عمران خان جي ”لاهور شو“ کان پوءِ اڀريل سوال: 16 ڊسمبر 2014ع

عمران خان جي ”لاهور شو“ کان پوءِ اڀريل سوال!

اڱارو 16 ڊسمبر 2014ع

سھیل سانگی

پلان ”سي“ جي ٽئين مرحلي ۾ تحريڪِ انصاف جو لاهور وارو احتجاج سخت ڇڪتاڻ وارين حالتن ۾ ٿيو. فيصل آباد وارو احتجاج پر تشدد هو، پر ڪراچيءَ ۾ اهو احتجاج پرامن رهيو، جنهن سبب عمران خان توڙي پيپلز پارٽيءَ جون سياسي مارڪون وڌي ويون. عمران خان جون ان ڳالهه تي ته ڪراچي پرامن طور به بند ٿي سگهي ٿو، جيڪو مافيائن جي هن ميٽروپوليٽن شهر جي گذريل ٽيهارو سالن جي روايتن جي ابتڙ هو. پيپلز پارٽي جون سياسي مارڪون ان لاءِ وڌيون ته ان نه ڪا تڪڙ ڪئي ۽ نه محاذ آرائي- ان عمران خان کي پنهنجو مهاڙي وارو مخالف نه پئي سمجهيو. بهرحال جمهوريت ۾ اپوزيشن ڏي رويو وڏي ڳالهه هوندو آهي. 

سنڌ سرڪار تاريخ ۾ پهريون ڀيرو عقلمندي جي حڪمت عملي جوڙي. لاهور وارو عمران خان جو ”شو“ صورتحال ۾ ڪا بنهه وڏي شفٽ ناهي، بس اهو ئي ته تختِ لاهور جو قصو آهي، جيڪو نواز ليگ کان هضم نه پيو ٿئي. احتجاج جي پنهنجي نفسيات هوندي آهي، مظاهرو ڪندڙ تڪڙا هوندا آهن ته ڪو حڪومت سان ٽڪراءُ ٿئي. احتجاج ڪندڙن ۾ اها سوچ مقبول رهي آهي ته ڪجهه اهڙو ڪم ڪجي جو وڏو واقعو ٿئي ته جيئن حڪومت تي ڪو ڏوهه ڏئي سگهجي. ٻئي پاسي حڪومت جي انتظامي مشينري ان کان لنوائيندي آهي، پر حڪومت جي سياسي ونگ لاءِ عزت جو سوال بڻجي ويندو آهي، جنهن جو اظهار نواز ليگ جي ريلوي واري وزير سعد رفيق ۽ پنجاب حڪومت جي ترجمان ڪيو آهي ۽ ان پي ٽي آءِ کي دهشتگرد تنظيم سڏيو آهي. 

هر طرف احتجاج آهي ۽ حڪمران جماعت ۽ پي آءِ ٽي جو هڪٻئي ڏانهن شديد مخالفت وارو رويو آهي. ٻئي طرف ڳالهيون رسمي طور شروع ٿي ويون آهن. ٻنهي ڌرين تجويز ڪيل جوڊيشل ڪميشن بابت پنهنجين تجويزن جي مٽا سٽا ڪئي آهي. 

چونڊن ۾ ڌانڌلين وارو معاملو ٻنهي ڌرين لاءِ سواليه نشان آهي، ٻنهي مان هر هڪ جي ڪوشش آهي ته قاعدا قانون اهڙا ٺهن جو هڪ کي فائدو ۽ ٻئي ڌر کي سياسي نقصان ٿئي، ڳالهين جا اهي دور انهي ”سچائي“ سان هلي رهيا آهن. نواز ليگ ڪنهن به صورت ۾ ڪا اهڙي جاچ ڪميشن ٺاهڻ جي حق ۾ نه بيهندي، جنهن جي رپورٽ جي بنياد تي 2013ع جي چونڊن وارو سندن مينڊيٽ ڪوڙو ثابت ٿئي ۽ وقت کان اڳ يعني 2018ع کان اڳ ٽپڙ ويڙهڻا پون. 

تحريڪ انصاف جو سمورو زور وچ مُدت وارين چوندن تي آهي، يعني 2018ع کان اڳ چونڊون ٿين. هو ڪا به اهڙي صورت قبولڻ لاءِ راضي ناهي، جو نواز ليگ پنهنجي حڪومت جي آئيني مُدت پوري ڪري. ٻئي ڌريون پنهنجي پنهنجي موقف تي ايترو پختگي سان بيٺيون آهن، جو ڳالهين ذريعي ڪو نبيرو ٿيڻ ممڪن نٿو لڳي.

