ڇا نواز شريف پيپلز پارٽيءَ کي پرچائڻ لاءِ ڪراچي ياترا ڪئي؟

ڇا نواز شريف پيپلز پارٽيءَ کي پرچائڻ لاءِ ڪراچي ياترا ڪئي؟

سهيل سانگي

ڇنڇر 04 جولاءِ 2015ع

وزير اعظم نواز شريف ڪراچيءَ جو دورو اهڙي وقت تي ڪيو، جڏهن سنڌ جي گاديءَ واري شهر ۾ 12 سئو کان مٿي ماڻهو گرميءَ جي شديد لَهر ۽ بجليءَ جي بدترين لوڊشيدنگ وِگهي ٻُوساٽجي مَري چُڪا هُئا. ٻه وفاقي ادارا نيب ۽ رينجرز ڪرپشن ۽ ٻين اهڙين گهوٻين جي الزام ۾ صُوبائي ادارن ۽ صُوبي جي اعليٰ آفيسرن خلاف وَٺ وَٺان لڳايو بيٺا آهن، ڪي گرفتار ٿيا، ڪن گرفتاريءَ کان اڳ واريون ضمانتون ڪرايون، ته ڪن خلاف جاچ ٿي رهي آهي. اهو وَٺ وَٺان جو سلسلو هليو پئي ته سنڌ جي حُڪمران جماعت پيپلز پارٽيءَ جي قيادت آصف علي زرداري ۽ فريال ٽالپر پرڏيهه هليا ويا، ان دوران پيپلز پارٽي ۽ نواز ليگ جي ”سنگت“ پروگرام ۾ به ڏارَ پئجي ويا.

وفاقي ادارا سنڌ اندر ڪارروايون ڪري رهيا هُئا، وفاقي حڪومت ان ڏس ۾ ماٺ ۾ هُئي، نه وضاحت ڪري رهي هُئي، ۽ نه ئي وري ان سڄي ڪارروائيءَ کي Disown ڪري رهي هُئي، اهڙو ڏيک ڏيئي رهي هُئي ڄڻ ان کي ڪا خبر به نه هُجي. انهن سببن جي ڪري صُوبائي ۽ وفاقي حڪومتن جي وِچَ ۾ وِڇوٽي پيدا ٿي، سنڌ سرڪار اخبارن ۾ بيان ته ڏيندي رهي پر ان معاملي کي باقاعده وفاقي حڪومت وٽ کڻي نه ويئي، حالانڪه اهو چوندي رهي ته وفاقي ادارن جي صُوبائي معاملن ۾ ان مداخلت بابت عدالت سان رجوع ڪيو ويندو، پر مهينو کن گُذرڻ بعد به سنڌ سرڪار عدالت جو دَر نه کڙڪايو. ان سڄي عمل کي پيپلز پارٽي پنهنجي خلاف ڪارروائي سمجهي رهي هُئي. وزير اعظم نواز شريف، آصف زرداريءَ سان مُلاقات کان انڪار ڪري ڇڏيو، تڏهن آصف زرداري پنهنجي ماضيءَ جي اتحادين سان افطار ڊِنر ڪري پرڏيهه روانو ٿي ويو. چيو وڃي ٿو ته آصف زرداريءَ جو پرڏيهه وڃڻ، اصل ۾ وزيرِ اعظم نواز شريف کان ناراضگيءَ جو اظهار آهي. ايم ڪيو ايم خلاف اڳ ئي ڪارروائي هلي رهي آهي، مٿان وري پيپلز پارٽيءَ خلاف وَٺ وَٺان تي، اي اين پي، قاف ليگ ۽ فضل الرحمان ڄڻ وقت اچڻ تي آصف زرداريءَ جو پاسو کڻڻ جو اِشارو ڏنو. تحريڪِ انصاف اڳ ئي نواز ليگ خلاف سياسي ۽ قانوني جنگ ۾ رڌل آهي، اهڙي صُورتحال ۾ نواز ليگ سياسي طور اڪيلي ٿي ويئي. ان جي لاءِ مجبوري هُئي ته آصف زرداريءَ جي عسڪري ڌُرين بابت ڏنل بيان جي مذمت ڪري ۽ پاڻ کي عسڪري ڌُرين سان گڏ بيهاري. صُورتحال اها وڃي بيٺي جو مُختلف اُپائن سياسي ڌُرين ۽ نواز ليگ جي وچ ۾ وِڇوٽي پيدا ڪري وڌي. جنهن نواز ليگ کي سياسي طور اڪيلو ڪري ڇڏيو. نواز شريف سمجهي ويو ته ڪنهن سياسي پارٽيءَ جي اهڙي اڪيلائپ کيس ڪنهن به مهل ڏُکيائيءَ ۾ وِجهي سگهي ٿي. هن ڀيري معاملو ڇاڪاڻ جو سنڌ ۽ پيپلز پارٽيءَ سان واسطو رکندڙ هو، ان ڪري نواز شريف پريشان به ٿيو ۽ پاڻ کي ڏاڍي مُشڪل ۾ محسوس ڪرڻ لڳو.

 انهيءَ احساس تحت هن ڪراچيءَ جو دورو ڪيو، پر هن دوري کان هڪ ڏينهن اڳ آرمي چيف سان مُلاقات ڪئي. تجزيه نگارن جو خيال آهي ته هن ملاقات ۾ ڪراچيءَ ۾ هلندڙ آپريشن، بي بي سي جي ايم ڪيو ايم بابت رپورٽ، پيپلز پارٽيءَ جي شريڪ چيئرمين آصف علي زرداريءَ جي عسڪري ڌُرين خلاف بيان، سنڌ حڪومت ۽ رينجرز جي وچ ۾ هلندڙ ڇڪتاڻ، رينجرز ۽ نيب جي ڪاررواين ۽ انهن جي اثرن بابت به ڳالهه ٻولهه ٿي هُوندي. ايم ڪيو ايم کي ڀارتي ڳُجهي اداري ”را“ جي فَنڊنگ وارو معاملو حڪومت لاءِ ڳڻتيءَ جو سبب بڻيل آهي، پر ادارن جو خيال آهي ته ڀارتي خُفيه اداري جي ملڪي معاملن ۾ مداخلت وڌيل آهي، ان ڪري اهو معاملو عالمي سطح تي کنيو وڃي، يعني گڏيل قومن ۾ اُٿاريو وڃي. ان ڏس ۾ گڏيل قومن ۾ پاڪستان جي سفير مليحه لوڌي اسلام آباد ۾ موجود آهي، اُن سان اهڙي مشاورت ٿي رهي هُئي ۽ گُهربل هدايتون پڻ ڏنيون پئي ويون. سنڌ ۾ اُٿل پٿل جا ڪيئي پاسا ۽ رُخ آهن، جيڪي ڪڏهن ڪڏهن هڪ ٻئي کان پري بيهن ٿا ته ڪڏهن ڪڏهن پاڻ ۾ وِچڙجي وڃن ٿا ۽ اهي زيرِ زمين لهرن ۽ سرگرمين جو رُوپ ڌارين ٿا. ايم ڪيو ايم جي حوالي سان مني لانڊرنگ ڪيس ۽ عمران فاروق قتل ڪيس ۾ پيش رفت ٿي آهي، وفاقي گهرو وزير چوڌري نثار علي ان بابت گورنر سنڌ عشرت العباد کي آگاهه ڪيو. خيال آهي ته ان ملاقات ۾ اهو پڻ غور هيٺ آيو ته ايم ڪيو ايم بابت هاڻ اسلام آباد ڇا ڪرڻ گُهري ٿو ۽ ڪيئن ڪرڻ گُهري ٿو.

تجزيه نگارن جو خيال آهي ته تازين سرگرمين مان لڳي ٿو ته حڪومت، بطور پارٽي ايم ڪيو ايم خلاف ڪارروائيءَ جو ارادو نٿي رکي، البته ان ۾ ڏوهاري ماڻهن خلاف ڪاررواين جو سلسلو جاري رهندو ۽ مائينس الطاف فارمولا کي مرحليوار عمل ۾ آندو ويندو. خيال آهي ته ان ڏس ۾ ڪُجهه مرحلا طئي ٿي چُڪا آهن.

سنڌ حڪومت ۽ رينجرز جي وچ ۾ ڇڪتاڻ بعد وزير اعظم ٻنهي ڌُرين وٽان سخت دَٻاءَ ۾ آهي. وزير اعظم پيپلز پارٽيءَ سان ورڪنگ رليشن شپ برقرار رکڻ گُهري ٿو، پر هُو عسڪري لَڏي کي به ناراض نٿو ڪرڻ گُهري، ڄڻ نواز شريف اڄڪلهه پلصراط تي پيو هلي، هُو ڪا وچئين واٽَ ڪَڍڻ گُهري ٿو. بظاهر ڪا وِچَ واري واٽَ نظر نه ٿي اچي، پر جيڪڏهن ان ڳالهه کي وزن ڏجي ته زرداري ۽ فريال ٽالپر جو پرڏيهه وڃڻ به ڪا ”ڊيل“ آهي، ته پوءِ ڪُجهه گَس نڪري اچي ٿو. وزير اعظم نواز شريف کي جيئن ئي سياسي اڪيلائپ جو احساس ٿيو ته ذريعن موجب هن اپوزيشن ۾ پيپلز پارٽيءَ جي ليڊر خورشيد شاهه سان رابطو ڪيو، آصف زرداريءَ جي دُبئي وڃڻ جي ٽن ڏينهن بعد خورشيد شاهه به دُبئي ويو. خيال آهي ته هُو وزير اعظم جو نياپو کڻي ويو هو ته هُو اڳوڻي صدر زرداريءَ جي ناراضگي ختم ڪرڻ گُهري ٿو. چيو وڃي ٿو ته آصف زرداري خورشيد شاهه کي ٻڌايو ته، وزير اعظم ان معاملي ۾ ڪا شروعات ڪري ۽ ڪي عملي اُپاءَ وٺي ته ڳالهه اڳتي وڌي سگهي ٿي. ٻه ڏينهن اڳ خورشيد شاهه جي هڪ ٽي وي چينل کي ڏنل انٽرويو مان به اهڙو اشارو ملي ٿو، جنهن ۾ هن چيو هو ته وزير اعظم سنڌ حڪومت ۽ رينجرز جي وچ ۾ اختلاف ختم ڪرڻ ۾ مدد ڪري. ان ڪري وزيرِ اعظم جو ڪراچيءَ وارو دورو گرميءَ ۽ ٻُوسٽ ۾ فوت ٿيل ماڻهن جي حوالي سان گهٽ هو، ڇاڪاڻ جو وزير اعظم نه اسپتال ويو ۽ نه وري ڪنهن ٻئي اهڙي هنڌ ويو. هُو پيپلز پارٽيءَ سان تعلقات جي بحاليءَ لاءِ آيو هو، اهو ئي سبب آهي جو هُو هن ڀيري چِيف منسٽر هائوس آيو، نه ته روايتي طور تي هُو گورنر هائوس ئي ايندو آهي ۽ اُتي ئي اجلاس ۽ مُلاقاتون ڪندو آهي.

