوري اداري پارليامينٽ کي کنگهڻ لاءِ تيار ناهي سا ڳالهين جي آڇ توڙي احتجاج جو حق ايئن ڏئي، سو وزيراعظم جو فيصلو نٿو لڳي. حڪومت ڳالهين جي آڇ ڪئي، رابطا به ڪيا پر ڳالهيون شروع نه پيون ٿين ڇاڪاڻ جو مولانا فضل الرحمان ڳالهين کي وزيراعظم جي استعيفيٰ سان مشروط ڪري ڇڏيو هو. رهبر ڪميٽي کي ان لاءِ وچ ۾ آندو ويو ته ڪو وچ وارو رستو نڪري سو ڳالهين لاءِ هڪ ڏاڪو مٿي اچڻ لاءِ اڻ سڌي طرح رهبر ڪميٽي کي هڪ ڏاڪو هيٺ اچڻو پيو ته “احتجاج ڪرڻ ڏيو، ڳالهيون ڪريون ٿا.” ايئن اپوزيشن جي عزت رهجي ويئي ۽ حڪومت جو به ڪم ٿي ويو.

حڪومت اصل ۾ مولانا فضل الرحمان کي انگيج رکڻ چاهي ٿي. ڳالهين ۾ مصروف رکڻ گهري ٿي. سڀني کي اهو تاثر ڏيڻ جي ڪوشش ڪري رهي آهي ته “ڏسو لڳا پيا آهيون. هروڀرو معاملي مان هٿ نه ڪڍيا آهن.” پر مولانا به ڏاهو ماڻهو آهي. انهن اٽڪلن کان آگاهه آهي، هو حڪومت جي انگيج رکڻ ۽ ٽيمپو ٽوڙڻ واري حڪمت عملي ۾ نه ايندو. ڳالهين جي اعلان ۽ حڪومت جي ٺهڻ بعد گذريل ٽن ڏينهن دوران هن اڳ ڏنل پلان “بي” ۽ “سي” کان هٽي هن نئين صورتحال تي به ڪجهه پلان ٺاهيو آهي، جيڪو اڃان واضح نه پيو ڪري. دراصل حڪومت کي موجوده حالتن ۾ ڪجهه وقت کپي. مولانا کي به سمجهايو ويو آهي ته ايترو جلدي جيڪڏهن عمران خان جي حڪومت ڊهي به پئي ته هو “سياسي شهيد” ٿي ويندو ۽ ايندڙ وقت ۾ سمورين سياسي توڙي غير سياسي ڌرين کي ڳچي ۾ پئجي ويندو. سو في الحال احتجاج ڪري داٻا ڏيئي ڇڏيو ۽ ٽن چئن مهينن جي ڌمڪي ڏيئي موٽي اچو. خيال آهي ته ايئن ئي ٿيڻ وارو آهي. 

Fazal March, Freedom March, 2019, Imran Khan

مولانا جي مارچ جا پلس ۽ مائنس پوائنٽس!: مولانا جي مارچ جا پلس ۽ مائنس پوائنٽس!

Plus and Minus Points of long March

Mualna Fazal March, 2019, JUI  

مولانا جي مارچ جا پلس ۽ مائنس پوائنٽس!

Posted on October 19, 2019 (2:32 pm)

