نواز ليگ ۽ پ پ قيادت جي جبري ريٽائرمينٽ بدران “گولڊن ھينڊ شيڪ”؟

Posted on May 10, 2019 (11:26 am)

ھاڻي 8-9 مھينا ٿيڻ وارا آھن جو پيپلزپارٽي ۽ نواز ليگ جو گھيرو سوڙھو ڪيو پيو وڃي. ھر گذرندڙ ڏينھن مان لڳي ٿو تھ ٻن وڏين ۽ ويجھي ماضي جي حڪمران جماعتن کي “کُڏي لائين” لڳايو پيو وڃي. صورتحال کي اوڏانھن ڌڪيو پيو وڃي جو ٻنھي جماعتن جا وڏا آصف علي زرداري ۽ ميان نواز شريف سياست مان ريٽائر ٿي وڃن يا وري جيل ۾ وڃن. نواز جي ڪيس ۾ اھو عمل ذري گھٽ پورو ٿي ويو آھي. نواز شريف ضمانت جو مدو پورو ٿيڻ بعد جيل ڀيڙو ٿي چڪو آھي، پارٽي ۾ نوان عھديدار چونڊيا ويا آھن. جيتوڻيڪ شھباز شريف اڃان تائين پارٽي جو صدر آھي ۽ اپوزيشن ليڊر آھي پر حالتون توڙي تجزيا نگار ٻڌائين ٿا تھ وٽس اھي ٻئي عھدا بھ رسمي طور آھن. عملي طرح ھو بھ انھن عھدن جون ذميواريون پارٽي جي “نئين قيادت” جي حوالي ڪري چڪو آھي. جيئن نواز شريف پارٽي جي سرپرست طور آھي، شھباز شريف لاءِ بھ ڪا اھڙي جاءِ ڳولي پئي وڃي. مريم نواز ۽ حمزه شريف سان گڏوگڏ خواجا آصف، شاھد خاقان عباسي، رانا تنوير، احسن اقبال کي عھدا ۽ ذميواريون ڏنيون ويون آھن.

ھاڻي پيپلزپارٽي جو وارو آھي. اھو ئي سمجھيو پئي ويو. پيپلزپارٽي جي قيادت خلاف ڪارروائي رمضان جي ڀلاري مھيني کان اڳ ٿيڻي ھئي، پوءِ آءِ ايم ايف سان ھلندڙ ڳالھين جي ڪري خيال آھي تھ اھو ڪم عيد کان پوءِ ٿيندو. مکيھ ڪيس ڪوڙن بئنڪ اڪائونٽن ۽ مني لانڊرنگ وارو آھي پر ان سان گڏ ھڪ ٻھ ڪيس ٻيا بھ تيار ڪري رکيا پيا وڃن، بلڪل ايئن جيئن نواز شريف سان ڪيو ويو تھ متان ھڪ ڪيس ۾ ڪو قانوني جھول نڪري اچي يا ڪو جج فيصلي کي تبديل نھ ڪري وجھي، اھڙي صورت ۾ ٻيو ڪيس تيار ھجي. ٻنھي پارٽين خلاف وڌيڪ ڪاررواين کان اڳ گذريل ڊسمبر ۾ اھا رپورٽ آئي تھ ملڪ ۾ ڪل 79 سياستدان خلاف ڪرپشن جا ڪيس آھن، جن ۾ ٽيھه پنجٽيھه سيڪڙو پيپلزپارٽي جا آھن، جڏھن تھ نواز ليگ جا ٻاويھه کان پنجويھه سيڪڙو، تحريڪ انصاف جا 13 سيڪڙو اڳواڻ آھن. ان کان علاوه ڪجھه سرڪاري ملازمن ۽ واپارين وغيرھ تي بھ ڪيس آھن. جيڪا ڪارروائي ٿي رھي آھي، اھا ٻنھي پارٽين جي قيادت خلاف ٿي رھي آھي. نواز ليگ ۾ نواز شريف ۽ شهباز شريف، پيپلزپارٽي ۾ آصف زرداري ۽ فريال ٽالپر نشاني تي آھن. ٻيا جيڪڏھن آھن تھ اھي ڪارروائي ھيٺ ساڳئي ڪيس ۾ ملوث ٿيل آھن. اھو ئي سبب آھي جو ھن احتساب کي “سليڪٽيڊ” احتساب سڏيو پيو وڃي. ھونئن پيپلزپارٽي ۽ نواز ليگ جا ماڻھو ڪرپشن جي الزام ھيٺ ان ڪري بھ آھن جو ماضي ۾ اھي ئي ٻھ پارٽيون حڪومت ۾ رھيون آھن، تحريڪ انصاف کي تھ ھاڻي وارو مليو آھي.