سنڌ جي وڏي وزيرَ سان مُلاقات دوران هن قائم علي شاهه جي تعريف به ڪئي، سنڌ جي وڏي وزيرَ وفاقي ادارن جي ڪاررواين ۽ ان جي نتيجي ۾ سنڌ حڪومت ۽ پيپلز پارٽيءَ تي پوندڙ اثرن کان وزير اعظم کي آگاهه ڪيو. وزيرِ اعظم سندس سڀ ڳالهيون ٻُڌيون پر ڪو به واضح اعلان يا يقين دهاني نه ڪرائي سگهيو. ها، اهو ضرور ٿيو ته هُو پيپلز پارٽيءَ کي ساڻ کڻي هلڻ گُهري ٿو. تجزيه نگارن جو خيال آهي ته وزير اعظم ان ڏس ۾ اڪيلي پنهنجي طور ڪو فيصلو ڪرڻ نٿو گُهري، ان ڏس ۾ عسڪري ڌُرين کي به اعتماد ۾ وٺڻ گُهري ٿو. ڏسجي  اسلام آباد وٽان ان ڏس ۾ ڪهڙي ٿي موٽ ملي؟

sohailsangi@yahoo.com

http://kawish.asia/Articles1/Sohail%20Sangi/2015/2015/04%20Jul%202015.htm

طالبان سان ڳالهين جي ڳُجهارت 02 نومبر 2013ع

طالبان سان ڳالهين جي ڳُجهارت

سهيل سانگي

ڇنڇر 02 نومبر 2013ع

طالبان چون ٿا ته، امن ڳالهين لاءِ پاڪستان سرڪار سان ڪو رابطو نه ٿيو آهي پر وزير اعظم نواز شريف برطانوي پرڏيهي وزير کي ٻڌايو ته، طالبان سان ڳالهيون شروع ٿي ويون آهن. گهرو معاملن واري وزير جو چوڻ آهي ته، Structured ڳالهيون شروع ڪيون وينديون. هي ٽي الڳ موقف آهن. وزير اعظم چوي ٿو ڳالهيون شروع ٿي چڪيون آهن. چوڌري نثار علي خان ڳالهيون شروع ڏي وڃن پيون بابت اطلاع پيو ڏي ۽ طالبان چون ٿا ته، ڪو رابطو ئي ڪونهي. آخر معاملو ڇا آهي؟ حڪومت ڳالهين لاءِ شروع کان آتي آهي. ان جو خيال آهي ته، ڳالهين سان امن قائم ڪري رتوڇاڻ بند ڪري سگهجي ٿي. هاڻي ته اهي به اڻ تصديق ٿيل خبرون ميڊيا تي رپورٽ ٿي رهيون آهن، بندش پيل تحريڪ طالبان پاڪستان جو سربراهه حڪيم الله محسود آمريڪي ڊرون حملي ۾ مارجي ويو آهي ۽ جي انهن خبرن ۾ صداقت آهي، ته پوءِ طالبان سان ڳالهيون ڪيئن ٿي سگهنديون، جو طالبان اڳ ئي ڳالهين لاءِ ڊرون حملا بند ڪرائڻ جي شرط رکندا رهيا آهن

گذريل مهيني نواز شريف ڳالهين لاءِ مکيه پارٽين جي حمايت حاصل ڪري ورتي هئي، ته آرمي چيف به ان تي هاڪار ڪئي. سياسي جماعتن طرفان ڳالهين جي حمايت بعد طالبان گذريل مهيني ڪجهه اڳواٽ مڃڻ لاءِ شرط رکيا هئا. جنهن ۾ پاڪستان ۾ قيد پنهنجي ميمبرن جي آزادي، افغانستان جي سرحد ويجهو قبائلي علائقن مان جتي طالبان جا ٺڪاڻا آهن، فوجن جي واپسيءَ جو مطالبو ڪيو ويو هو. حڪومت انهن شرطن بابت ڇا ٿي سوچي، ان جو ڪهڙو موقف آهي؟ ان بابت ڪابه ڳالهه پڌري نه ڪئي ويئي آهي. اهو ضرور ٿيو آهي ته، حڪومت انهن شرطن باوجود ڳالهين لاءِ اوترو ئي زور ڀريندي رهي آهي، جنهن جو بظاهر مطلب اهو ئي سمجهيو پيو وڃي ته، ڪنهن حد تائين حڪومت انهن مطالبن تي ويچار ڪرڻ ۽ ڪا حمايت ڏيڻ لاءِ تيار آهي. ياد رکڻ جي ڳالهه اها آهي ته، طالبان طرفان ڳالهيون شروع ڪرڻ لاءِ اهي شرط رکيا ويا آهن. يعني اهي شرط مڃڻ بعد ڳالهيون ٿينديون، نه ته نه. جيڪڏهن اهي ڳالهيون شروع ڪرڻ لاءِ شرط آهي. ته پوءِ اهي ڪهڙا مطالبا آهن جيڪي ڳالهين جي ميز تي کنيا ويندا؟ اهو هڪ وڏو سوال آهي.

ڳالهين لاءِ زور هميشه اها ڌر ڀريندي آهي، جيڪا سوڙهي ۾ هوندي آهي. نتيجي ۾ سامهين ڌر وٽ Upper hand هوندو آهي. هتي به اها ڳالهه سمجهي پئي وڃي ته، طالبان کي اپر هينڊ حاصل آهي، جيڪڏهن طالبان کي به اپر هينڊ حاصل آهي ۽ ڪو ٽياڪڙي ڪرڻ وارو به ڪونهي، ته پوءِ اهو قصو ڪيئن هلندو؟ گهڻو امڪان انهيءَ جو آهي، ته اپر هينڊ وارن جا ئي مطالبا مڃيا وڃن. هي اهي مطالبا آهن، جيڪي اڃا تائين ظاهر نه ٿي سگهيا آهن.

سال کن اڳ آمريڪا به طالبان سان ڳالهيون ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي هئي. تڏهن طالبان نار واري هڪ ملڪ ۾ پنهنجي آفيس به کولي هئي. ان وقت ”سُٺا طالبان“ ۽ ”خراب طالبان“ جا اصطلاح پڻ سامهون آيا. آمريڪا جي ڳالهين ڪرڻ جو مطلب ان ۾ عالمي قوتن جو شامل ٿيڻ آهي. يعني سعودي عرب، نار واريون رياستون ۽ يورپ جو ڪو ملڪ به سڌي يا اڻ سڌيءَ طرح سان ستايل هوندو. اهو تحرڪ به ڪو نتيجو نه ڏيئي سگهيو. پردي جي پويان ڪي ڳالهيون ڪي رابطا ٿيا سي ٿيا پر نه ڪو فيصلو سامهون آيو ۽ نه ئي ڪا ٻي شئي. سمجهيو اهو پيو وڃي ته، اهي ڳالهيون يا ته ناڪام ويون يا وري آمريڪا ان مان اڌ ۾ ئي هٿ ڪڍي ويو. ان خيال سان ته ڳالهين جو ڪو نتيجو نه نڪري سگهندو. سوال اهو آهي ته، جيڪڏهن آمريڪا طالبان سان ڳالهين کي بي معنيٰ سمجهيو، ته پاڪستان حڪومت ڳالهيون ڪري ڪهڙو هڙ حاصل ڪندي؟.

پاڪستان ۾ حڪمت عملي جوڙيندڙن جو هڪ حصو، افغان جنگ کان وٺي شدت پسند ڪارروايون ڪندڙن کي حڪمت عمليءَ وارو اثاثو سمجهندو رهيو آهي. هي اها پاليسي آهي، جيڪا ضياءَ الحق ۽ جنرل حميد گل واري پاليسي آهي، جيڪا افغان جنگ کان وٺي ايندڙ وڏي وقت تائين جاري رهي، تان جو جنرل مشرف آيو ۽ نائين اليون وارو واقعو ٿيو، جنهن بعد پاڪستان ان پاليسيءَ کان ڪجهه هٽڻ شروع ڪيو پر ساڳئي وقت انهن شدت پسندن ۽ پاليسيءَ کي مشرف آمريڪا وٽ ڪيش به ڪرائيندو رهيو. پيپلز پارٽيءَ جي حڪومت به ان هٽيل پاليسي تي عمل ڪندي رهي. نتيجو اهو نڪتو جو طالبان توڙي ٻيا شدت پسند پيپلز پارٽيءَ جي به خلاف ٿي ويا. گذريل چونڊن جي نتيجي ۾ نواز ليگ حڪومت ۾ آئي، جيڪا شدت پسندن کي حڪمت عمليءَ جو اثاثو سمجهڻ واري خيال کي ويجهي هئي. سمجهيو اهو پيو وڃي ته طالبان ۽ نواز شريف حڪومت هڪ ٻئي کي سولو سمجهن ٿا.

هن وقت جڏهن آمريڪا افغانستان مان نڪرڻ گهري ٿو، ته هو علائقي ۾ پويان اهڙو سيٽ اپ ۽ حالتون ڇڏڻ گهري ٿو، جنهن سان انتهاپسندي ۽ شدت پسنديءَ جو خطرو نه هجي. ان جو پاڪستان تي وڌ ۾ وڌ اهو دٻاءُ آهي، ته اهو دهشتگرديءَ خلاف سخت ڪارروائي ڪري. ان سان گڏوگڏ ان ڳالهه کي به يقيني بڻائي، ته نان اسٽيٽ ايڪٽر پاڪستان جي سر زمين کي استعمال ڪندي پاڙيسري يا ڀرپاسي وارن ملڪن لاءِ مسئلو پيدا نه ڪن. آمريڪا ان لاءِ دهشتگردن خلاف وڌ ۾ وڌ ڪارروايون ڪرڻ بلڪه انهن جو خاتمو آڻڻ گهري ٿو. پاڪستان ۾ دهشتگرديءَ بابت تازو لاڳو ڪيل ٻه قانون به ان سلسلي جي ڪڙي آهن. رڳو اهو ئي نه پر آمريڪا ان ڏس ۾ پاڪستان کان وڌيڪ اپاءُ وٺڻ چاهي ٿو. جيڪڏهن آمريڪا ايتريون سخت ڪارروايون چاهي ٿو، ته نواز حڪومت طالبان سان ڳالهين لاءِ چئي، اهو تاثر ڏيڻ گهري ٿي، ته معاملو ڳالهين ذريعي حل ٿي سگهي ٿو. ٻين لفظن ۾ اهو ته انهن خلاف سخت ڪارروايون نه ڪيون وڃن، جيڪڏهن ائين ناهي ته ڇا انهن ڳالهين کي آمريڪا جي پٺ حاصل آهي؟ اگر آمريڪا جي پٺڀرائي حاصل هجي ها، ته ان لاءِ عالمي سطح تي به ڪجهه ڌريون سرگرم ٿين ٿا.