چئن مهينن تائين “اسلام آباد لاڪ ڊائون” جو پڙهو گهمائڻ بعد مولانا فضل الرحمان پهرين ڪاميابي اصل مارچ شروع ڪرڻ کان اڳ ئي حاصل ڪري ورتي آهي. هر ڪنهن جي زبان تي انهيءَ مارچ جو ذڪر آهي. هڪ مٿاڇري نظر ۾ ملڪ اندر سڀ کان وڌيڪ متحرڪ جي يو آءِ (ايف) آهي، ٻئي نمبر تي پيپلزپارٽي. نواز ليگ في الحال روڊن توڙي چونڊيل ايوانن ۾ ڏيکاءُ نه ڏيئي رهي آهي پر پوءِ به نواز ليگ اهم آهي. نواز شريف، مولانا کي خط لکيو ته مخالف ڌر جي سمورين پارٽين کي احتجاج ۾ شامل ڪرڻ جي ڪوشش ڪري. اڳوڻي وزيراعظم جي هن خط جي معنيٰ “سانون ڀي لي چل نال وي” ورتي پئي وڃي.
مون کي لڳي ٿو ته عمران خان تي مولانا فضل الرحمان جو ڪو وڏو احسان ڪيل هو جيڪو هن جميعت علماء اسلام جي سربراهه کي مين اسٽيج ڏيئي لاهي ڇڏيو آهي. هو سياسي طور زندهه ۽ اهم ٿي ويو آهي. مين اسٽريم پارٽين کان ميدان خالي ڪرائي ڏنو آهي. اهو ڪم مشرف به ڪيو هو، اهو ٻيو دور هو. هاڻي جيڪڏهن حڪومت مين اسٽريم پارٽين کي ڀت سان لڳائي ٿي ته پوءِ مذهبي جماعتون ئي ميدان ۾ هونديون. رڳو ايترو ئي نه پر خود مذهبي بيانيو به مضبوط ٿي سموري سياست توڙي سماجيت کي تبديل ڪري ڇڏيندو. شايد حڪومت کي اها خبر ناهي ته مذهبي جماعتون معاشري جو اهو حصو آهن جن کي پاڙون هڻڻ جو موقعو مليو ته پوءِ انهن کي انهن طريقن سان هٽائي نٿو سگهجي جن طريقن سان عام سياسي پارٽين کي هٽايو ويندو آهي.
ملڪ جون مکيه پارٽيون پيپلزپارٽي ۽ نواز ليگ ڪنفيوز آهن ته آخر معاملي کي ڪيڏانهن نيو پيو وڃي؟ جيئن چيو پيو وڃي ته مارچ اسلام آباد پهچڻ بعد عمران خان جي حڪومت ڪيرائڻ تائين موجود هوندو. يعني هن مارچ جي ڪاميابيءَ کي حڪومت ڪيرائڻ سان مشروط ڪيو پيو وڃي. سوال اهو آهي ته حڪومت ڪيئن تبديل ٿئي. اڄ 58- ٽوبي واري شق آئين ۾ ڪونهي جو صدر حڪومت برطرف ڪري اسيمبليون ٽوڙي ۽ نين چونڊن جو اعلان ڪري. اٺين ترميم جي خاتمي ۽ ارڙهين ترميم بعد صورتحال تبديل ٿيل آهي. اهڙي صورت ۾ ٽي آپشن ٿي سگهن ٿا. حڪمران جماعت رضاڪارانه طور پنهنجو قائد ايوان تبديل ڪري. پر ان لاءِ نه پارٽي تيار ٿيندي ۽ نه ئي وري وزيراعظم پاڻ. ٻي صورت اها آهي ته ڪنهن طرح سان ڪورٽ وچ ۾ اچي، جيئن وزيراعظم گيلاني ۽ نواز ليگ جي دور ۾ نواز شريف سان ٿيو. مطلب حڪمران جماعت کي مجبور ڪيو وڃي ته اها اهڙو قدم کڻي پر ان جو به ڪو هروڀرو امڪان ڪونه ٿو لڳي. ٻنهي صورتن ۾ اِن هائوس تبديلي جو معاملو آهي. ٽئين صورت اها ته وچ مدي وارين چونڊن جي آپشن جي صورت ۾ اپوزيشن ۽ حڪمران جماعت جيڪڏهن نگران وزيراعظم تي متفق نٿيون ٿين ته رڳو وچ مدي واري چونڊن لاءِ موجوده وزيراعظم ئي نگران وزير اعظم ٿي سگهندو. سڀني ڳالهين ۾ ڪابه اهڙي قانوني يا آئيني صورتحال ناهي. ها اهو ضرور آهي ته وڏيون ڌريون جيڪڏهن دٻاءُ وجهنديون ته اهي ڪجهه به ڪرائي سگهن ٿيون. اهو “ڪجهه به ڪرائي سگهڻ” واري معاملي تي وڏو مونجهارو آهي. تڏهن ئي پيپلزپارٽي ۽ اي اين پي چون ٿيون ته چونڊون فوج جي نگراني ۾ نه ڪرايون وڃن.
بظاهر لڳي ٿو ته جيڪڏهن مولانا، ڪپتان خان کي ملهه ماري ٿو وڃي ته پوءِ پاڻ کي ايندڙ وقت ۾ وزيراعظم لاءِ اميدوار سمجهندو. اها سندس پراڻي خواهش به آهي. هن مشرف دور ۾ ڪراچي پريس ڪلب ۾ هڪ دفعو اهڙو اظهار ڪيو هو ۽ امريڪي سفير سان به لابنگ جي ڪوشش ڪئي هئي. مولانا کڻي اهميت حاصل ڪري وڃي، پر اها به پنهنجي جاءِ تي حقيقت آهي ته پاڪستان ۾ ڪڏهن به ڪا مذهبي جماعت ووٽن جي بنياد تي حڪومت ۾ نه اچي سگهي آهي. کڻي مذهبي ڪارڊ ڪيترو ئي پچايو ڇو نه وڃي. اهو حڪومتن کي ڪيرائڻ لاءِ ضرور استعمال ٿيندو آهي، پر ٺاهڻ لاءِ نه! اها به پنهنجي جاءِ تي حقيقت آهي ته گذريل ڪجهه ڏهاڪن ۾ مذهبي جماعتون بطور سياسي جماعت جي ڪمزور ۽ غير متعلقه Irrelevant ٿيون آهن. ان جو هڪ سبب اهو آهي جو جڏهن رياست ۽ اسٽيبلشمينٽ پنهنجو قانوني جواز ڄاڻائڻ لاءِ مذهب کي استعمال ڪنديون هجن، ته مين اسٽريم پارٽيون ساڳي ٻولي ڳالهائڻ شروع ڪنديون آهن. نتيجي ۾ مين اسٽريم پارٽين وٽ مذهبي رنگ ۽ ذائقي وارو چورن وڪڻڻ لاءِ گهٽ شيون رهجي وڃن ٿيون. ايئن ڄڻ مذهبي جماعتن کان اهو نعرو کسجي ويندو آهي جيئن ذوالفقار علي ڀٽي سوشلسٽن ۽ ڪميونسٽن کان سوشلزم جو نعرو کسي ورتو.
مولانا جون ڪجهه مائنس پوائنٽس آهن. هو پنهنجي سياسي تحريڪ تڏهن شروع پيو ڪري جڏهن سياست ۾ مذهبي جماعتن جو زوال آهي ۽ “مارڪيٽ” منديءَ جو شڪار آهي. جماعت اسلامي ڪڏهن بااثر مذهبي جماعت هئي. تنهن ضياءُالحق جي حمايت ڪري پنهنجو ڪم لاهي ڇڏيو، کيس پنهنجي قلعي ڪراچي مان بيدخل ٿيڻو پيو. اڄ اها پنهنجي شاگرد ونگ جي سينيئرز جي جماعت بڻجي چڪي آهي. جمعيت علماءِ پاڪستان به “ڊگهي بيماري” بعد جهڙوڪر گذاري ويئي. باقي رهيل جي يو آءِ ايف هئي. جمهوريت واري ڏهاڪي 2008ع کان 2018ع ان جو ڪم به پورو ڪري ڇڏيو.
ايئن به ڪونهي جو جي يو آءِ ايف لاءِ بنهه ڪا گنجائش ناهي. پيپلزپارٽي ۽ نواز ليگ ٻڏتر جو شڪار آهن، اهي جيڪڏهن مارچ ۾ شامل نه ٿيون به ٿين ته به مارچ کي سندن سياسي ۽ اخلاقي حمايت حاصل آهي. انهن ٻنهي جماعتن جي تحريڪ ۾ شامل نه ٿيڻ جا سبب مٿي ڄاڻائي چڪا آهيون. اهڙي صورت ۾ جڏهن ٻئي وڏيون پارٽيون ڪنهن هڪ يا ٻئي سبب ڪري روڊن تي اچي تحريڪ هلائڻ جي پوزيشن ۾ نه پيون بيهن، تڏهن مولانا فضل الرحمان ئي آهي جيڪو عمران خان جو آزمايل نسخو کيس ئي کارائي رهيو آهي. تجزيه نگارن جو خيال آهي ته ٻنهي جو سياسي بيس خيبر پختونخواه آهي. سو عمران خان مولانا خلاف ڪا ڪارروائي ڪرڻ ۾ بنهه ڪا تڪڙ نه ڪندو. مولانا جي لاءِ ٽئين پلس پوائنٽ اها آهي ته هو مدرسن ۽ مارڪيٽ جو ميلاپ ڪرڻ ڏي وڃي پيو. واپاري حڪومت جي مالي ۽ ٽيڪس پاليسين کان بيزار آهن ۽ مدرسن مان طالب نڪري سگهن ٿا. اهو ميلاپ خطرناڪ ٿي سگهي ٿو. ذوالفقار علي ڀٽي خلاف به آخري ڀيرو اهو نسخو آزمايو ويو هو.
سڀني کي خبر آهي ته اقتدار جو رستو پنجاب مان ئي لنگهندو آهي. پر هتي جي يو آءِ جي پوزيشن به ڪمزور آهي. اهو ئي سبب آهي جو هو پنجاب مان لنگهڻ گهري ٿو ۽ اتان جي مدرسن ۽ واپارين کي جاڳائڻ گهري ٿو. مارچ جو آغاز سنڌ مان ڪري رهيو آهي، سنڌ ۾ صوبائي حڪمران جماعت سهولتڪار بڻبي. يعني مارچ جو آغاز پروقار طريقي سان ٿيندو. هڪ ئي وقت سنڌ، پنجاب ۽ ڪي پي ڪي متحرڪ ٿيندا. جنهن سان مولانا ملڪ گير طاقت هجڻ جو تاثر ڏيندو. حڪمت عملي جي حوالي سان سنڌ مان آغاز ڪرڻ ان ڪري به ضروري آهي ته مارچ ۾ وقت جي حوالي سان ڊيگهه ٿيندي. اسلام آباد پهچڻ تائين پنج ست ڏينهن لڳندا. اها ڊيگهه حڪومت تي دٻاءُ ۽ مولانا جي مددگار ڌرين طرفان حڪمت عملي اڳتي وڌائڻ ۾ مدد ڏيندي اها ڊيگهه حڪمت عملي جو اهم حصو آهي.