سڌ سماءُ وارو اڳوڻو وزير فواد چوڌري گذريل ڊسمبر کان اھو چوندو اچي تھ “زرداري ۽ نواز شريف ٻنھي جون جائدادون ضبط ٿينديون ۽ اھي جيل ويندا. انھن جي سياست ختم ٿي چڪي آھي.” انھن ئي ڏينھن ۾ آصف علي زرداري ٽن سالن واري مدت رکندڙن جو ذڪر ڪيو. ھن چيو ھو تھ مقرر مدت وارا اچڻا وڃڻا آھن، ميدان ۾ رڳو سياستدان ئي مستقل رھي ٿو. عدليھ ھجي يا عسڪري ادارو، انھن ٻنھي ھنڌن تي عھدي جي مدت يا عمر جي حد مقرر آھي جنھن بعد اُتان جو ماڻھو ريٽائر ٿئي ٿو ۽ ان جي ڪا بھ مزاحمت نٿي ٿي. انھن ٻنھي ادارن ۾ ويٺل آفيسر پنھنجي پاڻ کي سياستدانن کان مٿانھون سمجھن ٿا، ڇاڪاڻ جو ھو سمجھن ٿا تھ پيشي جي لحاظ کان انھن ٻنھي باقاعدھ سکيا ورتي آھي ۽ ھڪ نقطي تي اچي کين ريٽائر ٿيڻو آھي.

سياستدان جو معاملو ان کان مختلف ھوندو آھي. سياست ملڪي حالتن جو مطالعو گھري ٿي. سماج کي سمجھڻو پوندو آھي، ايڊجسٽمينٽ ۽ اڪوموڊيٽ ڪرڻو پوندو آھي، تنھنڪري سياستدان ٿيڻ ۾ وقت لڳندو آھي. ان لاءِ سھپ وڏي کپي. سياست پنھنجي جوھر ۾ ڪو پيشو يا نوڪري ناھي، اھا بنيادي طور تي خدمت آھي. سياستدان ھٿ ٺوڪيا يا پاڻمرادو نه ھوندا آھن، بلڪه اهي مقبول ھوندا آھن. ھو ھڪ اليڪشن ۾ جيڪڏھن ھارائي اقتدار کان ٻاھر ھليا ويندا آھن تھ ٻي اليڪشن کٽي وري حڪومت ۾ اچي ويندا آھن. سڄي دنيا ۾ سياست ۽ سياستدانن جو معاملو ايئن ئي ھلندو آھي. مسئلو اھو آھي ته سياست ۽ باقي ٻن ادارن جي پاڻ ۾ ڀيٽ ڪرڻ يا ان ڏس ۾ ڪا مزاحمت ڪرڻ سبب ئي ھر ڏھين پندرھين سال سياستدانن جي ڇنڊڇاڻ جو ڪارڻ بڻجي ٿي.سياستدانن ۽ عدليھ توڙي عسڪري اداري ۾ ٻيو فرق اهو بھ آھي تھ ملڪ جا اڄوڪا ٻھ چوٽي جا سياستدان نواز شريف ۽ آصف علي زرداري اڃان تائين سياست جي ميدان ۾ بيٺا آھن. انهن ٻنهي جي حڪمراني دوران ڪيترائي چيف جسٽسز صاحبان ۽ آرمي چيفس آيا ۽ مدو پورو ٿيڻ بعد ريٽائر ڪري ويا. ھڪ ٻيو دلچسپ پھلو اھو بھ آھي تھ سياستدان پنھنجي سياسي وراثت پنھنجي اولاد کي ڏيئي سگھن ٿا، بلڪه ڏني اٿن.