بهرحال طالبان سان ڳالهيون ته شروع نه ٿي سگهيون آهن، بلڪه اهو ’ڳالهوڙو‘ ٿي ويون آهن. ساڳئي وقت تي نه طالبان جا اصل مطالبا سامهون آهن ۽ نه وري طالبان طرفان اڳواٽ رکيل شرطن بابت حڪومت جو موقف. اهي ڳالهيون ڳجهارت بڻجي ويون آهن. حڪومت کي ان ڏس ۾ ڪجهه وضاحتون ڪرڻ ۽ ماڻهن کي اعتماد ۾ وٺڻ ضروري ٿي پيو آهي.

نئون آرڊيننس صوبن کان خودمختياري کسي وٺندو؟ آڪٽوبر 2013ع

  نئون آرڊيننس صوبن کان خودمختياري کسي وٺندو؟

سهيل سانگي

اڱارو 22 آڪٽوبر 2013ع

پاڪستان سرڪار جون واقعي طالبان سان ڳالهيون ٿينديون؟ جيڪڏهن ٿينديون ته ڪو نتيجو به ڏيئي سگهنديون يا نه؟ اهي ٻه نوان سوال طالبان سان ڳالهين ۽ انهن ڏي پاڪستان حڪومت جي رويي جي حوالي سان وزير اعظم نواز شريف  جي آمريڪا پهچڻ  بعد پيدا ٿيا آهن. آمريڪا پهچڻ بعد نواز شريف  هڪ دفعو وري ورجايو آهي ته طالبان سان ڳالهيون ٿيڻ گهرجن، ڇاڪاڻ جو اهڙين ڳالهين لاءِ ملڪ جي سمورين پارٽين مينڊيٽ به ڏنو آهي، سندس اشارو طالبان سان ڳالهين بابت سياسي جماعتن جي گڏيل راءِ ڏانهن هو.  هر معاملي ۾ مزيدار پهلو ڳوليندڙ مبصر وزير اعظم جي مينڊيٽ واري بيان کي ماڳهين  اهو چئي رهيا آهن ته هو عام چونڊن ۾ پنهنجي فتح کي مينڊيٽ سڏي رهيو آهي، جڏهن  ته پيپلزپارٽي، اي اين پي وغيره کي انتهاپسندن ڊيڄاريو ته انهن چونڊ مهم هلائي ته سندن خلاف ڪارروايون ڪيون وينديون. بهرحال هاڻي سياسي  جماعتن مصلحت تحت طالبان سان ڳالهين جي حامي ڀري آهي. جڏهن ته ملڪ اندر فڪر ۽ دانش رکندڙ ماڻهن جو چڱو خاصو حصو ڳالهين جي حق ۾ ناهي ۽ ان جو اظهار هو پنهنجي بحث مباحثن توڙي لکڻين ۾ ڪندا رهيا آهن.

 فڪري طور ڳالهيون ڪرڻ مثبت عمل آهي، ڇاڪاڻ جو طاقت جو ججهو استعمال ماڳهين ابتڙ نتيجا ڏيندو آهي. مطلب ته ڳالهيون تڏهن  اڻ ٽر ۽ ضروري ٿي وينديون آهن، جڏهن طاقت جو استعمال  ايترو گهڻو ٿي وڃي، جو بهتر نتيجا اچڻ جي اميد ختم ٿي وڃي. انتظامي ماهرن جو چوڻ آهي ته پاڪستان ۾ انتهاپسندي  جي حوالي سان طاقت جي استعمال  وارو معاملو ان  دائري ۾ ڪو نه ٿو اچي. بهرحال  جڏهن اهڙي صورت بيهندي آهي ته ڪوشش ڪري ويڙهه ۾ رڌل ڌر جي مطالبن ۽ تڪليفن کي ٻڌو ويندو آهي.  پاڪستان ۾ دهشتگردي ۾ رڌل انهن ڌرين  جون تڪليفون  ۽ مطالبا  ڇا آهن؟ مثال طور  عمران خان  يا  ڪي ٻيا همراهه  انهن ويڙهاڪن  جي جدوجهد کي آئرلينڊ جي جدوجهد سان ڀيٽيندا  رهيا آهن. (1) آئرلينڊ جي جدوجهد يا اتي ٿيندڙ  دهشتگردي  واريون ڪارروايون  حقن  لاءِ هيون، جنهن کي Right based جدوجهد چيو ويندو آهي. انهن جو مطالبو اهو هو ته کين آئين ۽ قانون موجب ڏنل حق نٿا ملن، ٻين لفظن ۾ اهو ته سندن حق ۽ وسيلا کسيا ويا آهن، کين پنهنجي حقن ۽ وسيلن بابت فيصلي سازي جو اختيار ناهي، ان ڪري انهن وسيلن ۽ اختيارن  وغيره جي ورهاست نئين سر ڪئي وڃي ۽ انصاف ڀرئي طريقي سان ڪئي وڃي. اهڙي صورتحال ۾ رياست جڏهن ماڻهن جي وسيلن جي صحيح ورهاست ۽ حقن جي پاسداري نٿي ڪري  ته پوءِ جدوجهد ۾ رڌل ماڻهو رياست کي چئلينج ڪرڻ لڳندا آهن. بلوچستان  جو معاملو اهڙي ئي قسم جو آهي، پر طالبان يا انتهاپسندي  جي اهڙين سرگرمين ۾ رڌل گروپن پاران اهڙو ڪو به مطالبو سامهون نه آيو آهي، جنهن کي Right based جدوجهد جي کاتي ۾ آڻي سگهجي. ٻيون ڳالهيون ته ڇڏيو، جيڪڏهن  انهن جي سياسي ۽ فڪري حوالي سان  مطالبي کي آڏو رکيو وڃي ته اهڙو مطالبو ڪڏهن ٻڌڻ ۾ نه آيو آهي ته جيڪڏهن  آمريڪا پاڪستان  تي ڊرون حملا بندڪري ته اهي ويڙهاڪ ڌماڪا يا ٻيون ڪارروايون ڪرڻ بند ڪري ڇڏيندا يا فاٽا وغيره جي رهواسين کي پاڪستان جي ٻين شهرين جهڙا سياسي حق ڏيندا ته  هي جوان دهشتگردي واريون ڪارروايون نه ڪندا. جيڪڏهن هو آمريڪا جي به مخالفت ڪن ٿا ته ان لاءِ نٿا ڪن ته ڪو آمريڪا  سڄي دنيا ۾ اڳرائي ۽ استحصال وارو ڪم ڪري ٿو، پاڪستان ۾ به سندن مطالبو حقن  جي مڃتا وارو نه پر خود پاڪستان يا ان جي ماڻهن کي تبديل ڪرڻ جو آهي، جيڪڏهن هنن جي مطالبن  کي مڃيو وڃي  ته پوءِ ملڪ جي باقي سمورن ڪروڙين ماڻهن جو ڇا ٿيندو؟ انهن سمورن ماڻهن تي ڪهڙو اثر پوندو؟

حڪومت طرفان لڳاتار ڳالهين جي آڇ جي  باوجود طالبان طرفان اڃا تائين ڪا هاڪاري موٽ نه ملي آهي، ٻئي طرف  ملڪ  ۾ مختلف هنڌن تي دهشتگرد ڪارروائيون پڻ جاري آهن. آخرڪار حڪومت اهڙو ڪهڙو اپاءُ وٺي، جنهن بعد طالبان ڳالهين لاءِ تيار ٿين؟ اها ڳالهه اڃا تائين واضح طور تي سامهون نه اچي سگهي آهي. وزير اعظم نواز شريف طالبان  سان ڳالهين جي وڪالت ته ڪري ٿو، پر هي اهي گروهه آهن، جيڪي جمهوريت، عدليه، پارليامينٽ،  آئين ۽ قانون کي ئي نٿا مڃين. سنجيده  حلقن  ۾ اهو سوال اٿاريو پيو وڃي ته جيڪڏهن انهن انتهاپسندن جي ويڙهه حقن تي ٻڌل يعني ” رائيٽ بيسڊ“ به ناهي، اهي ملڪ جي ادارن ٻين لفظن ۾ رياست کي به نٿا مڃين، ته پوءِ انهن سان ڪهڙن بنيادن  تي ڳالهائي سگهجي ٿو؟ ممڪن آهي ته وزير اعظم نواز شريف ۽ عمران خان وٽ طالبان يا ٻين اهڙن  مذهبي انتهاپسندن سان ڳالهين  بابت ڪا چٽي منطق هجي،  پر اها منطق به اڃا تائين عام ۽ پڌري  نه ڪئي وئي آهي.