مولانا جي مارچ جا پلس ۽ مائنس پوائنٽس!: مولانا جي مارچ جا پلس ۽ مائنس پوائنٽس!

مولانا جي مارچ جا پلس ۽ مائنس پوائنٽس!

Posted on October 19, 2019 (2:32 pm)

چئن مهينن تائين “اسلام آباد لاڪ ڊائون” جو پڙهو گهمائڻ بعد مولانا فضل الرحمان پهرين ڪاميابي اصل مارچ شروع ڪرڻ کان اڳ ئي حاصل ڪري ورتي آهي. هر ڪنهن جي زبان تي انهيءَ مارچ جو ذڪر آهي. هڪ مٿاڇري نظر ۾ ملڪ اندر سڀ کان وڌيڪ متحرڪ جي يو آءِ (ايف) آهي، ٻئي نمبر تي پيپلزپارٽي. نواز ليگ في الحال روڊن توڙي چونڊيل ايوانن ۾ ڏيکاءُ نه ڏيئي رهي آهي پر پوءِ به نواز ليگ اهم آهي. نواز شريف، مولانا کي خط لکيو ته مخالف ڌر جي سمورين پارٽين کي احتجاج ۾ شامل ڪرڻ جي ڪوشش ڪري. اڳوڻي وزيراعظم جي هن خط جي معنيٰ “سانون ڀي لي چل نال وي” ورتي پئي وڃي.
مون کي لڳي ٿو ته عمران خان تي مولانا فضل الرحمان جو ڪو وڏو احسان ڪيل هو جيڪو هن جميعت علماء اسلام جي سربراهه کي مين اسٽيج ڏيئي لاهي ڇڏيو آهي. هو سياسي طور زندهه ۽ اهم ٿي ويو آهي. مين اسٽريم پارٽين کان ميدان خالي ڪرائي ڏنو آهي. اهو ڪم مشرف به ڪيو هو، اهو ٻيو دور هو. هاڻي جيڪڏهن حڪومت مين اسٽريم پارٽين کي ڀت سان لڳائي ٿي ته پوءِ مذهبي جماعتون ئي ميدان ۾ هونديون. رڳو ايترو ئي نه پر خود مذهبي بيانيو به مضبوط ٿي سموري سياست توڙي سماجيت کي تبديل ڪري ڇڏيندو. شايد حڪومت کي اها خبر ناهي ته مذهبي جماعتون معاشري جو اهو حصو آهن جن کي پاڙون هڻڻ جو موقعو مليو ته پوءِ انهن کي انهن طريقن سان هٽائي نٿو سگهجي جن طريقن سان عام سياسي پارٽين کي هٽايو ويندو آهي.
ملڪ جون مکيه پارٽيون پيپلزپارٽي ۽ نواز ليگ ڪنفيوز آهن ته آخر معاملي کي ڪيڏانهن نيو پيو وڃي؟ جيئن چيو پيو وڃي ته مارچ اسلام آباد پهچڻ بعد عمران خان جي حڪومت ڪيرائڻ تائين موجود هوندو. يعني هن مارچ جي ڪاميابيءَ کي حڪومت ڪيرائڻ سان مشروط ڪيو پيو وڃي. سوال اهو آهي ته حڪومت ڪيئن تبديل ٿئي. اڄ 58- ٽوبي واري شق آئين ۾ ڪونهي جو صدر حڪومت برطرف ڪري اسيمبليون ٽوڙي ۽ نين چونڊن جو اعلان ڪري. اٺين ترميم جي خاتمي ۽ ارڙهين ترميم بعد صورتحال تبديل ٿيل آهي. اهڙي صورت ۾ ٽي آپشن ٿي سگهن ٿا. حڪمران جماعت رضاڪارانه طور پنهنجو قائد ايوان تبديل ڪري. پر ان لاءِ نه پارٽي تيار ٿيندي ۽ نه ئي وري وزيراعظم پاڻ. ٻي صورت اها آهي ته ڪنهن طرح سان ڪورٽ وچ ۾ اچي، جيئن وزيراعظم گيلاني ۽ نواز ليگ جي دور ۾ نواز شريف سان ٿيو. مطلب حڪمران جماعت کي مجبور ڪيو وڃي ته اها اهڙو قدم کڻي پر ان جو به ڪو هروڀرو امڪان ڪونه ٿو لڳي. ٻنهي صورتن ۾ اِن هائوس تبديلي جو معاملو آهي. ٽئين صورت اها ته وچ مدي وارين چونڊن جي آپشن جي صورت ۾ اپوزيشن ۽ حڪمران جماعت جيڪڏهن نگران وزيراعظم تي متفق نٿيون ٿين ته رڳو وچ مدي واري چونڊن لاءِ موجوده وزيراعظم ئي نگران وزير اعظم ٿي سگهندو. سڀني ڳالهين ۾ ڪابه اهڙي قانوني يا آئيني صورتحال ناهي. ها اهو ضرور آهي ته وڏيون ڌريون جيڪڏهن دٻاءُ وجهنديون ته اهي ڪجهه به ڪرائي سگهن ٿيون. اهو “ڪجهه به ڪرائي سگهڻ” واري معاملي تي وڏو مونجهارو آهي. تڏهن ئي پيپلزپارٽي ۽ اي اين پي چون ٿيون ته چونڊون فوج جي نگراني ۾ نه ڪرايون وڃن.