ھاڻي جيڪو فارمولا ٺاھيو ويو آھي سو اھو تھ نواز شريف ۽ آصف زرداري ٻئي سياسي ميدان کان آئوٽ ٿي باقاعدھ ريٽائرمينٽ جو اعلان نھ ڪن تھ پوءِ جيل ۾ وڃي مرحلي وار ريٽائرمينٽ جو گس وٺن. ٻنھي اڳواڻن وڏا وس ڪيا پر ٻنھي خلاف ڪرپشن جو تکو ھٿيار استعمال ٿي رھيو آھي، ھي اھڙو ھٿيار آھي جنھن کي عوام ۾ مقبوليت بھ حاصل آھي. جڏھن عام ماڻھو ڳالھائيندو آھي تھ چوندو آھي تھ “زرداري صاحب ۽ ميان صاحب اقتدار جا مزا ورتا، ھاڻي ڪُنڊڙي وٺي الله الله ڪن. سياسي وراثت اولاد حوالي ڪن.” پر اقتدار عجيب نشو ھوندو آھي. مغل شھنشاھھ اورنگزيب جا قصا تاريخ جو حصو آھن پر تاريخ ۾ اھڙا انيڪ مثال آھن. نواز شريف ۽ آصف زرداري پنھنجي اولاد لاءِ سياست نھ پيا ڪن. حقيقت اھا آھي تھ انھن پنھنجي سياست لاءِ پنھنجي اولاد بلاول ڀٽو ۽ مريم نواز کي ميدان ۾ لاٿو آھي، انهن جي باقاعدھ تربيت ڪئي آھي ۽ ھاڻي انھن ٻنھي وٽ پارٽي جا مکيھ عھدا بھ آھن. اھا الڳ ڳالھھ آھي تھ اھي ٻئي پارٽيون توڙي زرداري ۽ نواز شريف خود پنھنجي طور تي الڳ الڳ ماڊل آھن. ھن وقت آصف علي زرداري بظاھر سياسي منظرنامي کان ٻاھر آھي، جڏھن تھ بلاول ڀٽو زرداري ڏاڍا ريڊيڪل بيان ڏئي رھيو آھي. گذريل ٻن ٽن مھينن کان اھو پيو لڳي تھ بلاول مڪمل طور پارٽي جون واڳون سنڀالي ورتيون آھن يعني پارٽي قيادت ۽ پارٽي ذھني طور فيصلو ڪري ورتو آھي تھ ايندڙ وقت ۾ پارٽي بلاول ھلائيندو، زرداري پاڻ کي پارٽي مان ايئن دستبردار ڪندو، جيئن نواز شريف ڪيو. يعني ملڪ جون ٻھ مکيھ پارٽيون “اولڊ گارڊز” جي بدران نئين نسل جي قيادت ۾ ھونديون. جيئن نوڪري ۾ جبري ريٽائرمينٽ ٿيندي آھي. تيئن اڄ جي ڪارپوريٽ ڪلچر ان جو ھڪ مھذب نالو رکيو آھي جنھن کي “گولڊن ھينڊ شيڪ” چيو ويندو آھي. اھڙي ريت پيپلزپارٽي ۽ نواز ليگ پاران پراڻي قيادت کي “جبري ريٽائرمينٽ” نھ پر گولڊن ھينڊ شيڪ ڏنو ويو آھي ته اهي ٻئي سياسي ميدان کان ٻاھر رھن، انھن جي بدران مريم نواز ۽ بلاول ڀٽو ڀلي سياست ڪن.

PPP, NawazSharif,Golden handshake, PMLN, zardari, Retirement, 2019, Pahenji Akhbar,