 اها ڳالهه به سمجهه کان ٻاهر ٿي نظر اچي ته هڪ طرف ڳالهين جي آڇ برقرار آهي ۽ ان لاءِ سڄي ملڪ جي راءِ کي سلهاڙي مينڊيٽ جو نالو ڏنو وڃي ٿو ته ٻئي پاسي وري سخت ترين قانون به لاڳو ڪيا پيا وڃن. اڃا ڏهه ڏينهن اڳ دهشتگردي ٽوڙ قانون ۾ ترميم ڪري قانون لاڳو ڪندڙن کي اهو اختيار ڏنو ويو هو ته شڪي ماڻهن کي 90 ڏينهن تائين بنا ڪيس داخل ڪرڻ وغيره جي پنهنجي تحويل ۾ رکن. ان ترميمي قانون جو واشنگٽن ۾ دوري تي ويل پاڪستان جي وزير خزانه اسحاق ڊار به ڏاڍي شان سان  ذڪر ڪيو هو ۽ آمريڪا  کي خاطري ڪرائي هئي ته پاڪستان ڪيئن دهشتگردي  خلاف سخت اپاءُ وٺي رهيو آهي. پر لڳي ٿو ته آمريڪا کي ان ترميم سان به اطمينان  نه ٿيو آهي ۽” پاڪستان پروٽيڪشن آرڊيننس“ جي نالي سان آچر ڏينهن نئون قانون جاري ڪيو ويوآهي. ڇا اهو قانون وزير اعظم نواز شريف جي طالبان سان ڳالهين  لاءِ زور ڀرڻ واري معاملي جي اثر کي گهٽائڻ  لاءِ جاري ڪيو ويو آهي؟  جيڪڏهن طالبان ايترا سٺا آهن ته اهو آرڊيننس ڪنهن جي لاءِ جاري ڪيو ويو آهي؟

 نئون قانون نه رڳو طالبان سان ڳالهين واري مينڊيٽ ۽ آڇ سان ٺهڪندڙ ناهي، بلڪه ڪيترن معاملن ۾ آئين جي اصل روح ۽ بنيادي حقن جي ابتڙ لڳي ٿو، جيڪا باقاعده صوبائي خود مختياري ۾ مداخلت آهي. آئين ۾ امن امان قائم ڪرڻ صوبائي کاتو آهي، پر نئين قانون ۾ وفاق جي  ماتحت ٿاڻا ٺهندا، ڪورٽون ٺهنديون ۽ جڏهن الڳ ٿاڻا ٺهندا ته الڳ فورس به ٺهندي. اهو سڀ ڪجهه صوبائي خودمختياري جي لتاڙ ۽ صوبن جي معاملن ۾ سڌي سنئين  مداخلت آهي. طالبان خلاف ڪاررواين جي نالي ۾ قانون سازي ۽ اپاءُ دهشتگردي وارين ڪاررواين کي روڪي سگهن يا نه، پر صوبن کان خود مختياري کسي وٺندا، جيڪا ارڙهين ترميم ۾ مس مس ملي هئي.

سياسي پارٽي جي مک ڌارا کان ڌار ٿي بيهندڙ ’متحده 29 آگسٽ 2013ع

سياسي پارٽي جي مک ڌارا کان ڌار ٿي بيهندڙ ’متحده

خميس 29 آگسٽ 2013ع

ڪراچيءَ کي فوج جي حوالي ڪرڻ واري مطالبي کي سياسي ڌريون ۽ تجزيه نگار ڏاڍي دلچسپي سان ڏسي رهيا آهن. هي مطالبو هڪ اهڙي وقت ۾ ڪيو ويو آهي، جڏهن شهري سڏائيندڙ پارٽي نه وفاقي حڪومت ۾ ۽ نه ئي سنڌ حڪومت ۾ آهي. ساڳئي وقت تي ان کي اها به پڪ آهي ته جيڪڏهن ڪجهه ملڻو آهي ته اهو صوبائي حڪومت مان ۽ جيڪڏهن ڪي ڏکيا ڏينهن ڏسڻا آهن ته اهو اسلام آباد مان ٿيڻو آهي. ان ڪري ان بظاهر اهو ڏيک ڏنو آهي ته اها  نه پيپلز پارٽي جي ۽ نه ئي نواز ليگ جي مخالفت ڪري رهي آهي. حيران ڪن ڳالهه اها لڳي ٿي ته ايم ڪيو ايم پنهنجي ٺهڻ کان پوءِ پهريون ڀيرو سڌي طرح رڳو ڪراچيءَ لاءِ فوج گهرائڻ  جو مطالبو ڪيو آهي. اسٽيبلشمينٽ جي هدايتن تي هلڻ واري الزام جي باوجود اها پارٽي ڪراچيءَ ۾ فوج جي استعمال جي مداخلت ڪندي رهي آهي.

ڪراچي ۾ پهريون ڀيرو 92ع ۾ نواز شريف جي پهرئين دور حڪومت ۾ فوج گهرائي وئي، اهو آپريشن آءِ بي جي برگيڊيئر امتياز جي هوم ورڪ ۽ ريسرچ کانپوءِ شروع ڪيو ويو هو. هن آپريشن جي نتيجي ۾ ايم ڪيو ايم ٻه اڌ  ٿي ۽ ”حقيقي“ جي نالي سان متوازي ڌڙو وجود ۾ آيو. الطاف حسين رات جي انڌيري ۾ لنڊن مان وڃي نڪتو، جتان اڄ سوڌو واپس نه ٿيو آهي. نواز شريف تي جڏهن رڳو شهري علائقن ۾ آپريشن ڪرڻ جو الزام لڳو ته هن ان آپريشن جو دائرو ڌاڙيلن خلاف آپريشن جي نالي ۾ سنڌ جي ٻهراڙين تائين به وڌايو. ائين سنڌ جا شهري توڙي ڳوٺاڻا علائقا نواز شريف جي خلاف ٿي بيٺا. نواز دور ۾ ٿيل آپريشن دوران ٽارچر سيلن جو پڻ انڪشاف ٿيو. سندس حڪومت ختم ٿيڻ بعد محترمه بينظير ڀٽو جي حڪومت آئي ته هن انهيءَ آپريشن جي تسلسل کي جاري رکيو. ان موقعي تي جناح پور جو اسڪينڊل پڻ سامهون آيو. ان آپريشن کي  بعد ۾ ريٽائرڊ جنرل نصير الله بابر ٽيڪ اوور ڪيو. هن آپريشن دوران گرفتار ٿيلن جا اعتراف ۽ اقبالي بيان گهڻو ڪجهه ٻڌائين ٿا. وري جڏهن محترمه جي حڪومت ويئي ۽ نواز شريف هيوي مينڊيٽ سان حڪومت ۾ آيو ته هن آپريشن ڪرڻ کان بس ڪئي.  بعد ۾ مشرف ۽  پيپلز پارٽي جي دور جو  سمورو عرصو ايم ڪيو ايم اقتدار جو حصو رهي. يعني 99ع کان 2013ع تائين ايم ڪيو ايم کي ڪراچي جي حوالي سان انتظامي، سياسي توڙي معاشي حوالي سان سمورا اختيار حاصل رهيا. ايتري قدر جو ڪراچيءَ جي حد تائين وارن اختيارن ۾ سنڌ حڪومت مداخلت ڪرڻ لاءِ سوچي به نه ٿي سگهي. ها ٻه ٽي هفتا اهڙا رهيا، جو پيپلز پارٽي جي صوبائي گهرو وزير ڊاڪٽر ذوالفقار مرزا ڀڙڪي کاڌي ۽ قرآن مجيد مٿي تي کڻي ايم ڪيو ايم خلاف ثابتين جي ڳالهه ڪئي. پر وري به اها ڳالهه آئي ويئي ٿي وئي.

پيپلز پارٽي جي گذريل دور حڪومت ۾ جڏهن ايم ڪيو ايم ۽ عوامي نيشنل پارٽي هڪ ٻئي خلاف سخت جهيڙي ۾ هيون ته اي اين پي ڪراچي ۾ فوجي آپريشن جو مطالبو ڪيو ۽ ان آپريشن ذريعي دهشتگردن کي پڪڙڻ ۽ شهر کي هٿيارن کان پاڪ ڪرڻ جي ڳالهه ڪئي، تڏهن ايم ڪيو ايم هن مطالبي جي سخت مخالفت ڪئي. نومبر 2013ع ۾ حالتون به ڪجهه اهڙيون ٿيون ۽ سمورين پارٽين بشمول مذهبي پارٽين جي، مطالبو زور وٺي ويو ته ڪراچي ۾ آپريشن ڪيو وڃي. حالتن مان به ائين لڳو ٿي، پر آرمي چيف جنرل ڪياني چيو ته ڪراچي ۾ آپريشن جي ضرورت ناهي. تڏهن نواز ليگ مخالف ڌر ۾ هئي ۽ قومي اسيمبلي ۾ مخالف ڌر جي اڳواڻ اهڙي آپريشن جي مخالفت ڪندي چيو هو ته ائين ڪيو ويو ته فوج ڪراچي جي سوڙهين گهٽين واري ڌٻڻ ۾ ڦاسي پوندي. پيپلز پارٽي اڪثريت هوندي به ايم ڪيو ايم کي صوبائي توڙي وفاقي حڪومت ۾ شامل ڪيو ۽ ان جي جواز طور اهو چيو ته ”اسان ڪراچي ۾ امن خريد ڪيو آهي،“ پر ڪراچي کي اهو امن هن کان اڳ وارن سمورين حڪومتن يعني بينظير ڀٽو، نواز شريف، جنرل مشرف جي دور ۾ به جڏهن ايم ڪيو ايم حڪومت ۾ شامل هئي، نه ملي سگهيو. سو هن ڀيري پيپلز پارٽي کي ”خريداري“ واري دور ۾ به نه مليو. ٽارگيٽ ڪلنگز، اسٽريٽ ڪرائيم، ڀتا خوري، بد امني، دهشتگردي چوٽ چڙهيل رهيون. ايم ڪيو ايم اختيارين يعني حڪومت ۾ رهندي ڪڏهن به اهڙو مطالبو نه ڪيو آهي. حالانڪه اڄ جون حالتون گذريل دور حڪومت کان ڪي مختلف ناهن. ان جون معنائون تجزيه نگار اهي ڪڍي رهيا آهن ته ايم ڪيو ايم جيڪڏهن صوبائي حڪومت ۾ آهي، ڪراچيءَ جا ميونسپل ادارا وٽس آهن، ته سڀ  خير آهي، سڀ صحيح آهي، پر جڏهن اهي اختيار ناهن ته پوءِ اهو مطالبو ٿئي ٿو ته ”آپريشن ڪيو وڃي.“  ڪراچي ۾ فوج گهرائڻ واري ڳالهه واقعي عجيب لڳي ٿي، جو اها جماعت جيڪا، هن کان اڳ انهيءَ قدم جي مخالف رهي آهي. ايتري قدر جو فوج کي پولنگ، ووٽرن جي تصديق لاءِ گهرائڻ ۽ عام اليڪشن دوران پولنگن تي بيهارڻ جي به مخالف رهي آهي، اوچتو ڪراچي کي فوج حوالي ڪرڻ جو مطالبو ڪري رهي آهي. پيپلز پارٽي جو چوڻ آهي ته سنڌ اسيمبلي مڪاني ادارن جو قانون پاس ڪيو ۽ ايم ڪيو ايم جو گورنر عشرت العباد موڪل تي هليو ويو. ساڳئي طرح قانون پاس ڪري صوبي جي يونيورسٽين کي ٻين صوبن وانگر گورنر جي بدران وزير اعلى جي ماتحت ڪيو ويو، ان ڪري ايم ڪيو ايم مشرف واري نظام لاءِ آرمي گهرائڻ جو مطالبو ڪيو آهي.