 حڪومت جو خيال آهي ته ڪميشن جو ڪم اهڙي قسم جو رکيو وڃي، جنهن ۾ رڳو انهن سيٽن جي جاچ ٿئي، جن بابت عمران خان جا الزام آهن، ڳالهه انهيءَ کان اڳتي نه وڌي. عمران خان چاهي ٿو ته مئي 2013ع واري سموري چونڊ جي آڊٽ ٿئي، ان جي نتيجي ۾ چار يا ويهارو کن سيٽون ئي نه، پر سڄي اليڪشن کي غلط يا ناجائز قرار ڏنو وڃي. ان معاملي تي وڏي ريڙهه پيڙهه ٿي به رهي آهي ۽ اڃا به ٿيندي. ڳالهين لاءِ سڄي اپوزيشن جو زور آهي، ان ڪري ڳالهيون ضرور ٿينديون پر حڪومت جو زور هوندو ته معاملو ڊگهو ٿي وڃي ۽ ڳالهيون ڪنهن حتمي نتيجي تي نه پهچن، پر عمران خان کي تڪڙ آهي هو چاهي ٿو ته جلد ڳالهيون ٿين. 

هو ڳالهين ذريعي ۽ دٻاءُ وجهي جلد نتيجا وٺڻ جو خواهشمند آهي. ڪڏهن ڪڏهن ته ائين لڳندو آهي ته ڪا ڊيڊ لائين مقرر آهي، هو ان ڊيڊ لائين اندر ڪو ٽارگيٽ حاصل ڪرڻ گهري ٿو.

  سياسي مارڪيٽ ۾ ٻه ڳالهيون وڌيڪ آهن. سياسي حلقا جنرل راحيل جي آمريڪي دوري ۽ آمريڪا طرفان دفاعي معاملن ۾ سهڪار جو هٿ ڊگهيڙڻ کي اهم قرار ڏيئي رهيا آهن. اهو دورو ۽ سهڪار واقعي وڏي اهميت رکندڙ آهي، پر ڇا ان جي ڪا سياسي معنيٰ به آهي؟ سينيٽ جي ڪميٽي خط لکي گهر ڪئي آهي ته ان دوري ۾ ٿيل ڳالهين بابت پارليامينٽ کي اعتماد ۾ ورتو وڃي. شايد ڪي ڌريون محسوس ڪن ٿيون ته آمريڪا پاڪستان جي سياست جي حوالي سان به ڪجهه چاهي ٿو. ان ڏس ۾ عمران خان جي ان بيان جو به حوالو ڏنو پيو وڃي، جنهن ۾ هن چيو هو ته آخر چين پاڪستان لاءِ ايتري سيڙپ ڇو ڪري رهيو آهي؟ 

ائين عمران خان جو رويو آمريڪا نواز محسوس ٿئي ٿو. جيڪڏهن جڊيشل ڪميشن چونڊن کي غير قانوني يا غلط قرار نه ٿي ڏئي. نواز شريف حڪومت برقرار رهي ٿي ته ڇا اهڙي صورت ۾ عمران خان ماٺ ڪري ويهندو؟ هو اهو ئي چوندو رهيو آهي ته هو ڌانڌلي واري اسيمبلي ۾ نه ويهندو، يعني گذريل چونڊن جي نتيجي ۾ ٻئي نمبر تي ايندڙ جماعت اسيمبلي کان ٻاهر احتجاج ڪندي رهي ۽ اهو سلسلو ٽن سالن يعني 2018ع تائين هلندو رهي، اهو به مشڪل ٿو لڳي. 

جيڪڏهن جڊيشل ڪميشن چونڊن کي غلط قرار ڏئي ٿي ته اهڙي صورت ۾ 2015ع ۾ چونڊون ٿيندي نظر ڪو نه ٿيون اچن. اهڙي صورت ۾ ڪجهه ٻيون شيون ڪر کڻنديون، انهن ڳالهين ۾ پنهنجي جاءِ تي وزن به آهي. اهي هي ته پهرين آدمشماري ڪرائي وڃي، صوبن ۾ سيٽن جي ٻيهر الاٽ منٽ ٿيڻ گهرجي ۽ تڪن جي جوڙجڪ به نئين سير ٿئي. ٻيو چونڊ سڌارا جن بابت سڄي ملڪ ۾ گڏيل راءِ موجود آهي، اهي سڌارا ڪهڙا، ڪيترا ۽ ڪئين هجڻ گهرجن؟ اهو وڏو سوال آهي. 