https://bit.ly/2DZGXkq

ڇا احتساب عدالت سڀاڻي نواز شريف کي سزا ٻڌائيندي؟ سهيل سانگي

ڇا احتساب عدالت سڀاڻي نواز شريف کي سزا ٻڌائيندي؟

سهيل سانگي

  ايون فيلڊ ريفرنس جي فيصلي جا رڳو شريف خاندان تي ئي نه، پر ملڪي سياست تي گهرا ۽ وڏي حد تائين هاڃيڪار اثر پوندا. جيڪڏهن نواز شريف کي سزا اچي ٿي ته ان صورت ۾ ان کي سياسي طور ورتو ويندو. ڪن تجزيه نگارن موجب ائين ملڪي تاريخ جو هڪ اهڙو باب کلڻ پيو وڃي، جنهن ۾ جمهوري عمل، آئيني نظام ۽ سياسي ماحول سڀ ڪجهه خطري ۾ پئجي سگهي ٿو. احتساب عدالت جو فيصلو وڏي پيماني تي ايندڙ چونڊن تي اثرانداز ٿيندو. هونئن به هيستائين جيتري چونڊ مهم هلي آهي، ان تي به نواز شريف حاوي رهيو آهي. اهو سلسلو فيصلي اچڻ بعد وڌيڪ ڇانيل رهندو. هفتو کن اڳ تائين سياسي بازار ۾ اهي ڳالهيون ٿي هليون ته نواز شريف سياست مان به هٿ ڪڍڻ لاءِ تيار ٿي ويو آهي ۽ هو پارٽي ۽ سياست شهباز شريف جي حوالي ڪرڻ لاءِ تيار ٿي ويو آهي. شرط اهو آهي ته سندن جان ڪيسن مان ڇُٽي ۽ گڏوگڏ اهو ته سندس ملڪيت کي هٿ نه لاتو وڃي. اهڙي صورت ۾ محتاط رهندڙ ۽ نرم رويو رکندڙ شهباز شريف کي کيڏڻ جو موقعو ڏنو ويندو، جيڪو چوڌري نثار جي ساٿين سان گڏ سيٽ اپ ٺاهي وٺندو. هن فارمولي جي وڪالت ڪندڙن موجب وفاق ۾ عمران خان جي گڏيل حڪومت جڙندي. باقي صوبن ۾ جيئن چونڊن کان اڳ صورتحال هئي، تيئن بيهندي. عمران خان انهيءَ فارمولا تي راضي ناهي. هو پاڻ وزيراعظم ٿيڻ چاهي ٿو ۽ اهو به ته سندس ئي پارٽي کي اڪثريت ملي. هو ڪنهن ٻي وڏي پارٽي جي محتاجي کڻڻ نٿو چاهي.

اهي سوال به پنهنجي جاءِ تي آهن ته ڌر ڌڻي عمران خان جي ڦرڻي گهرڻي طبيعت ۽ سياسي سمجهه بابت اڃا تائين شڪ ۾ آهن. ان ڪري هو مٿس پوري طرح ڀروسو ڪرڻ لاءِ تيار ناهن. جڏهن عمران خان کي سرسي ڏيڻ بنا فارمولو هليو پئي ته پيپلز پارٽي جو وڏو اهو چئي رهيو هو ته اسان کان سواءِ حڪومت ٺهي نه ٿي سگهي. جيڪو به حڪومت ٺاهيندو، سو اسان ڏانهن ايندو. وڌ ۾ وڌ آزاد اميدوار ڪامياب ٿيندا. وغيره وغيره. لڳي ٿو ته عمران خان ڌر ڌڻين کي مڃائي ورتو، انهيءَ ڪري فارمولي کي ڪجهه تبديلين سان ٻيهر جوڙيو ويو. هڪ اهو ته آصف زرداري کي تکو ٿيڻ کان روڪڻ لاءِ اسماعيل ڏاهري جي گرفتاري ٿي، جنهن جو اعتراف ڌڻي پاڻ ڪري چڪو آهي. ساڳي ڏينهن هن اهو به چيو ته اسين اپوزيشن ۾ ويهڻ لاءِ تيار آهيون. وري اڳتي هلي هن چيو ته بلاول ڀٽو زرداري اپوزيشن ليڊر به ٿي سگهي ٿو. حالانڪه ڏهاڪو ڏينهن کن اڳ سندس ڌيءُ اهو ٽوئيٽ ڪيو هو ته ”اگلي باري، پهر زرداري“ پر اها ڳالهه هلي نه سگهي.

اصل ۾ اڃان تائين ڳالهه پنجاب ۾ ئي ڦاٿل آهي، جتي نواز شريف ۽ سندس ڌيءُ مريم نواز جي خلاف ڪيس ۾ جمعي ڏينهن فيصلو اچڻو آهي. ان فيصلي تي نواز شريف ۽ سندس پارٽي ڪيئن ردعمل ڏيکاري ٿي؟ پنجاب ڪهڙو رويو ٿو اختيار ڪري؟ اهي پاسا ڏاڍا اهم آهن. نواز شريف اهو چئي چڪو آهي ته اليڪشن کان اڳ ڌانڌليون ٿيل آهن، اهڙين حالتن ۾ شفاف چونڊون ٿيڻ ممڪن ناهي. احتساب ڪندڙ ادارن ۽ عدالتي فيصلن جي ٽائيمنگ ڏاڍو اهم بڻجي وئي آهي. هڪ ئي پارٽي جي اميدوارن خلاف لٺ کنئي پئي وڃي. کين توهين عدالت تي نااهل قرار پيو ڏنو وڃي. چونڊ مهم دوران روز روز عدالت ۾ شنوائيون هجن، ان پارٽي جي اميدوارن خلاف نيب به چونڊ مهم جي دوران وٺ پڪڙ شروع ڪري ته مضبوط تاثر جڙي ٿو ته معاملو شفاف ناهي، جنهن جي دعويٰ ڪئي پئي وڃي. ڪرپشن جي جاچ توڙي ٻيا معاملا جن بابت عين وقت تي قدم کنيا پيا وڃن، اهو سڀ ڪجهه مهيني ڏيڍ کان پوءِ به ٿي پيو سگهي. اهڙا قدم ڇو پيا کنيا وڃن، جيڪي نگرانن توڙي ٻين ادارن جي غيرجانبداري تي سوال اٿارين؟ چونڊن جي شفافيت بابت به سوال اٿن، ۽ متاثر پارٽي ۽ ان جي اڳواڻ کي اهو چوڻ جو موقعو ملي ته چونڊون شفاف ۽ غير جانبدارنه پيون ٿين؟ اهو تاثر ايترو ته مضبوط ٿيو، جو چيئرمين نيب توڙي چيف جسٽس کي وضاحتون ڏيڻون پيون ته اهي ڪنهن جي چونڊ مهم نه پيا هلائين.