هوڏانهن ڪراچي ۾ بدامني وارو ڪيس پڻ سپريم ڪورٽ ۾ آخري مرحلن ۾ آهي ۽ هن کان اڳ وارين شنوائين دوران چيف جسٽس جا ڏنل ريمارڪس به سڀني جي سامهون آهن. ڪن حلقن جو چوڻ آهي ته ايم ڪيو ايم کي ڀئو آهي ته عدالت جيڪڏهن ڪو اهڙو فيصلو ڏنو ته ان کي ڪيئن منهن ڏبو. ان ڪري اها اڳ راکو ٿي، پيش بندي ڪري رهي آهي. دراصل ايم ڪيو ايم سنڌ حڪومت بدران وفاقي حڪومت ۾ شامل ٿيڻ گهري ٿي، پر في الحال نواز شريف ڪا اهڙي گيم کيڏڻ لاءِ تيار ناهي. ڇاڪاڻ جو ڪجهه اطلاعن موجب پ پ ۽ نواز ليگ ۾ ”هڪ ٻئي جي مينڊيٽ جو احترام ڪرڻ“ تي راضپو ٿي ويو آهي. وزير اعظم گهوٽڪي جي دوري کان اڳ صدر سان ملاقات ڪئي هئي ۽ ان ملاقات جو سنڌ حڪومت کيس ”فل پروٽوڪول“ ڏنو. هاڻي جيڪڏهن اها صورتحال جاري رهي ٿي جو ايم ڪيو ايم حڪومت کان ٻاهر رهي ته هن لاءِ ڪيئي ڏکيائيون آهن. سياسي طور تي اها ڏکيائي آهي ته اها نه صوبائي ۽ نه ئي وفاقي حڪومت ۾ آهي. جڏهن ته مڪاني چونڊن ۾ منظر نامو ان لاءِ اڳ وانگر هڪ هٽي وارو ڪونه ٿو بيهي. اهڙي صورت ۾ عام ماڻهو ڪم ڪارين لاءِ حڪومتي پارٽين سان رجوع ڪندو. ائين جيڪڏهن ڪو ٻيو دروازو کليو ته اهو بند ڪرڻ مشڪل ٿي پوندو. ان سان گڏو گڏ اهو به پيپلز پارٽي کي حڪومت ۾ رهڻ يا آرام سان حڪومت ڪرڻ جي سهولت کان روڪڻ لاءِ به اهو قدم ڪم اچي سگهي ٿو.

ڪراچيءَ کي  فوج حوالي ڪرڻ جي ملڪ جي ٽن وڏين پارٽين نواز ليگ، پ پ ۽ تحريڪ انصاف مخالفت ڪئي آهي، جڏهن ته جماعت اسلامي ۽  ٻيون پارليامينٽ ۾ موجود پارٽيون به ايم ڪيو ايم جي هن مطالبي جي حمايت نه ڪنديون. نتيجي ۾ ايم ڪيو ايم هڪ دفعو وري سياسي پارٽين جي مين اسٽريم کان ڌار بيهڻ جو فيصلو ڪري رهي آهي. نواز شريف، جيڪو سمورن واقعن هوندي ڪوئيٽا کي فوج جي حوالي ڪرڻ لاءِ تيار ناهي، سو ڪراچي کي ڪئين ڪندو؟ ۽ اهو به ته فوج جنهن 2012ع ۾ ائين نه ڪيو ۽ ووٽر لسٽن جي تصديق ۽ عام چونڊن ۾ پولنگ تي بيهڻ لاءِ راضي نه ٿي، سا هينئر به تيار نه ٿيندي. هونئن به صوبائي حڪومت جي درخواست تي ئي وفاق فوج موڪلي سگهي ٿي. اهو ڪم پيپلز پارٽي جي حڪومت ڪنهن به طرح نه ڪندي، ان لاءِ گورنر راڄ وارو نسخو ٿي سگهي ٿو، پر اهو نواز شريف نه ڪندو. نواز شريف لاءِ اها به ڏکيائي آهي ته سندس حڪومت کي اڃا 3 مهينا مس ٿيا آهن، ته هڪ صوبي ۾ فوج موڪلي ۽ سياسي عدم استحڪام پيدا ڪري. هو ڄاڻي ٿو ته  جي عدم استحڪام واري  زلزلي جو مرڪز کڻي ڪراچي هجي، پر لوڏا اسلام آباد ۾ به محسوس ڪيا ويندا.

ڌرڻي وارا ڪهڙي معجزي جي انتظار ۾ آهن؟ 20 سيپٽمبر 2014ع

ڌرڻي وارا ڪهڙي معجزي جي انتظار ۾ آهن؟

ڇنڇر 20 سيپٽمبر 2014ع

 سهيل سانگي
ملڪ جي سياسي صورتحال تي ويچار ڪرڻ لاءِ گهرايل پارليامينٽ جي گڏيل اجلاس پنهنجي آخري ڏينهن تي ٺهراءُ جي شڪل ۾ ڌرڻن جي مذمت ڪئي آهي. هي پهريون ڀيرو آهي، جو ائين کليل لفظن ۾ پارليامينٽ انهن احتجاجن جي مذمت ڪئي آهي ۽ ان سبب ملڪ کي پهچندڙ اقتصادي نقصان توڙي عالمي ساک کي رسندڙ ڌڪ جو اظهار ڪيو ويو آهي. ٺهراءُ ۾ آئين، جمهوريت جي برقرار رکڻ جو به وچن ڪيو ويو آهي. بظاهر اهو ٺهراءُ روايتي لڳي ٿو، پر بدليل حالتن ۾ اهو ظاهر ڪري ٿو ته پنجن هفتن کان جاري احتجاج کانپوءِ پارلياماني ڌريون گڏ ۽ ساڳئي موقف تي بيٺيون آهن. هن ٺهراءُ کي وزير اعظم نواز شريف جي پارليامينٽ ۾ ڪيل تقرير سان گڏ پڙهڻ سان اُن جو وزن وڌي وڃي ٿو. احتجاج ڪندڙ ڌرين سان ڳالهيون هلائڻ لاءِ جوڙيل سياسي جرڳي اها صلاح ڏني هئي ته وزير اعظم پارليامينٽ ۾ اهڙو اعلان ڪري ته چونڊن ۾ ڌانڌليون ثابت ٿيڻ جي صورت ۾ استعيفى ڏيئي ڇڏيندو. جرڳي موجب ٽي ڌريون آهن. هڪ حڪومت ۽ ٻه احتجاج ڪندڙ جماعتون، جڏهن ته جرڳي پاڻ کي ڄڻ الڳ ڌر طور شمار ڪيو آهي. گڏيل پارليامينٽ ۾ ٿيل تقريرن ۽ پاس ڪيل ٺهراءُ ۾ رڳو ٻن ڌرين کي مڃيو ويو آهي، يعني پارليامينٽ ۽ سياسي ڌريون هڪ پاسي ته وري احتجاج ڪندڙ ٻئي ڌريون ٻئي پاسي آهن. گڏيل اجلاس حڪومت کي اڪيلو يا الڳ نه رکيو آهي، اهو ئي سبب آهي، جو عوامي نيشنل پارٽي توڙي پيپلز پارٽي جي ميمبرن وزير اعظم کي پارليامينٽ جو نمائندو يا ملڪ جي 18 ڪروڙ عوام جو وزير اعظم سڏيو آهي. هونئن سياسي جرڳي پنهنجي حساب سان قرار ڏنل ٽنهي ڌرين کي خط به لکيو آهي، جنهن ۾ 11 نقطا شامل ڪيا ويا آهن، جن ۾ گذريل سال وارين چونڊن جي مبينه ڌانڌلين جي جاچ لاءِ عدالتي ڪميشن جوڙڻ واري ڳالهه به شامل آهي. عام خيال اهو هو ته وزير اعظم پنهنجي تقرير ۾ سياسي جرڳي جي صلاحن کي آڏو رکي، ڪجهه ڳالهيون ڪندو ۽ جيڪڏهن سڌي طرح سان استعيفى جو ذڪر نه به ڪندو، تڏهن به اهو ضرور چوندو ته ڌانڌليون ثابت ٿيڻ جي صورت ۾ قومي اسيمبلي ختم ٿي ويندي وغيره، پر ان خيال جي ابتڙ وزير اعظم نه رڳو اهو ته اهڙو ڪو ذڪر نه ڪيو، بلڪه جڊيشل ڪميشن جي به ڪا ڳالهه نه ڪئي. ماڳهين انگ اکر ڏيندي چيو ته، ”ڌانڌلين وارا الزام غلط آهن.