بظاهر لڳي ٿو ته جيڪڏهن مولانا، ڪپتان خان کي ملهه ماري ٿو وڃي ته پوءِ پاڻ کي ايندڙ وقت ۾ وزيراعظم لاءِ اميدوار سمجهندو. اها سندس پراڻي خواهش به آهي. هن مشرف دور ۾ ڪراچي پريس ڪلب ۾ هڪ دفعو اهڙو اظهار ڪيو هو ۽ امريڪي سفير سان به لابنگ جي ڪوشش ڪئي هئي. مولانا کڻي اهميت حاصل ڪري وڃي، پر اها به پنهنجي جاءِ تي حقيقت آهي ته پاڪستان ۾ ڪڏهن به ڪا مذهبي جماعت ووٽن جي بنياد تي حڪومت ۾ نه اچي سگهي آهي. کڻي مذهبي ڪارڊ ڪيترو ئي پچايو ڇو نه وڃي. اهو حڪومتن کي ڪيرائڻ لاءِ ضرور استعمال ٿيندو آهي، پر ٺاهڻ لاءِ نه! اها به پنهنجي جاءِ تي حقيقت آهي ته گذريل ڪجهه ڏهاڪن ۾ مذهبي جماعتون بطور سياسي جماعت جي ڪمزور ۽ غير متعلقه Irrelevant ٿيون آهن. ان جو هڪ سبب اهو آهي جو جڏهن رياست ۽ اسٽيبلشمينٽ پنهنجو قانوني جواز ڄاڻائڻ لاءِ مذهب کي استعمال ڪنديون هجن، ته مين اسٽريم پارٽيون ساڳي ٻولي ڳالهائڻ شروع ڪنديون آهن. نتيجي ۾ مين اسٽريم پارٽين وٽ مذهبي رنگ ۽ ذائقي وارو چورن وڪڻڻ لاءِ گهٽ شيون رهجي وڃن ٿيون. ايئن ڄڻ مذهبي جماعتن کان اهو نعرو کسجي ويندو آهي جيئن ذوالفقار علي ڀٽي سوشلسٽن ۽ ڪميونسٽن کان سوشلزم جو نعرو کسي ورتو.
مولانا جون ڪجهه مائنس پوائنٽس آهن. هو پنهنجي سياسي تحريڪ تڏهن شروع پيو ڪري جڏهن سياست ۾ مذهبي جماعتن جو زوال آهي ۽ “مارڪيٽ” منديءَ جو شڪار آهي. جماعت اسلامي ڪڏهن بااثر مذهبي جماعت هئي. تنهن ضياءُالحق جي حمايت ڪري پنهنجو ڪم لاهي ڇڏيو، کيس پنهنجي قلعي ڪراچي مان بيدخل ٿيڻو پيو. اڄ اها پنهنجي شاگرد ونگ جي سينيئرز جي جماعت بڻجي چڪي آهي. جمعيت علماءِ پاڪستان به “ڊگهي بيماري” بعد جهڙوڪر گذاري ويئي. باقي رهيل جي يو آءِ ايف هئي. جمهوريت واري ڏهاڪي 2008ع کان 2018ع ان جو ڪم به پورو ڪري ڇڏيو.
ايئن به ڪونهي جو جي يو آءِ ايف لاءِ بنهه ڪا گنجائش ناهي. پيپلزپارٽي ۽ نواز ليگ ٻڏتر جو شڪار آهن، اهي جيڪڏهن مارچ ۾ شامل نه ٿيون به ٿين ته به مارچ کي سندن سياسي ۽ اخلاقي حمايت حاصل آهي. انهن ٻنهي جماعتن جي تحريڪ ۾ شامل نه ٿيڻ جا سبب مٿي ڄاڻائي چڪا آهيون. اهڙي صورت ۾ جڏهن ٻئي وڏيون پارٽيون ڪنهن هڪ يا ٻئي سبب ڪري روڊن تي اچي تحريڪ هلائڻ جي پوزيشن ۾ نه پيون بيهن، تڏهن مولانا فضل الرحمان ئي آهي جيڪو عمران خان جو آزمايل نسخو کيس ئي کارائي رهيو آهي. تجزيه نگارن جو خيال آهي ته ٻنهي جو سياسي بيس خيبر پختونخواه آهي. سو عمران خان مولانا خلاف ڪا ڪارروائي ڪرڻ ۾ بنهه ڪا تڪڙ نه ڪندو. مولانا جي لاءِ ٽئين پلس پوائنٽ اها آهي ته هو مدرسن ۽ مارڪيٽ جو ميلاپ ڪرڻ ڏي وڃي پيو. واپاري حڪومت جي مالي ۽ ٽيڪس پاليسين کان بيزار آهن ۽ مدرسن مان طالب نڪري سگهن ٿا. اهو ميلاپ خطرناڪ ٿي سگهي ٿو. ذوالفقار علي ڀٽي خلاف به آخري ڀيرو اهو نسخو آزمايو ويو هو.
سڀني کي خبر آهي ته اقتدار جو رستو پنجاب مان ئي لنگهندو آهي. پر هتي جي يو آءِ جي پوزيشن به ڪمزور آهي. اهو ئي سبب آهي جو هو پنجاب مان لنگهڻ گهري ٿو ۽ اتان جي مدرسن ۽ واپارين کي جاڳائڻ گهري ٿو. مارچ جو آغاز سنڌ مان ڪري رهيو آهي، سنڌ ۾ صوبائي حڪمران جماعت سهولتڪار بڻبي. يعني مارچ جو آغاز پروقار طريقي سان ٿيندو. هڪ ئي وقت سنڌ، پنجاب ۽ ڪي پي ڪي متحرڪ ٿيندا. جنهن سان مولانا ملڪ گير طاقت هجڻ جو تاثر ڏيندو. حڪمت عملي جي حوالي سان سنڌ مان آغاز ڪرڻ ان ڪري به ضروري آهي ته مارچ ۾ وقت جي حوالي سان ڊيگهه ٿيندي. اسلام آباد پهچڻ تائين پنج ست ڏينهن لڳندا. اها ڊيگهه حڪومت تي دٻاءُ ۽ مولانا جي مددگار ڌرين طرفان حڪمت عملي اڳتي وڌائڻ ۾ مدد ڏيندي اها ڊيگهه حڪمت عملي جو اهم حصو آهي.