نواز ليگ جي اميدوارن خلاف به وٺ پڪڙي ۽ دٻاءُ ايترو هو، جو سمورن اپائن جي باوجود پنجاب ۾ نواز ليگ جي مقبوليت ۾ گهٽتائي نه آئي. موٽ ۾ نواز شريف معاملي کي ان حد تائين وٺي ويو، جنهن مان اهو تاثر مليو ته اهڙي دٻاءَ جي صورت ۾ هو اليڪشن جو بائيڪاٽ ڪري ويندو. اهڙو بيان شهباز شريف سان منسوب ٿيل اخبارن ۾ ڇپيو، پر ترت ئي ان جي ترديد ڪئي وئي. تجزيه نگارن جو خيال آهي ته نواز ليگ وٽ بائيڪاٽ جي تجويز به ويچار هيٺ رهي آهي پر کيس اها صلاح ڏني وئي ته بائيڪاٽ جي صورت ۾ مخالفن کي متوازن ۽ متبادل پاور پروڪر ٺاهڻ جو موقعو ملي ويندو. هيءُ هڪ اهڙو فيصلو هوندو، جهڙو بينظير ڀٽو 85ع جي چونڊن ۾ ڪيو هو ۽ بعد ۾ ان تي پڇتايو هو.

نواز ليگ تي اهو گهڻ طرفو دٻاءُ اڃان موجود ئي آهي ته ڪيس جو فيصلو اچي رهيو آهي. قانوني ماهرن جو خيال آهي ته اهو فيصلو نواز شريف خاندان جي خلاف ئي هوندو. ان صورت ۾ نواز شريف آڏو ٻه آپشن هوندا. هڪ اهو ته هو تڪڙ ۾ واپس نه موٽي. هاءِ ڪورٽ ۾ اپيل ۾ وڃي ۽ ضمانت جي ڪوشش ڪري. جيڪڏهن هو ائين ڪري ٿو ته ان جو مطلب اهو ڪڍيو ويندو ته شهباز شريف جي ذريعي ڪا ڊيل ٿي آهي. ٻيو آپشن اهو ئي ٿي سگهي ٿو ته هو وطن موٽي اچي ۽ گرفتاري پيش ڪري. ائين نواز ليگ ان بيانئي تي چونڊ مهم هلائي جيڪو نواز شريف جو هو. ائين هو ”همدردي توڙي بهادر ٿي بيهڻ ۽ مقابلو ڪرڻ“ جو ووٽ حاصل ڪري سگهي ٿو. وطن موٽي اچڻ جي صورت ۾ به هو فيصلي خلاف توڙي ضمانت لاءِ هاءِ ڪورٽ سان رجوع ڪري سگهي ٿو. ان جو مطلب اهو ٿيندو ته ميدان ۾ رهي مقابلو ڪجي. پهرين صورت مصلحت پسند واري آهي. جيڪڏهن هو ان پهرين فيصلي تي هلي ٿو ته عام ووٽرن لاءِ نواز شريف ترجيح نه رهندو. بلڪه اها صورت سندس سياسي شڪست واري هوندي. نتيجي ۾ نواز ليگ جا اليڪٽيبلز پارٽي مان وڏي تيزيءَ سان نڪرڻ شروع ٿي ويندا. هن وقت اهي اليڪٽيبلز ٻن سببن جي ڪري هن وٽ موجود آهن. هڪ اهو ته عام ماڻهن ۾ نواز شريف مقبول آهي ۽ ووٽ نواز شريف جي نالي تي ملندو، ٻيو اهو ته ايتري مقبوليت ۽ سيٽون هئڻ جي صورت ۾ نواز ليگ پنجاب ۾ ضرور حڪومت ٺاهي ويندي. پهريون نمبر آپشن فراريت وارو آهي. جڏهن ته ٻيو نمبر آپشن ڏکيو ضرور آهي، پر اهو سياسي طور زنده رهڻ ۽ مجموعي طور جمهوري ڍانچي کي فائدو ڏيندڙ آهي. ڏسڻو اهو آهي ته نواز شريف ڪهڙو فيصلو ٿو ڪري؟ اهو ضرور ذهن ۾ رکڻ گهرجي ته نواز شريف جيڪو به فيصلو ڪندو، اهو پنجاب جي عام راءِ کي سامهون رکي ڪندو.