“ تحريڪ انصاف رڳو 30 سيٽن بابت اليڪشن ٽربيونل ۾ درخواستون ڏنيون هيون، جن مان صرف 12 تي نواز ليگ ڪامياب ٿي آهي. سندس تقرير ۾ توڙي باڊي لئنگويج ۾ ڪو اهڙو اشارو نه ملي رهيو ته سندس موقف ۾ لچڪ آهي. سندس هي جملا معنى رکن ٿا ته، ”جمهوريت جو سفر جاري رکنداسين، ڪنهن گروهه جي چند هزار ماڻهن جي چوڻ تي پارليامينٽ يا حڪومت کي نه ٽوڙينداسين.“ اها پراڻي ڳالهه آهي ته ڪو ننڍو وڏو لشڪر چڙهائي ڪري، زبردستي ڪنهن کي حڪومت ڏي يا مرضيءَ جي حڪومت مُسلط ڪري. هن اهو به اعلان ڪيو ته جمهوريت لاءِ آخري حدن تائين وينداسين. وزير اعظم جو اهڙو سختيءَ وارو موقف پهريون ڀيرو سامهون آيو آهي. اها ڳالهه به نوٽ ڪرڻ جي آهي ته ٺهراءُ ۾ سياسي جماعتن سول سوسائٽي، وڪيلن، واپارين وغيره جو ٿورو مڃيو ويو، جن جمهوريت جي عمل کي جاري رکڻ ۾ مدد ڪئي يا اهڙي خواهش جو اظهار ڪيو. نه ٺهراءُ ۾، نه ئي وزير اعظم جي تقرير ۾ ڪن اهم ادارن جو ٿورو مڃڻ جو ذڪر موجود نه هو، جيڪي مختلف وقتن تي جمهوريت جو ساٿ ڏيڻ جو چوندا رهيا آهن. ائين وزير اعظم ڄڻ سويلين جي بالادستي واري موقف تي قائم رهيو. سندن ئي چواڻي ته ان لاءِ هو اپوزيشن پارٽين جو ٿورائتو آهي، واقعي اها ڳالهه صحيح به آهي، ڇاڪاڻ جو اپوزيشن پارٽين پنهنجي پاڻ کي ۽ حڪومت کي پارليامينٽ جو حصو قرار ڏنو ۽ پارليامينٽ جي بچاءُ جي ڳالهه ڪندي حڪومت کي به بچايو. سياسي ڌريون توڙي سڄي ملڪ جا ماڻهو ان سوال جو جواب ڳولي رهيا آهن ته آخر ڌرڻو ختم ڇو نه ٿو ٿئي؟! اهو ڌرڻو ڪيئن ۽ ڪڏهن ختم ٿيندو؟ حڪومت ان طرف پنهنجو ڪهڙو موقف اختيار ڪندي. جمعي ڏينهن واري پارليامينٽ جي اجلاس کان اڳ وزير اعظم سمورين پارلياماني پارٽين جي اڳواڻن جي اجلاس جي صدارت ڪئي. ان موقعي تي نواز ليگ ۾ سخت موقف رکندڙ ڪجهه ميمبرن طرفان اها رٿ آئي ته طاقت جو استعمال ڪري، ڌرڻي وارن کي اُٿاريو وڃي، پر اپوزيشن جي جماعتن اهڙي ڪنهن قدم جي مخالفت ڪئي ۽ صبر ۽ تحمل کان ڪم وٺڻ جي صلاح ڏني. بعد ۾ خورشيد شاهه پنهنجي تقرير ۾ به اهو چيو ته اهڙي موقف رکڻ بابت سندس ئي صلاح هئي. ٺهراءَ جيتوڻيڪ ڌرڻي جي مذمت ڪئي، اُن جي مطالبن کي غير آئيني سڏيو، پر ان خلاف ڪارروائي ڪرڻ يا نه ڪرڻ بابت ڪنهن عملي قدم جو ذڪر نه ڪيو ويو. البته وزير اعظم پنهنجي تقرير ۾ چيو ته،”شاهراهه دستور خالي ڪرائڻ نه ڪالهه مسئلو هو نه اڄ آهي، پر حڪومت صبر ۽ تحمل کان ڪم وٺڻ چاهي ٿي.“ مطلب ته حڪومت زبردستي اُٿارڻ وارو قدم نه ٿي کڻڻ چاهي. عام خيال اهو هو ته ڌرڻي وارا همراهه به ٿَڪجي پيا آهن. اسان جي اسلام آباد جي هڪ دوست چواڻي ته، هنن همراهن ”سنگت“ کي نياپو به ڪيو هو ته کين زوري ئي سَهي، ڀلي اُٿاريو وڃي، پر اهي به اسلام آباد ۾ ڳالهيون هلي رهيون آهن ته کين خالي هٿ نه وڃڻ جي صلاح ڏني وئي آهي. بهرحال اپوزيشن جي صلاح تي ئي سهي، پر حڪومت ڪو به زبردستي يا تشدد وارو رستو اختيار ڪرڻ نه پئي چاهي ۽ ڌرڻي وارن کي ٿَڪائڻ جي حڪمت عمليءَ تي برقرار آهي. ڌرڻي وارا ڪنهن معجزي جي انتظار ۾ اڃا ويٺا آهن. ساڳئي وقت اها به حڪمت عملي جوڙي ويئي آهي ته ملڪ جي ٻين حصن ۾ به نواز حڪومت تي دٻاءُ وڌو وڃي. ايندڙ ڏينهن ٻن ۾ ڪراچي ۾ عمران خان جو جلسو رکيو ويو آهي. لاهور نواز ليگ جو ڳڙهه هو، شروعات اُتان ڪئي وئي. اسلام آباد وفاقي گادي وارو شهر هو، اُتي وڌ ۾ وڌ دٻاءُ وڌو ويو، پر حڪومت جي ٿوڻي ڪجهه مضبوط نڪتي. هاڻي هڪ وڌيڪ هاٽ اسپاٽ ڪراچي کي اِن مقصد لاءِ چونڊيو ويو آهي. ڪراچي لاءِ سگهارن ادارن جو به خيال آهي ته ٽيڪس اتان اچي ٿو، ان کي متحرڪ ڪري جلدي نتيجا حاصل ڪري سگهجن ٿا. معاملي کي ڪراچي ڏانهن شفٽ ڪرڻ جي کُڙڪ ايم ڪيو ايم جي سربراهه الطاف حسين کي ٽي چار ڏينهن اڳ پئجي ويئي، اهو ئي سبب آهي، جو هو پاڻ کي ڳرو بڻائي رهيو آهي ۽ فرمائشون وڏيون ڪري رهيو آهي. عمران خان وڌيڪ صوبن جي ڳالهه ته ڪري ويٺو، پر پوءِ کيس احساس ٿيو ته ڳالهه ڳري ٿي ويندي، ان ڪري سنڌ کي ان دائري کان ٻاهر رکي ڳالهه ڪرڻ لڳو، پر ايم ڪيو ايم پنهنجي الڳ حيثيت رکڻ ۽ الڳ ڊيل ڪرڻ جي خواهشمند لڳي ٿي، اُن ڪري عمران خان جي ڪراچيءَ واري جلسي جي آجيان ڪرڻ بدران ناراضگيءَ جو اظهار ڪيو آهي. اهو ئي سبب آهي جو ايم ڪيو ايم جي فاروق ستار پارليامينٽ جي گڏيل اجلاس ۾ عمران کان سنڌ جي ورهاڱي بابت وضاحتون ۽ خاطريون گهريون. پهريون رائونڊ ته پارلياماني ۽ سياسي ڌرين جي حق ۾ رهيو آهي. بظاهر لڳي ٿو ته سندن سرسي ٿي آهي. اختيار گهٽجي چڪو آهي سياسي ڌريون رڳو پارليامينٽ ۽ حڪومت کي ئي بچائي سگهيون آهن. ڇا هاڻي ٻيو رائونڊ ٿيڻ ڏي وڃي پيو؟ ائين ٿيو ته ان لاءِ ٻيا هاٽ اسپاٽ ڳوليا ويندا ۽ ان جون شڪليون ۽ اظهار مختلف هوندا.