هڪ دفعو وري سعوديه جي ثالثي؟

PPP, Fazal, Saudia mediation, PMLN, 2019 

سعوديه جي حڪومت ۽ اپوزيشن پارٽين ۾ ثالثي؟

Posted on October 12, 2019 (1:51 pm)

نيٺ اپوزيشن جون مُک جماعتون مولانا فضل الرحمان واري نقطي تي وڃي پهتيون آهن. ان ۾ مولانا جو ڪمال پنهنجي جاءِ تي پر وڏو ڪمال حڪومت جو آهي، جنهن اپوزيشن جي ٻن وڏين جماعتن جا گس بند ڪري ڇڏيا. هن کان اڳ پيپلزپارٽي ۽ نواز ليگ ڌرڻي جي تاريخ اڳتي وٺي وڃڻ لاءِ زور ڀري رهيون هيون. ان ۾ ڪجهه نومبر مهيني جون نزاڪتون هيون ته وري ڪجهه ماڻهن ۾ حڪومت مخالف جذبا وڌڻ لاءِ گهربل وقت هو. ان سان گڏو گڏ اها ڳالهه اهم هئي ته پيپلزپارٽي ۽ نواز ليگ تحريڪ جي قيادت ۽ ان کان پوءِ ٿيندڙ اثر ۽ نتيجا پنهنجي پنهنجي هٿ ۾ رکڻ پئي گهريا.

هاڻي پيپلزپارٽي جو چيئرمين بلاول ڀٽو زرداري چوي ٿو ته اسان جا سڀ رستا بند ڪيا ويا آهن. هاڻي وٽن مولانا فضل الرحمان سان سهڪار ڪرڻ جو ئي رستو بچيو آهي. ساڳي صورتحال نواز ليگ جي آهي. نواز شريف کي چوڌري شگر ملز واري ڪيس ۾ به ملوث ڪيو ويو آهي. سندس پارٽي جو موقف اهو آهي ته پارٽي کي ديوار سان لڳايو پيو وڃي. ٻئي طرف پراڊڪشن آرڊر جاري ٿيڻ باوجود گرفتار اسيمبلي ميمبرن کي ايوان ۾ نٿو آندو وڃي. حڪومت تي دٻاءُ وجهڻ لاءِ نواز ليگ پنجاب ۾ اسٽينڊنگ ڪميٽين تان استعيفا ڏيڻ جو فيصلو پئي ڪري.

خيبرپختونخواهه جي وزيراعليٰ چيو پئي ته هو ڪنهن کي گهرن کان ٻاهر نڪرڻ ڪونه ڏيندو. ڪير هتان لنگهي ته ڏيکاري. اصل ۾ جي يو آءِ پنهنجي ڌرڻي جي شروعات سنڌ جي شهر سکر مان ڪرڻ ڏي وڃي پئي. ڪي پي ڪي جي وڏي وزير کي اها خبر هئي، ان ڪري هن شينهن ٿيڻ جي ڪوشش پئي ڪئي. حڪمت عملي اها آهي ته سنڌ ۽ پنجاب کي به سرگرم ڪجي ۽ ڌرڻي ۾ شامل ڪجي. بلاول ڀٽو سنڌ حڪومت ۽ پارٽي جي صوبائي قيادت کي هدايتون ڏيئي چڪو آهي ته جي يو آءِ کي ان ڪم ۾ هر ڪا مدد ڪئي وڃي.

مولانا فضل الرحمان جي ڌرڻي جي ڪاميابي ۽ ناڪامي بابت تجزيه نگار ۽ سياسي اڳواڻ مختلف تبصرا ڪري رهيا آهن. سندن خيال آهي ته اهو ڌرڻو حڪومت کي هٽائي نه سگهندو. ڏٺو وڃي ته ڪوبه هڪ ڌرڻو يا هڪ تحريڪ ڪنهن به حڪومت کي هٽائي نه سگهندي آهي. لڳاتار ننڍيون وڏيون تحريڪون هلنديون آهن. ان ذريعي حڪومت ايڪسپوز ٿيندي ۽ پوئتي هٽندي ويندي آهي ۽ نيٺ اهو فيصلائتو موڙ ايندو آهي جو ان کي وڃڻو پوندو آهي. ان سڄي عمل ۾ ڪابه حڪومت هجي، پنهنجا حامي ۽ اتحادي وڃائيندي رهندي آهي. ساڳئي وقت حڪمران طبقي کي به پنهنجي فيصلن تي نظرثاني ڪرڻ جو موقعو ملندو آهي ۽ هو اهو ڏسندو آهي ته ڪو ٻيو به آپشن موجود آهي. ان ڪري اهو چوڻ ته ڇاڪاڻ ته “وڏيون ڌريون” حڪومت سان گڏ بيٺل آهن، تنهن ڪري ڪجهه نه ٿيندو. ايترو صحيح ناهي. اهي ڌريون به آخر ڪيترو ساٿ ڏينديون. جڏهن اهڙيون وڏيون تحريڪون هلنديون آهن ته اهي حڪومت کي ڀلي ڪيرائي نه سگهن پر زخمي ضرور ڪري ڇڏينديون آهن. ان ڪري اهڙين تحريڪن جي پنهنجي هڪڙي اهميت آهي. ان ذريعي جيڪڏهن حڪومت زخمي يا ڪمزور ٿئي ٿي ۽ جيتري به پوئتي هٽي ٿي اها سياسي ڌرين جي ڪاميابي آهي.