Key words: Trial,NawazSharif,Kawish, 2018,  Zardari,  Ismail Dahri

http://kawish.asia/Articles1/Sohail%20Sangi/2018/2018/05%20Jul%202018.htm

نوازشريف کي سياسي ميدان مان نيڪاليءَ کان بچائڻ لاءِ ٿيل قانونسازي

خميس 05 آڪٽوبر 2017ع

           ملڪ ۾ سياسي بحران ڏينهون ڏينهن وڌيڪ چڙهندو ۽ گهرو ٿيندو پيو وڃي. اڳوڻي وزيراعظم کي عدالت چونڊيل عوامي عهدو رکڻ لاءِ نااهل قرار ڏنو ته نواز ليگ پارليامينٽ مان پوليٽيڪل پارٽيز ايڪٽ ۾ ترميم ڪري ورتي، جنهن موجب نااهل قرار ڏنل ماڻهو ڪنهن سياسي پارٽي جو عهدو رکي سگهي ٿو. ان ترميم بعد نواز شريف پاڻ کي پارٽيءَ جو ٻيهر صدر چونڊائي پارٽي توڙي حڪومت تي پنهنجي گرفت مضبوط ڪري ورتي. نتيجي ۾ جيڪڏهن هو پاڻ وزيراعظم کڻي ناهي، پر وزيراعظم ۽ حڪومت تي سندس اختيار ڄڻ ايترو ئي هلي ٿو، جيترو اهو عهدو وٽس هو. اهو درست آهي ته سياسي پارٽين جي ايڪٽ ۾ جنرل مشرف ترميم آندي هئي، جنهن جو مقصد بينظير ڀٽو ۽ نواز شريف کي وزيراعظم جي عهدي تي اچڻ کان روڪڻ هو. ان جي رستا روڪ لاءِ بينظير ڀٽو پيپلز پارٽي ۾ هڪ وڌيڪ ”پي“ وجهي ان کي پارليامينٽرين ڪري ڇڏيو. پي پي پي پارليامينٽرين جو صدر جيتوڻيڪ مخدوم امين فهيم هو، پر عملي طرح سان اتي محترمه جي ئي هلندي هئي. مشرف جي آندل اها ترميم ٻن فردن جي اقتدار ۾ رستا روڪ لاءِ هئي. ساڳي ترميم ختم به ساڳي مقصد لاءِ ڪئي وئي آهي ته ڪنهن فرد يعني نواز شريف لاءِ رستو کولڻ واسطي ڪئي وئي آهي. اصولي طور تي مشرف جي وڃڻ کان پوءِ پيپلز پارٽي ۽ نواز ليگ کي گڏجي ”مشرف جي سموري باقيات“ کي ختم ڪرڻ گهربو هو پر انهن ائين نه ڪيو. نتيجي ۾ جتي آئين، قانون ۽ نظام کي جهڙيءَ طرح ضياءَ جون باقيات اڃا تائين چنبڙيل آهن، اهڙي طرح مشرف جون باقيات به چنبڙيل آهن جيڪي ڪيڏي مهل به ڪر کڻن ٿيون ۽ ملڪ جي جمهوري نظام ۽ مجموعي سويلين سرشتي کي ڏنگي وجهن ٿيون.