مشرف جو مامرو ۽ فوجي سربارهه جو بيان 09 اپريل 2014

 سهيل سانگي

مشرف جو مامرو ۽ فوجي سربارهه جو بيان

اربع 09 اپريل 2014ع

رٽائرڊ جنرل پرويز مشرف جو ڪيس فيصلائتي مرحلي ۾ ته داخل ٿي ويو آهي، پر ان سول ۽ ملٽري ناتن تي دٻاءُ وجهي ڇڏيو آهي. دٻاءُ ڪير ڪيترو وجهي ٿو ۽ سامهين ڌر ڪيترو سَهي سگهي ٿي، اهو ڄڻ ملڪ اندر سياسي عمل جو رستو طئي ڪندو. فوج جي اڳوڻي سربراهه جي خلاف خاص عدالت فردِ جرم لاڳو ڪيو، ته ڌرين جي پريشان ٿيڻ ۽ کليل طريقي سان سامهون اچڻ وارو سلسلو شروع ٿيو. تن ڏينهن ۾ ئي پيپلز پارٽيءَ جي سربراهه ۽ اڳوڻي صدر آصف علي زرداريءَ، وزير اعظم نواز شريف کي فون ڪيو. چوڻ وارا چون ٿا ته، زرداريءَ کيس چيو ته، مڙس ماڻهو ٿي بيٺو هُج، سنگت توسان گڏ آهي. ان بعد نياپا کڻي ايندڙ ويندڙ ٽياڪڙي ڪندڙ ڌريون به سرگرم ٿيون. آمريڪي ميڊيا موجب، فوج جو موجوده سربراهه جنرل راحيل وزير اعظم کي روبرو وارين ملاقاتن ۾ ڄڻ مشرف بابت سندس اداري جي نرم رويي کان آگاهه ڪيو. ان بعد سعد رفيق ۽ بچاءُ واري وزير خواجه آصف جا به بيان آيا، ائين هن کان اڳ جيڪو معاملو پردي جي پويان ٿي رهيو هو، سو سرعام ٿيڻ لڳو. موقف ۽ نياپن جو اظهار ميڊيا جي ذريعي ٿي ويو. مطلب ته ٻئي ڌريون پنهنجي پر ۾ پرچي نه سگهيون، ته ڄڻ عوام ڏانهن رجوع ڪرڻ واري واٽ ورتي وئي. وزيرن جي انهن بيانن بعد سومر ڏينهن آرمي چيف ايس ايس جي ڪمانڊوز کي خطاب ڪندي ڄڻ انهن بيانن ۽ فوج جي حوالي سان ٿيندڙ ڳالهين تي پنهنجو اظهار ڪيو ته، فوج سڀني ادارن کي قدر جي نگاهه سان ڏسي ٿي پر فوج جي وقار جو هر صورت ۾ تحفظ ڪيو ويندو. تجزيه نگار سندس بيان کي مشرف ڪيس جي ئي حوالي سان وٺي رهيا آهن. ڇاڪاڻ جو آءِ ايس پي آر جي جاري ڪيل پريس رليز ۾ چيو ويو آهي ته، فوج تي ٿيندڙ تنقيد بابت ڪمانڊوز طرفان اُٿاريل سوالن ۽ تحفظات جي جواب ۾ آرمي چيف اهو بيان ڏنو آهي. آرمي چيف جي انهيءَ بيان جي موٽ ۾ سعد رفيق پنهنجي موقف کي هلڪو رکندي ڳالهه کي ٽارڻ جي ڪوشش ڪئي، ته جنرل راحيل جو اشارو مشرف جي وڪيلن ڏانهن آهي پر بچاءُ واري وزير خواجه آصف اسيمبليءَ اندر اڱاري ڏينهن بيان ڏيئي اهو ظاهر ڪيو ته، حڪومت پنهنجي موقف تي قائم آهي. بچاءُ واري وزير چيو ته، رياست جو سپريم آرگن چونڊيل پارليامينٽ آهي ۽ اهو به ته احتساب کان ”ڪير“ به آجو ڪونهي. سندس ”ڪير“ مان مطلب اڳوڻو آرمي چيف جنرل مشرف آهي. جنهن خلاف غداريءَ جو ڪيس شروع ٿي ويو آهي. ان ڏس ۾ جيتوڻيڪ چڱي خاصي گوٿناٿ ڪئي پئي وڃي پر عدالت في الحال ان کي ڇِڪيو بيٺي آهي، ۽ نواز شريف حڪومت لاءِ به اهو سٺو موقعو آهي ته، هو عوام کي ٻيو ته ڪجهه نه ڏيئي سگهيو آهي. گهٽ ۾ گهٽ چونڊيل حڪومت جو تختو اونڌو ڪندڙ ۽ آئين ٽوڙيندڙ کي سزا ته ڏياري سگهي ٿو. ان جي پويان سندس ذاتي ڪاوڙ به ٿي سگهي ٿي جو مشرف سندس حڪومت ڊاٺي هئي ۽ سزا ڏياري ملڪ بدر ڪيو هو. آمريڪي ميڊيا، مشرف واري ڪيس ۾ نواز حڪومت جي موقف کي گهڻو ساراهي رهي آهي. وڏيون اميدون رکيو ويٺي آهي. ان موجب، جج آڏو مشرف کي اُٿاري بيهاري ڪرائي حڪومت وڏي ڪاميابي ماڻي. نواز شريف نه رڳو آمرن کي انصاف جي ڪٽهڙي ۾ بيهاري رهيو آهي پر ان سان گڏ فوج کي به اهو پيغام، ته فوجي بغاوت ذريعي اقتدار تي قبضو ڪندڙ سزا کان هاڻي بچي نه سگهندا وغيره . آمريڪي ميڊيا اهو به چوندي رهي ٿي ته، مشرف خلاف عدالتي ڪارروائيءَ ۾ دير جي به پردي جي پويان عسڪري هٿ آهن. مشرف تي ڪيس هلائڻ بابت ٻه رايا آهن. سخت موقف رکندڙ ڪيس هلائڻ جي حق ۾ آهن ۽ ان کي سزا ڏيارڻ گهرن ٿا. ٽياڪڙي ڪندڙ چون ٿا ته، هروڀرو جهيڙي کي نه وڌايو وڃي. ان تي وقت، وسيلا ۽ توازن کي وڃائڻ بدران عوام جي مسئلن تي ڌيان ڏنو وڃي.وڪيلن جي نامياري اڳواڻ عاصمه جهانگير به ٻئي موقف جي حامي آهي. وزير اعظم جا ساٿي ڪيس هلائڻ بابت ميڊيا ۾ بيان بازي ڪري رهيا آهن پر وزير اعظم پاڻ فوج کي پنهنجي اختيارن جي دائري ۾ رکڻ گهري ٿو. ۽ هو ان اداري سان سڌي ٽڪراءُ ۾ به نٿو اچڻ گهري. مشرف جا حامي چون ٿا ته، ڪو وچيون رستو ڪڍيو وڃي، کيس ملڪ کان ٻاهر موڪليو وڃي، ان لاءِ سندس ماءُ جي بيماريءَ جو جواز موجود آهي. هتي ڪجهه سوال ٻيا به ڏاڍا اهم آهن، جنرل مشرف پهريون جنرل ناهي، جنهن چونڊيل حڪومت ڊاهڻ، آئين ٽوڙڻ ۽ وزير اعظم کي سزا ڏيارڻ وارو ڪم ڪيو هجي، اهڙا ڪم جنرل يحى ۽ جنرل ضياءُ به ڪيا. ٻي ڳالهه اها ته هن سڄي ڪارروائيءَ ۾ مشرف اڪيلو ڪونهي، بلڪه سندس ساٿ ڏيندڙ ٻيا جنرل به هئا، جيڪي رٽائرڊ آهن. اهو موقف جنرل مشرف جو به آهي. هو پاڻ سان ٻين جنرلن کي به سلهاڙڻ چاهي ٿو. ائين ڳالهه ڳري ٿي ويندي، هو سمجهي ٿو ته، هو ائين ڪرڻ سان بچي ويندو. ماڻهو ان ڳالهه کي وزن ڏين ٿا ته، ڪوبه فوجي، پوءِ اهو سپاهي هجي يا جنرل، رٽائر ٿيڻ کان پوءِ، عام ۽ سويلين شهري آهي. ايتريقدر جو ان جي پينشن به سويلين اڪائونٽ مان ويندي آهي. ان ڪري هڪ رٽائرڊ جنرل لاءِ سڄي فوج کي گهلڻ ڪا چڱي ڳالهه نه ٿيندي. بلڪه ان ۾ فوج جو ڪجهه اچي وڃي به نه- ماڻهن جي انهيءَ راءِ ۾ وزن به آهي. اهو وزن ان وقت وڌي وڃي ٿو، جڏهن اهو به دليل ڏنو ٿو وڃي ته، جنرل مشرف طرفان سياستدانن وانگر سڀ عمل ڪيا. ان ڪري مشرف جو معاملو ائين فوج سان نه ڳنڍڻ گهرجي، جيئن ڳنڍيو پيو وڃي. مختلف وقتن تي فوج جي سربراهن جيڪي ڪم ڪيا، ملڪ ۾ مارشل لائون هنيون وغيره، ان جي نتيجي ۾ هن عسڪري اداري بابت سوال اُٿڻ لڳا. سڀ کان چڱي ڳالهه اها آهي ته، هاڻي به انهن سڀني ۽ تڪراري معاملن کان پري رکي ڪم ڪيو وڃي. عدالت کي پنهنجي طور تي ڪم ڪرڻ ڏنو وڃي. سوال اهو آهي ته، ڇا مشرف تي ڪيس هلائڻ سان هن اداري جي سياسي ۽ حڪومتي معاملن ۾ مداخلت ختم ٿي ويندي؟ ڇا ان بعد پڪ ٿي ويندي ته، ڪوبه طالع آزما وري چونڊيل حڪومت سان ٻک وجهڻ يا آئين سان هٿ چراند ڪرڻ کان پاسو ڪندو؟ اهو سڀ ڪجهه ادارن جي مضبوطي ۽ سياستدانن جي رويي ۽ سمورو اهڙو ماحول ٺاهڻ سان ئي ممڪن آهي. هن وقت جڏهن سويلين ۽ فوجي ناتن تي دٻاءُ پئجي رهيو آهي، تڏهن عاصمه جهانگير جهڙا ماڻهو به ڊپ ڏيکاري رهيا آهن ته، متان مارشل لا لاڳو ٿي وڃي. ان ڳالهه کان هٽي وري ملڪ جي مختلف علائقن ۾ ٿيندڙ ننڍا وڏا واقعا آهن، جن سان حڪومت جي ڪمزوري ۽ قانون جي رٽ نه هجڻ، فيصلي جي سگهه نه هجڻ، صورتحال کي نه سمجهڻ وارا سوال اُٿي رهيا آهن. سمورين سياسي ڌرين کي گڏجي سياڻپ سان ڪم وٺڻ جي ضرورت آهي. جيئن ڇڪتاڻ واري صورتحال ۽ پوندڙ دٻاءُ به گهٽجي ۽ سياسي عمل ۽ سرشتو جاري رهي.