هن سڄي منظر نامي ۾ هڪ نئين ڳالهه شامل ٿي آهي، سا اها ته مولانا فضل الرحمان اسلام آباد ۾ سعودي عرب جي سفير سان ملاقات ڪئي آهي. خبرون آهن ته سعودي سفارتڪار سان هڪ اعليٰ سرڪاري عهديدار به ملاقات ڪئي آهي. حڪومت جنهن ڪالهه تائين مولانا فضل الرحمان کي ڊيڄاريو پئي ۽ داٻا پئي ڏنا تنهن نيٺ ٽياڪڙي لاءِ هڪ غير ملڪ کي شامل ڪيو. اسلام آباد مان ايندڙ خبرن موجب سعودي سفير سومر ڏينهن اسلام آباد پهتو هو. چيو پيو وڃي ته هو هلندڙ هفتي دوران ئي واپس وطن ويندو. پنهنجي رپورٽ سعودي بادشاهه کي پيش ڪندو. اها ڳالهه به اهم آهي ته ٻن ٽن ڏينهن ۾ وزيراعظم عمران خان ته سعوي عرب وڃي رهيو آهي. تجزيه نگارن جو چون ٿا ته، “اهو چوڻ مناسب ٿيندو ته سعوديه مخالف سياسي جماعتن جي وچ ۾ ٽياڪڙي جو ڪردار ادا ڪري رهيو آهي.”هي ڪو پهروين ڀيرو ناهي جو سعودي عرب پاڪستان جي سياسي معاملن ۾ وچ ۾ پيو آهي. ذوالفقار علي ڀٽي جي خلاف جڏهن نون ستارن واري پي اين اي جي تحريڪ هلي هئي ته سعودي سفير ٽياڪڙي ڪري حڪومت ۽ مخالف ڌر کي ڳالهين جي ميز تي آندو هو. مشرف جي دور ۾ جڏهن نواز شريف کي جهاز جي اغوا واري ڪيس ۾ سزا آئي تڏهن به سعودي عرب سندس “ضمانت” ڪرائي ۽ کيس پاڪستان مان سعودي عرب نيو ويو جتي هو شاهي مهمان ٿي رهيو. وري جڏهن نواز شريف لنڊن مان زوري پاڪستان اچڻ جي ڪوشش ڪئي ته کيس گرفتار ڪيو ويو هڪ دفعو وري سعوديه کيس پاڪستان مان وٺي ويو. اهڙي ٽياڪڙي جا مضبوط مثال موجود آهن.

سعودي عرب جو مولانا فضل الرحمان تي ته مذهبي حوالي سان اثر آهي ئي پر نواز شريف جو به محسن رهيو آهي. ممڪن آهي ته هڪ دفعو وري سندس “ضمانت” ڪرائي وجهي، اهو ئي سبب آهي جو شهباز شريف خميس ڏينهن نواز شريف سان جيل ۾ رٿيل ملاقات نه ڪئي. کيس هن ملاقات ۾ ڌرڻي ۾ شموليت بابت پارٽي جي سفارشن کان آگاهه ڪرڻو هو ۽ آخري فيصلو نواز شريف کي ڪرڻو آهي. مولانا فضل الرحمان ۽ سعودي سفير جي ملاقات جو اڃان ڪو نتيجو نه نڪتو آهي. ان ڪري نواز ليگ به ڌرڻي ۾ شموليت بابت پنهنجي باقاعده گڏجاڻي ۾ ڀرپور شموليت جو اعلان نه ڪيو آهي.

پيپلزپارٽي جا سعودي عرب سان ڪي پرجوش ناتا نه رهيا آهن. سعودي جي ثالثي مولانا فضل الرحمان کان اڳتي وڌي نواز شريف تائين به ويندي. جيڪڏهن ايئن ٿيو ته پيپلزپارٽي وري گڏيل عرب امارتن وارو چينل استعمال ڪندي، جنهن سان ذوالفقار علي ڀٽو کان وٺي بينظير ڀٽو ۽ آصف زرداري تائين پارٽي جي قيادت جا ويجها ناتا رهيا آهن. انهن ملڪن موجوده حڪومت جي دور ۾ پاڪستان جي مالي مدد ڪئي ۽ تيل به اوڌر تي ڏنو. جيڪڏهن سعوديه جي ثالثي ڪم ڏيکاري ٿي ته رڳو حڪومت جون فرمائشون پوريون نه ٿينديون، بلڪه ان پيڪيج ۾ مولانا فضل الرحمان، نواز شريف ۽ آصف زرداري لاءِ به ڪجهه موجود هوندو. جيڪڏهن اهو ڪم ٿي وڃي ته چئبو ته مولانا فضل الرحمان پنهنجي کسيل سياسي حيثيت بحال ڪرائي وٺندو. پر هاڻوڪو مولانا ڳرو ٿي پوندو. پوءِ اهو وزن نواز ليگ ۽ پيپلزپارٽي کي به کڻڻو پوندو

https://www.pahenjiakhbar.com/articles/سعوديه-جي-حڪومت-۽-اپوزيشن-پارٽين-۾-ثالث/

https://www.pahenjiakhbar.com/articles/%d8%b5%d9%88%d8%a8%d9%86-%db%be-%da%a6%d9%8a%d8%b1%da%a6%d8%a7%d8%b1-%d8%ac%d9%88-%d8%a8%d9%84-%da%87%d9%88-%d8%a2%d9%86%d8%af%d9%88-%d9%88%d9%8a%d9%88-%d8%a2%d9%87%d9%8a%d8%9f/