سياسي پارٽيون ۽ چونڊيل پارليامينٽ جڏهن ملڪ کي درپيش بحران جو حل نه ڪڍي سگهيون ته اهو معاملو هڪ ٽئين ۽ چوٿين اداري وٽ هليو ويو. اهو ئي سبب آهي جو اڄ ڪلهه نواز شريف، عمران خان ۽ وزير خزانه اسحاق ڊار جا ڪيس عدالتن ۾ پهتل آهن. ڪنهن تي ڪرپشن جو الزام آهي ته ڪنهن تي مني لاڊرنگ جو ته وري ڪنهن تي ”اهو مال ڪٿان آيو“ جو الزام آهي. بهرحال هاڻي جيڪو ڪجهه آهي، سو عدالت کي ئي ڪرڻو آهي.

اصل ۾ ملڪ جي سياسي پارٽين ۾ جمهوري ڪلچر موجود ئي ناهي. نتيجي ۾ اهي پارٽيون خاندان جي جاگير يا خاندان جي بادشاهت طور بڻجي ويون آهن. محترمه جي شهادت کانپوءِ آصف علي زرداري کي پارٽي جي سربراهي ورثي ۾ ملي، اهو ورثو اڳتي هلي بلاول ڀٽو زرداري جي حصي ۾ آيو. نواز شريف کي جڏهن نااهل قرار ڏنو ويو ته شهباز شريف جو نالو وزيراعظم توڙي پارٽي سربراهه بنائڻ لاءِ سامهون آيو. ڪن سياسي مصلحتن ۽ خود شريف خاندان جي اندروني اختلافن سبب شهباز شريف کي پارٽي ۾ فيصلي ڪرڻ جي باوجود پارٽي جو سربراهه نه بڻايو ويو. ان کانپوءِ مريم نواز جو نالو آيو ۽ هن هڪ حد تائين ميان صاحب جي پرڏيهه هجڻ دوران عمل به اهڙي انداز سان ڪيو.

عمران خان لاءِ مسئلو آهي، جو سندس خاندان ۾ اهڙو ماڻهو ناهي جيڪو سياسي وارث بڻجي سگهي. پر عمران خان اڃا تائين پنهنجي ۽ پارٽي جي اقتدار جي ايوانن ۾ پڪي پختي جاءِ ٺاهي نه سگهيو آهي.

ان بابت ٻه رايا نه آهن ته ملڪ جي سموري مسئلن جو حل جمهوريت ۾ آهي. جمهوريت جو مطلب رڳو ووٽ ڏيڻ ۽ ووٽ وٺڻ نه، پر سويلين بالادستي آهي. سويلين بالادستي تڏهن ٿي سگهندي جڏهن پارليامينٽ جي بالادستي هوندي. پارليامينٽ ۽ ان جي اهميت کي مڃيو ويندو. ان وٽان اهڙا فيصلا ڪرايا ويندا. ان سان ڪم نه هلندو ته وزيراعظم جو اسيمبلي ۾ اچڻ عيد جي چنڊ وانگر هجي، وزير غائب هجن، اڪثر اسيمبلي ۾ سرڪاري ميمبرن جي حاضري نه هجڻ سبب ڪورم پورو نه هجي. اپوزيشن پنهنجو ڪردار نه ڪري سگهي. جهڙي جمهوريت ۾ پارليامينٽ جي بالادستي ضروري آهي، اتي حڪومت جي کاتي ۾ وري اها ڳالهه به اچي ٿي ته اها ان کي يقيني بڻائي ته قانون جي حڪمراني هجي. جيڪڏهن پارليامينٽ جي بالادستي نه هوندي، قانون جي حڪمراني نه هوندي ته جمهوريت هلي نه سگهندي. اهڙي صورت ۾ رڳو هڪ نه، پر رياست جا ٻه ادارا يعني حڪومت ۽ قانون ساز اسيمبلي، هڪ ئي وقت عملي طرح سان معطل ٿي ويندا آهن يا پنهنجو ڪم ڪرڻ ڇڏي ڏيندا آهن، انهن جي معطل ٿيڻ ڪري هڪ وڏو خال پيدا ٿي پوندو، نتيجي ۾ اهو خال ڪو ٽيون يا چوٿون ادارو اچي ڀريندو آهي. پوءِ ان سڄي صورتحال کي سمجهڻ ۽ مسئلي جو بڻ بڻياد هٿ ڪرڻ بدران سڀ اهو چوڻ لڳندا آهن ته ادارن جو ٽڪراءُ ٿي رهيو آهي. ڳالهه سنئين سڌي آهي ته ٻن مکيه رياست جي ادارن پنهنجو ڪم ڇو ڇڏيو؟ ساڳئي وقت اهو به سوال آهي ته اهي ادارن جن کي ٽيون ۽ چوٿون ادارو چئون ٿا، انهن ٻين ادارن جي سرحدن ۾ حد دخلي ڇو ڪئي؟