امداد جي ورهاست وارو روايتي طريقو ۽ غير شفافيت جا امڪان

امداد جي ورهاست وارو روايتي طريقو ۽ غير شفافيت جا امڪان

سهيل سانگي

اڱارو 11 مارچ 2014ع

هاڻي سڀني جو رخ ٿر ڏانهن آهي، وزير اعظم نواز شريف ۽ پيپلز پارٽي جو نوجوان چيئرمين بلاول ڀٽو زرداري به ڏڪاريل علائقي ۾ پهچي ويا آهن، سپريم ڪورٽ به نوٽيس وٺندي سنڌ سرڪار کي ٿر جي حالتن لاءِ ذميوار قرار ڏنو، فوج به امدادي ڪاررواين ۾ حصو وٺي رهي آهي، بلڊر ٽائيڪون ملڪ رياض فوتي ٻارڙن جي وارثن لاءِ 5-5 لک رپيا ڏيڻ جو اعلان ڪري ڇڏيو آهي، آءِ بي اي سکر توڙي ٻيا انيڪ سرڪاري نيم سرڪاري ادارا ۽ ماڻهو ڏڪار ستايلن جي امداد لاءِ ميدان ۾ لهي پيا آهن، ڊونر ۽ اين جي اوز ته هونئن ئي اهڙن موقعن تي ميدان ۾ اچي ويندا آهن، لڳي ٿو ته ٿر واسين جي واهر ٿيڻ واري آهي، انهن جي مدد جو سامان ٿيڻ وارو آهي. وزير اعظم هڪ ارب رپين جو اعلان ڪيو، ساڳئي وقت تي سنڌ حڪومت جي ڪارڪردگي تي بي اعتماديءَ جو اظهار ڪيو، ۽ چيو ته ان معاملي جي جاچ ٿيڻ گهرجي ته ٻارن جو موت ڪيئن واقع ٿيو ۽ امدادي ڪڻڪ ڇو نه ورهائي ويئي؟ سوال پنهنجي جاءِ تي درست آهن. اڳوڻو وڏو وزير ارباب غلام رحيم به گذريل مئي وارين چونڊن کان پوءِ پهريون ڀيرو ٿر ۾ ڏسڻ ۾ آيو، سندس چوڻ هو ته امداد جي ورهاست کي شفاف بڻائڻ لاءِ رابطي ڪاري ضروري آهي، ائين نه ٿئي جو رڳو هڪ پارٽي جي ماڻهن کي امداد ملي. وفاقي حڪومت جي اعلانيل امداد بعد ٿر ۾ ارباب رحيم جو ڪردار هڪ دفعو ٻيهر اڀري رهيو آهي، ورنه چونڊن ۾ پيپلز پارٽي جي وڏي پيماني تي فتح ۽ سندس گروپ جي هار بعد هو بنهه گم لڳو پيو هو. بهرحال انهيءَ ڳالهه جو وڏو امڪان آهي ته ٿر جي ڏڪار ۽ ان جي امداد تي به ڪا سياست ٿئي. ڏڪار واري معاملي تي سنڌ حڪومت جيئن ستن مهينن تائين خاموش رهي ۽ ٿر کي ڏڪار سٽيل علائقو قرار نه ڏنو، ٽي مهينا اڳ ڏڪاريل ماڻهن لاءِ اعلانيل ڪڻڪ به نه ورهائي، ان سان گڏوگڏ بدانتظامي ۽ خراب حڪمراني جي ڪري ڳالهه حڪومت جي ڳچيءَ ۾ پئجي ويئي. وڌيڪ خرابي ان وقت ٿي، جڏهن وڏي وزير سيد قائم علي شاهه کي گذريل هفتي واري دوري دوران غلط بريفنگ ڏني ويئي. اها نه رڳو غلط، غير منطقي هئي، بلڪه چڙ ڏياريندڙ ۽ حقيقتن جي ابتڙ هئي. ان ڳالهه ماڳهين حڪومت جي ساک کي ئي لوڏي وڌو. اهو سٺو ٿيو جو وڏي وزير غلطي جو اعتراف ڪندي معاملي کي سنڀالڻ جي ڪوشش ڪئي. انهيءَ بريفنگ ۽ ان کان اڳ واري انتظامي توڙي صحت جي صورتحال مان اندازو ڪري سگهجي ٿو ته ٿر ۾ سرڪاري ادارن ۽ اتي ويٺل آفيسرن جا ڪهڙا افعال هوندا. رڳو ايترو ئي نه، ساڳئي وقت چونڊيل عيوضي به اوترا ئي ذميوار آهن، جو اهي سڀ آفيسر فرمائشن تي ايم اين ايز ۽ ايم پي ايز جا لڳايل آهن، ضلعي هيڊ ڪوارٽر واري شهر ۾ اهي خبرون هلن ٿيون ته انهن آفيسرن کي خاص مقصدن لاءِ لڳايو ويو آهي، وڏو مقصد اهو آهي ته ترقياتي ڪمن توڙي سار سنڀال وارن فنڊن مان سندن حصو پتي نڪري. الزام وڏا آهن، ماڻهن وٽ شاهديون به آهن، ان جي ضرور جاچ ٿيڻ گهرجي. ڳالهه اها پئي ٿي ته انهن عيوضين به وڏي وزير کي صحيح صورتحال نه ٻڌائي، ٻين لفظن ۾ اهو ته اهي نمائندا عوامي مينڊيٽ جو احترام نه ڪري سگهيا. ڇا ٿر جي ماڻهن کي اهو حق نٿو پهچي ته اهي انهن نمائندن تي بي اعتماديءَ جو اظهار ڪن ۽ کين ايوانن مان واپس گهرائي وٺن ۽ ٿر جي ماڻهن سموريون رڪاوٽون توڙي هن ڀيري انهن نمائندن (پيپلز پارٽي) کي تاريخي مينڊيٽ ڏنو آهي ۽ انهن جي مينڊيٽ جو اهو حال ڪيو ويو، ان بابت خود پارٽي قيادت کي انهن کان پڇاڻو ڪرڻ گهرجي. سنڌ جو وڏو وزير ٿر ۾ خراب صورتحال جي حوالي سان ستن آفيسرن کي اڳ معطل ڪري چڪو آهي ۽ ڪالهه ڪجهه وڌيڪ آفيسرن خلاف قدم کنيو ويو آهي. ڳالهه هڪڙي نظر ۾ ٺيڪ لڳي ٿي، پر انهن آفيسرن جي مقرري، انهن جي اهڙي خراب ڪاڪردگي توڙي رويي کي خود پارٽي جي ڪن اڳواڻن جي پُٺ حاصل آهي، ان ڪري رڳو انهن آفيسرن جي معطلي سان ڪم ڪونه هلندو. ڪي حلقا اهو پيا چون ٿا ته ڏڪار آهي ئي ڪونه، اهو ميڊيا جو وڌل ڏڪار آهي، اها ميڊيا هائيپ آهي، اها ڳالهه شروع ۾ سنڌ جي وڏي وزير به چئي هئي، ٻئي ڏينهن تي کيس پاڻ کي درست ڪرڻو پيو. 15 آگسٽ تائين برساتون نه پوڻ کانپوءِ ميڊيا لڳاتار حالتن بابت خبرون ڏيندي رهي ۽ حڪومت جو ڌيان ڇڪائيندي رهي ته علائقي ۾ امدادي سرگرميون شروع ڪيون وڃن پر حڪومت ائين نه ڪيو، ٽي مهينا اڳ مختلف رپورٽن جي روشنيءَ ۾ حڪومت 60 هزار ٻوريون ڪڻڪ به موڪلي. مهينو کن اڳ اسيمبلي ۾ به ان ڏڪار جو پڙاڏو ٻڌڻ ۾ آيو، ۽ ائين ميڊيا ۾ اهو سلسلو لڳاتار هلندو اچي، جنهن کان حڪومت ۽ انتظاميا ڪن لاٽار ڪندي رهي. ڪي حلقا، خود انتظاميا ۾ ويٺل ماڻهو چون ٿا ته گذريل سال ساڳئي موسم ۾ وڌيڪ ٻار موت جو شڪار ٿيا هئا، بلڪه اها ڳالهه خود صوبائي وزير شرجيل ميمڻ به چئي آهي. اهي انگ اکر ضرور صحيح هوندا، پر کانئن اهو پڇي سگهجي ٿو ته تڏهن به ته پيپلز پارٽي جي حڪومت هئي ۽ انهن موتن لاءِ به اها ئي ذميوار آهي، پوءِ انهيءَ لاءِ به حڪومت کي جواب ڏيڻو پوندو. ڏڪار سبب پيدا ٿيل غذائي کوٽ ۽ مال لاءِ چاري جي اڻ هوند آهستي آهستي اثر ڏيکاري رهي آهي، ريڍو مال وڌيڪ ڪمزور ٿيندو آهي ۽ اهو ڏڪارن ۽ بکن ۾ سڀ کان پهرين شڪار ٿيندو آهي، هن ڀيري به ائين ٿيو. ڏڪار جي سٽ وارو معاملو ان وقت کليو، جڏهن بيماري وگهي رڍون هزارن جي تعداد ۾ مرڻ لڳيون، ٿر جا ماڻهو جن کي اڳ به ڪيترن ئي ڏڪارن جو تجربو آهي، تن سمجهي ورتو هو ته هاڻي ڏڪار اثر ڏيکارڻ شروع ڪيو آهي، ان ڳالهه ميڊيا جو ڌيان به ڏڪار جي اثرن طرف ڇڪايو. جڏهن اسپتالن جو ٽن مهينن جو رڪارڊ چيڪ ڪيو ويو ته ڊيڄاريندڙ صورتحال سامهون آئي، رڳو مٺي سول اسپتال جا انگ اهو پيا ٻڌائين ته سراسري طرح چاليهارو کن ٻار هر مهيني اجل جو شڪار ٿيا آهن، هي ڪو ميڊيا هائيپ ڪونهي، بک ۽ ڏڪار ڪو گولي يا بم ڪونهي، جو ان جو ڌماڪو ٿئي ۽ ماڻهو مري وڃي، هي ته لڳاتار ڪمزور ڪندڙ، چيچلائي ماريندڙ عمل آهي، ٿر جو ماڻهو ان مان گذري رهيو آهي، 5 سالن جو ننڍڙو ٻارڙو انهيءَ غذائي کوٽ جي سٽ نٿو سهي سگهي، ان ڪري سٽ ۾ اهو ئي متاثر ٿيو، مدافعت جي سگهه نه هجڻ ڪري موت جي منهن ۾ هليو ويو، جيڪڏهن هي ميڊيا هائيپ آهي ته انڊيا جي راجسٿان ۾ به ڏڪار پيو آهي، ان کي ڇا چئبو! مٺي شهر جو منظر ٻڌائي ٿو ته سنڌ توڙي وفاقي حڪومت ۽ عالمي ادارا ٿر ڏانهن اٿلي پيا آهن، هڪ وڏي امداد اچڻ واري آهي، ان ڪري هاڻي اصل سوال اهو آهي ته اها امداد ۽ خوراڪ غريب ۽ مستحق ماڻهن تائين ڪيئن پهچي؟ سرڪار امداد ورهائڻ جو اهو انتظام ڪيو آهي جو اهو ڪم انهن ماڻهن جي حوالي ڪيو آهي، جيڪي هن کان اڳ به ٿر ۾ سفيد ۽ سياهه جا مالڪ هئا، اهي ماڻهو اهڙيون حالتون پيدا ڪرڻ جي ذميواري کان آجا ناهن ۽ ان ڪري امداد جي ورهاست ۾ به شفافيت بابت شڪ ۽ شبها آهن. ٻيو طريقو روايتي اين جي اوز جو آهي، اين جي اوز هاڻي عوام جي خدمت ڪرڻ يا عوام کي ڪجهه ڏيڻ بدران ڪارپوريٽ سيڪٽر ۾ تبديل ٿي ويون آهن. انهن گذريل ڏهاڪو کن سالن ۾ عوام جي نالي تي ۽ تباهين جي ازالي لاءِ آيل پئسن مان پنهنجو پاڻ کي ته ٺاهيو آهي پر عوام کي ڪجهه به نه مليو آهي. ڊونر ادارا مٺي يا اسلام ڪوٽ تائين ئي پنهنجيون ڪئمپون قائم ڪندا، باقي ڪم انهن روايتي وڏين اين جي اوز کي ڏنو ويندو ، بزنس ڪندڙ انهن اين جي اوز جو ڪردار مارڪيٽ جي ٻوليءَ ۾ وچيئن ڌر وارو هوندو، پر اهي انهيءَ امداد کي اڳتي نه وڌائينديون. ٿيڻ ڇا گهرجي؟ (1) حڪومت کي گهرجي ته ڪنهن هڪ پارٽي يا چونڊيل عيوضيءَ تي ڀاڙڻ بدران ڳوٺ جي سطح تي ڪميٽيون ٺاهي. ڪن ڳوٺن ۾ اڳ ئي ڳوٺاڻيون تنظيمون قائم آهن، انهن کان ڪم ورتو وڃي، ڪميٽين ۾ هر مڪتبه فڪر ۽ گروپ جا ماڻهو کنيا وڃن ته جيئن امدادي ڪم جي ورهاست ۾ شفافيت اچي سگهي. (2) ڊونر ادارن کي گهرجي ته اهي به ڪجهه هيٺ لهن ۽ انهن ”ايجنٽ“ اين جي اوز جي بدران ڳوٺاڻين تنظيمن کي اڳتي آڻين ۽ امداد جي ورهاست انهن جي ذريعي ڪئي وڃي. (3) ٿر ۾ پوندڙ ڏڪار جو مستقل حل ڳولڻ لاءِ انڊيا جي تجربي مان به سکيو وڃي، جتي ٽيوب ويلن ۽ ڪئنال جي ذريعي پوکي ڪئي وڃي ٿي. (4) ٿر جي ڪوئلي کي استعمال کان اڳ ٿر جي نوجوانن کي هنري ۽ ٽيڪنيڪل تعليم ڏيئي اتي سئو سيڪڙو انهن کي نوڪريون ڏنيون وڃن. (5) ٿر ۾ معياري تعليم کي يقيني بڻايو وڃي ۽ ذهين ٻارن کي اسڪالرشپون ڏيئي بهتر نوڪرين لاءِ تيار ڪيو وڃي. (6) هن وقت ٿر جا ماڻهو چوپائي مال ۽ برسات تي ٿيندڙ فصلن تي ڀاڙين ٿا، ان جي بدران سندن روزگار جو ذريعو تبديل ڪرڻ لاءِ انتظام ڪيا وڃن.