صوبن ۾ ڦيرڦار جو بل ڇو آندو ويو آهي؟

Posted on October 4, 2019 (1:51 pm)

قومي اسيمبلي جي اسپيڪر صوبن جي حدن ۾ ڦيرڦار ۾ صوبن جو اختيار ختم ڪرڻ بابت آئيني ترميم وارو بل غور لاءِ اسٽينڊنگ ڪاميٽي کي موڪليو آهي. قومي اسيمبلي ۾ ٿيل ان فيصلي خلاف سنڌ اسيمبلي ٺهراءُ منظور ڪندي ان کي صوبن خاص ڪري سنڌ ۽ وفاق خلاف سازش سڏيو آهي. ايم ڪيو ايم جي خاتون ميمبر ڪشور زهره ۽ امين الحق صوبن جي حدن ۾ ڦيرڦار لاءِ آئين جي آرٽيڪل 239 جي ذيلي شق 4 ۾ ترميم لاءِ بل پيش ڪيو آهي، جنهن موجب ان معاملي ۾ صوبن جو اختيار ختم ٿي ويندو ۽ رڳو وفاق کي ئي اختيار هوندو ته هو صوبن جي حدن ۾ ڦيرڦار ڪري سگهي. آئين موجب صدر ڪنهن به صوبي جي حدن ۾ ڦير ڦار بابت قومي اسيمبلي ۽ سينيٽ جي پاس ڪيل بل تي تڏهن صحيح ڪندو جڏهن واسطيدار صوبي جي اسيمبلي وٽان به اهو ٻه ڀاڱي ٽي جي اڪثريت سان منظور ٿيل هوندو. قومي اسيمبلي ۾ پيش ڪيل هن بل جي ايم ڪيو ايم ۽ پي ٽي آءِ حمايت ۽ پيپلزپارٽي مخالفت ڪئي. جڏهن ته نواز ليگ سميت اپوزيشن جي ٻين جماعن جو موقف اڃان سامهون نه آيو آهي. وفاقي وزير علي محمد خان چوي ٿو ته صوبن جي اختيار واري معاملي تي غور ڪرڻ ۾ ڪو هرج ناهي.

هي بل ايم ڪيو ايم پيش ڪيو آهي، جيڪا ماضي ۾ سنڌ جي ورهاڱي ۽ ڪراچيءَ کي الڳ انتظامي يونٽ قرار ڏيڻ جو وقفي وقفي سان مطالبو ڪندي رهي آهي ۽ ڪوششون به ڪندي رهي آهي. ان ڪري اهو بل سڌو سنئون سنڌ جي خلاف ئي سمجهيو پيو وڃي. ايم ڪيو ايم مشرف دور ۾ مڪمل طور اقتدار ۾ هئي، پر تڏهن به صوبائي اسيمبلي سندس مطالبي جي راهه ۾ رڪاوٽ هئي. سنڌ اسيمبلي ڪنهن به صورت ۾ اهڙو ڪو بل منظور ڪرڻ لاءِ تيار نه هئي. اڄ به ساڳي صورتحال آهي. ان ڪري هاڻي اها ڪوشش ٿي رهي آهي ته صوبي جي حدن ۾ ڦيرڦار جي اختيار بابت صوبي جو حق ختم ڪيو وڃي ۽ اهو مڪمل طور تي وفاق جي اختيار ۾ هليو وڃي پوءِ وفاق جيئن چاهي پينسل سان جاميٽري جي شڪلين وانگر صوبن جون حدون ٺاهي.

جهڙي نموني سان ملڪ کي هلايو پيو وڃي ان کي ڏسندي صاف نظر اچي رهيو آهي ته قومي اسيمبلي ۾ ڪا به هڪ پارٽي ايتري اڪثريت حاصل نه ڪري سگهندي جيڪا اڪيلي سر حڪومت ٺاهي سگهي. ان کي هر حال ۾ ٽيهارو کن سيٽن جي ضرورت پوندي رهندي. ايئن جيڪڏهن سنڌ جي حدن ۾ ڪا ڦيرڦار آندي ويئي ته وفاق ۾ سنڌ جي مجموعي طور تي سياسي بارگيننگ جي پوزيشن ڪمزور ٿي ويندي. ڪراچيءَ جي بنياد تي ٻين صوبن سان واسطو رکندڙ پارٽيون حڪومتون ٺاهينديون رهنديون. ان جو نتيجو رڳو سياسي نه، پر عملي طرح سان ڪراچيءَ جو سنڌ سان ڳانڍاپو ئي ختم ٿي ويندو. ڪراچي سامونڊي بندرگاهه آهي، صنعتي مرڪز تي آهي، سامونڊي پٽي واپار جي عالمي لنگهه تي آهي. ايئن ان جي اسٽريٽجڪ بيهڪ به آهي. اهم ڳالهه اها آهي ته اهڙي قسم جي ڊيزائين جي صورت ۾ پنجاب جي به سياسي بارگيننگ واري پوزيشن ڪمزور ٿيندي. جڏهن ته اڳتي هلي ڪوبه حاڪم پنجاب ۽ بلوچستان صوبن کي پنهنجي مرضي سان ورهائي سگهي ٿو.

قومي اسيمبلي ۾ جڏهن اهو بل پيش ٿيو ته سنڌ سان واسطو رکندڙ جي ڊي اي ۽ پي ٽي آءِ جا ميمبر غوث بخش مهر، نزهت پٺاڻ ۽ اقليتي ميمبر جئه پرڪاش لوڪراڻي به موجود هئا پر اهي خاموش رهيا. جڏهن ته عمرڪوٽ سان واسطو رکندڙ پي ٽي آءِ جي اقليتي ميمبر لال مالهي بعد ۾ ميڊيا کي اهو موقف ڏنو ته جيڪڏهن اهو بل پاس ٿئي ٿو ته پوءِ هو تحريڪ انصاف جو حصو نه رهندو.