سنئين سڌي ڳالهه آهي ته سياسي پارٽيون جيتريون جمهوري هونديون، جمهوريت اوتري ئي اثرائتي هوندي. نواز شريف جي بقول ته عدالت جو فيصلو هڪ طرف آهي ته وري عوام جو فيصلو ٻئي طرف لڳي ٿو. پر ان سڄي عوام جي معاملي کي ڪو فريم ورڪ، ڪو ڍانچو جيستائين نٿو ڏنو وڃي، تيستائين ان کي انهن ادارن جي آڏو ٺوس شڪل ۾ نٿو بيهاري سگهجي. هن وقت وفاقي حڪومت ان ڪوشش ۾ آهي ته لاٿل وزيراعظم کي سياسي طور تي بحال ڪري. اهڙين مصروفيتن جي نتيجي ۾ ملڪ جي ترقي جا پلان، مختلف فيصلا، ايتري قدر جو روزمرهه جو حڪومتي ڪاروهنوار به متاثر ٿيل آهي. وفاقي حڪومت پاڻ تي ڄڻ ايمرجنسي لاڳو ڪري ڇڏي آهي.

ملڪ کي تازي بحران هڪ ڀيرو ٻيهر اوڀر پاڪستان جو واقعو ياد ڏياري ڇڏيو آهي. اها يادگيري اڳوڻي وزيراعظم ۽ پنجاب ۾ پنهنجو سياسي بيس رکندڙ ۽ سندس پارٽي جي مک اڳواڻ جي واتان ٿي رهي آهي. اها سٺي ڳالهه آهي ته پنجاب جي سياسي قيادت کي گهٽ ۾ گهٽ اهو احساس ته ٿيو. پر اهو چوڻ ۽ اقتدار جي هن ڇڪتاڻ ۾ پنهنجو پاسو ڳرو ڪرڻ لاءِ ڳرو بيان ڏيڻ سان ڪم نه هلندو. بلڪه ان جو عملي اظهار به ڪرڻو پوندو. 2013ع کان پوءِ شروع ٿيل سياسي جهيڙو، جيڪو هاڻي سياسي گهوٽالي جو شڪل اختيار ڪري ويو آهي، تنهن ۾ صوبن کان ڪنهن پڇيو ئي ڪونهي. نه نواز شريف، نه عمران خان ۽ نه وري ڪنهن سگهاري ڌر. آخر سنڌ، بلوچستان ۽ خيبر پختونخوا به هن ملڪ جي سرحدن ۾ واقع آهن، اتي به عوام رهي ٿو.

ملڪ ۾ جمهوريت، آئين، پارليامينٽ ۽ سويلين بالادستي لاءِ جدوجهد ڪٿي پئي ٿئي، ان بابت انهن صوبن جي عوام کي اعتماد ۾ ڇو نٿو ورتو وڃي؟ جيڪڏهن سياست ۽ اقتدار بابت فيصلي سازي ۾ انهن صوبن کي ٻاهر رکيو وڃي ٿو ته جهيڙيندڙ ڌريون کڻي پنهنجي پاڻ لاءِ ان ۾ سهوليت سمجهنديون هجن ۽ اتي جي فيصلي کي ملڪ تي لاڳو ڪري وٺن، پر اهڙي فيصلي جا ڊگهي پنڌ ۾ ڪي سٺا نتيجا نه نڪرندا. ساڳئي وقت اهو به ته سويلين بالادستي ۽ اڻ چونڊيل ادارن جي مداخلت واري معاملي ۾ اهي صوبا به ڌر آهن. انڪري اهو فيصلو رڳو اسلام آباد، روالپنڊي، اتي جي شاهراهه يا لاهور جي جي ٽي روڊ تي نه ٿيڻ گهُرجي. اهو رستو ان کان اڳتي به وڃي. رستي ۾ ملتان، سکر، حيدرآباد ۽ ڪراچي به آهن ۽ وري اولهه طرف ڪوئيٽا ۽ اتر ۾ پشاور به آهن، آخر انهن کان به پڇو ته توهان جي رضا ڇا آهي؟

خميس 05 آڪٽوبر 2017ع