جيڪڏهن واقعي شفاف چونڊن لاءِ سڌارا آندا وڃن ٿا ته ملڪ جو اقتداري ڍانچو تبديل ٿي ويندو، ان لاءِ ملڪ جون مکيه ڌريون راضي ڪيئن ٿينديون. جيڪڏهن اهي ٻئي اشو ميچوئر ٿي ٿا وڃن ته ڪجهه وڌيڪ مدت لاءِ عبوري يا نگران حڪومت جي گنجائش نڪري ٿي. اها حڪومت اهڙي هجي، جيڪا آدمشماري به ڪرائي سگهي ۽ چونڊن جا سڌارا به آڻي سگهي. پاڪستان جي سياسي پارٽين وٽ نه ايتري طاقت آهي، ۽ نه وري سياسي ڪمنٽمنٽ، جو اهي ٻئي اشو اڻ ڌرئي نموني ۾ مضبوطي سان حل ڪري سگهن ۽ ائين هڪ دفعو وري عدليه ۽ سگهارين قوتن جي گڏيل هٿن واري حڪومت لاءِ جاءِ پيدا ٿئي ٿي. گهمي ڦري عمران خان جي پراڻي مطالبي تي ڳالهه بيهي ٿي. 

هڪ دفعو وري سڄو معاملو عدليه حوالي ٿيڻ وڃي پيو. ملڪ جي سياسي نظام ۽ حالتن جي تعين لاءِ عدليه جو رول وڌي رهيو آهي، جڊيشل ڪميشن چونڊن جي تحقيقات لاءِ 5-7 مهينا وٺي سگهي ٿي. اها عجيب ڳالهه هوندي ته عدليه ئي چونڊن جي نگراني ڪئي هئي ۽ انهن جي بي قاعدگين جي جاچ به عدليه ڪري رهي آهي. پي ٽي آءِ تان استعيفا ڏيندڙ اڳواڻ جاويد هاشمي جو بيان واقعي سچو ئي رهيو آهي. هن چيو هو ته پلان مطابق هڪ جج اهڙو اچڻو آهي، جيڪو معاملن کي سڌو ڪري ڇڏيندو. هن وقت تائين تحريڪ انصاف جي احتجاج ڪجهه ڳالهين کي گهڻو چٽو ڪيو آهي.

 

عمران خان پنهنجي ذاتي توڙي سياسي رويي ۾ اڻ سهپ ۽ ٻئي جي نه ٻڌڻ جو مظاهرو ڪيو آهي. لاهور ۾ ڪجهه صحافين جي مارڪٽ ۽ انهن سان توهين آميز رويو رکڻ، سموريون سياسي ڌريون هڪ طرف ۽ عمران خان ٻئي طرف ڳالهه کي واضح ڪري ڇڏين ٿيون. ان کان علاوه احتجاج، ڌرڻن ۽ شهر بند ڪرڻ واري سياست، جنهن جو هن رواج ۽ روايت وجهي ڇڏي آهي انهن کي تحريڪ انصاف سڀاڻي جيڪڏهن حڪومت ۾ اچي ٿي ته ڪيئن منهن ڏيندي؟ هينئر مخالف آواز ٻڌڻ لاءِ تيار ناهي ته سڀاڻي حڪومت ۾ اچڻ کانپوءِ ان جو رويو ۽ عمل ڪيترو جمهوري ۽ رواداري وارو هوندو؟ 

تحريڪ انصاف جو رويو رڳو ميڊيا ۽ سياسي ڌرين سان اهڙو ناهي، سڀاڻي صوبن جي حوالي سان به سندس رويي ۾ شايد ڪنهن بهتري جي گنجائش نٿي لڳي. نواز شريف ڪجهه ڪڙا تجربا ۽ سبق حاصل ڪرڻ بعد اهو سکيو، جو هن ڪنهن حد تائين سنڌ ۽ بلوچستان جي قومپرستن سان ڳالهيون ته ڪيون. هي ٻئي صوبا گرم آهن، ۽ انتهاپسندي جي حوالي سان وڌيڪ گرم ٿيندا پيا وڃن. انهن کي سياسي طور تي ڊيل ڪرڻ جي ضرورت آهي، پر اها ڳالهه عمران خان جي ڪيس ۾ٿيندي نظر ڪو نه ٿي اچي.