هن بل جي ٽوڙ طور سنڌ اسيمبلي غلام قادر چانڊيو جو پيش ڪيل ٺهراءُ اڪثريت راءِ سان منظور ڪيو. فنڪشنل ليگ جي نصرت سحر موجب ته سندس پارٽي سنڌ جي ورهاست جي خلاف آهي ۽ پيپلزپارٽي جي پيش ڪيل ٺهراءُ جي مخالفت نه ڪئي.

قومي اسيمبلي ۾ پيش ڪيل بل جي حمايت سان منطقي طور تحريڪ انصاف لاءِ آزمائش هجي ها، جو اها هڪ اتحادي جي بل جي حمايت ڪري رهي آهي جڏهن ته جي ڊي اي سنڌ ۾ بل جي مخالفت وارو موقف کنيو بيٺي آهي پر جيئن ته جي ڊي اي ڪو منظم يا پارٽين تي ٻڌل اتحاد ناهي، بلڪه شخصيتن جو مجموعو آهي جيڪي پنهنجي ذاتي/سياسي مفادن خاطر اچي ان ڇٽيءَ هيٺ بيٺا آهن، ان ڪري اهي قومي اسيمبلي ۾ ڪو چٽو موقف ڏيکارڻ کان لنوائي رهيا آهن. سو عملي طور تي حڪمران جماعت جي صحت تي ڪو اثر نه پوندو، البته جيڪي سياست ڪندي عوام تائين وڃڻ چاهين ٿا، اهڙن ڪن فردن يا ڌرين کي ضرور الڪو ٿيندو. پيپلزپارٽي سمجهي ٿي ته بل سمورن صوبن خاص ڪري سنڌ ۽ وفاق جي خلاف آهي. جيڪڏهن قومي اسيمبلي مان ان کي پاس ڪرائڻ جي ڪوشش ڪئي ويئي ته سخت رد عمل ڏيکاريو ويندو. هاڻي ته ايم ڪيو ايم جي اڳواڻ ڪنور نويد اعلان ڪري ڇڏيو آهي ته آئين ۾ ترميم وارو بل سنڌ ۾ نئين صوبي ٺاهڻ لاءِ آهي. ڪراچي کان حيدرآباد تائين علائقن کي گڏي صوبو ٺاهيو ويندو. موٽ ۾ عوامي تحريڪ جي ٻنهي گروپن ۽ ڊاڪٽر قادر مگسي تحريڪ هلائڻ جو اعلان ڪيو آهي.

قانون واري وفاقي وزير فروغ نسيم پهرين سنڌ ۾ آرٽيڪل 149 لاڳو ڪرڻ لاءِ ڪراچي کي انتظامي يونٽ بنائڻ جي ڳالهه ڪئي. جڏهن سنڌ ان تي احتجاج ڪيو ته هن يوٽرن ورتو ۽ وضاحتون پيش ڪيون. فروغ نسيم جو تعلق ايم ڪيو ايم سان آهي پر هن وفاقي وزير جي حيثيت ۾ جيڪي ڳالهيون ڪيون سي سندس پارٽي نه پر حڪومت جي پاليسي جو ئي حصو آهن. وزير قانون جي ان ڳالهه کانپوءِ ڪراچي ۾ خاص قسم جو ماحول ٺاهيو ويو. هاڻي صوبن جي ٻيهر جوڙجڪ بابت بل سامهون آيو آهي. هن تحرڪ بعد صورتحال اها وڃي بيٺي آهي جو سنڌ اسيمبلي ۽ قومي اسيمبلي هڪ ٻئي جي آمهون سامهون اچي ويون آهن. صوبي ۾ هڪ دفعو وري لساني سياست کي هوا ڏني پئي وڃي جيڪا پوين پساهن ۾ هئي پر هاڻي ان کي آڪيسيجن ڏني ويئي آهي.

آخر ڪهڙو سبب آهي جو هن خاص وقت ۾ اهو بل پيش ڪرايو ويو آهي؟ ڇا هي سياسي نابلوغت آهي؟ ڇا ملڪ کي درپيش معاشي مسئلن کان ڌيان هٽائڻ لاءِ ڪيو پيو وڃي؟ اهو به چيو پيو وڃي ته مڪاني ادارن جون چونڊون ويجهيون آهن. جنهن ۾ ايم ڪيو ايم پنهنجو حصو گهري ٿي. ڪجهه سال اڳ واڳ ڌڻين اهو فيصلو ڪيو هو ته ايم ڪيو ايم جي لساني ۽ عليحدگي واري سوچ جي سياست ۾ گنجائش نه هوندي. پر ڇا هاڻي انهن فيصلو تبديل ڪيو آهي؟ لساني ورڇ جي ماحول ۾ ايم ڪيو ايم ۽ پيپلزپارٽي کي مڪاني چونڊن ۾ ته فائدو ٿي سگهي ٿو، تحريڪ انصاف کي ڪهڙو فائدو ٿيندو؟ هڪ انديشو اهو به ڏيکاريو پيو وڃي ته نئين سر جوڙجڪ ڪندي سمورن صوبن جي شڪل ۽ تعداد تبديل ڪيو ويندو. جنهن بعد انهن جا سياسي ۽ فيصلي سازي جا اختيار ختم ڪيا ويندا.

هن بل جو اپوزيشن جماعتن پيپلزپارٽي، نواز ليگ ۽ مولانا فضل الرحمان جي رٿيل آزادي مارچ سان به تعلق لڳي ٿو. حڪومت ڪو نئون شوشو ڇڏڻ پئي گهري، جيڪو زميني حقيقتن تي ڪا چادر ويڙهي ڇڏي. بظاهر اهڙي ڪابه صورت نظر نٿي اچي ته تڪراري بل جي منظوري لاءِ پارليامينٽ جي ٻنهي ايوانن مان ٻه ڀاڱي ٽي اڪثريت حاصل ٿي وڃي پر پوءِ حڪمران جماعت اهو بل اڳتي ڪندي بحث وڌائي رهي آهي

Provinces division bill, 2019