عمران خان جي ٻڌايل ڪهاڻي ۽ تبديليءَ لاءِ منتظر عوام! آڪٽوبر 2014ع

عمران خان جي ٻڌايل ڪهاڻي ۽ تبديليءَ لاءِ منتظر عوام!

اڱارو 15 آڪٽوبر 2014ع

سهيل سانگي

عمران خان نواز شريف کي مَلهه دَسي ته نه سگهيو، پر ملڪ اندر اهو تاثر ڏيڻ ۾ ڪامياب ويو آهي ته نواز شريف جون حڪمت عمليون/ پاليسيون يا طرز حڪمراني صحيح ناهي. اهڙي صورت ۾ عمران خان کي پنهنجو مقصد ماڻڻ ۾ ڪاميابي نه ٿي سگهي آهي، پر عام سوچ جي حوالي سان نواز شريف کي به سرسي حاصل ناهي. اهو سڄو تاثر ڪيئن جُڙيو؟ اُن جو اڀياس صورتحال کي سمجهڻ لاءِ ضروري آهي، اهو ان لاءِ ته ايندڙ وقت ۾ ماڻهن جو موڊ ڇا بيهندو، ان کي سمجهڻ لاءِ به اهم آهي. نفسيات جي ماهرن چواڻي، سوچ يا تاثر زميني حقيقتن جي بنياد تي جُڙندا آهن. اهو تاثر ان وقت وڌيڪ هڪ ٺوس ۽ خاص شڪل اختيار ڪري ويندو آهي، جڏهن انهن حقيقتن کي هڪ خاص ڍانچي ۾ رکي، ان جي تشريح ڪئي ويندي آهي. جڏهن اهي حقيقتون سياسي ميدان جون هجن ۽ ان جي تشريح سياسي حوالي سان ڪئي وڃي ته پوءِ جُڙندڙ تاثر هڪ سياسي ماحول ٺاهي وجهندو آهي. اهو ماحول ڪڏهن ڪنهن جي مخالفت ۾ هوندو آهي ته وري ڪڏهن ڪنهن جي حمايت ۾. 60 واري ڏهاڪي جي آخر ۾ ذوالفقار علي ڀُٽي اهو تاثر جوڙيو ۽ پنهنجي چوڌاري خلق کي جوڙي ورتائين. دراصل اهو بيان مختلف واقعن کي ڳنڍي، هڪ ڪهاڻيءَ جي شڪل ڏيڻ بعد ئي قائم ٿيندو آهي. ڪي به واقعا الڳ الڳ ڪا وڏي اهميت نه رکندا آهن، جيستائين انهن کي ڪنهن ڪهاڻيءَ جي ڍانچي ۾ فِٽ نه ڪبو آهي، خاص ترتيب سان نه سلهاڙبو آهي، بلڪل ائين جيئن ڪنهن پُر اثر ڪهاڻيءَ جي لاءِ پلان ۽ ان جي اندر اسٽوري ۽ مضبوط ڪردار ضروري هوندا آهن، تيئن ڪنهن مضبوط بيان ((Narrative جي لاءِ به اهي سڀ شيون ضروري هونديون آهن. اها ته ٿي، ڪنهن ڪهاڻيءَ جي ڳالهه، پر سياسي بيان ((Narrative لاءِ ٽي ڳالهيون ضروري آهن. (1) اهو ته ڪهاڻي ۽ ان جا واقعا عام ماڻهو تي اثر انداز ٿيندا هجن ۽ دنيا بابت سندس نقطه نگاهه سان ٺهڪندڙ هجن. ماڻهن ۾ اهي جذبات پيدا ڪن، پوءِ اُهي جذبا اُميد جا به ٿي سگهن ٿا، خوف جا به. (2) سياسي ڪهاڻي ٻڌائيندڙ پنهنجي سامعين کي اسٽوري سمجهائي به سگهي ۽ پنهنجي ايندڙ وقت جي ارادن کي به ان ۾ فِٽ ڪري سگهي. (3) ماڻهن کي اُميد ڏياري وڃي ۽ هر بار اهڙي پڪ ڏياري وڃي ته ڪجهه نه ڪجهه ٿي رهيو آهي، اِجهو ڪجهه ٿي رهيو آهي. عمران خان ماڻهن کي متحرڪ ڪرڻ لاءِ چونڊن ۾ ڌانڌلين جي ڪهاڻيءَ سان شروعات ڪئي ۽ پوءِ هو ماڻهن کي اسلام آباد جي مارچ تائين وٺي ويو، جيڪي ماڻهو جسماني طور تي ساڻس انهي مارچ ۾ نه هليا، تن کي ميڊيا جي وسيلي ذهني طور پاڻ سان ڳنڍيل رکيو. پنهنجي انهيءَ ڳالهه کي تيز ڪرڻ لاءِ ڪجهه ڪردارن کي به شامل ڪيو، يعني جج، رٽرننگ آفيسر، اليڪشن ڪميشن جا ڪجهه ماڻهو، ان سان گڏوگڏ بيلٽ پيپرن جي ڇپائي يا آڱوٺن تي استعمال ٿيندڙ مَس وارو معاملو. انهيءَ سڄي ڪهاڻيءَ جو مقصد اهو هو ته نواز شريف حڪومت جي قانوني حيثيت کي چئلينج ڪجي، اُن کي ڦِٽائجي. ساڳئي وقت ماڻهن ۾ به اهو تاثر پيدا ڪرڻ ته سندن ووٽ جو قدر نه ڪيو ويو، ان جي تقدس کي پائمال ڪيو ويو وغيره. جڏهن ڪنٽينر تي ويهي لائوڊ اسپيڪر يا ميڊيا جي مائيڪرو فون ذريعي اِهي الزام هڪ ڪهاڻيءَ جي واقعن جي شڪل ۾ لڳايا پئي ويا ته ان ڪهاڻيءَ جي ٻي ڪڙيءَ جي طور تي بي قاعدگين جا مختلف واقعا ٻيهر ڳڻپ وغيره جي ذريعي سامهون اچي رهيا هئا، جيڪي ڪهاڻيءَ جي پلاٽ کي مضبوط به ڪري رهيا هئا ۽ اڳتي به وڌائي رهيا هئا، ائين اها يڪطرفي ڪهاڻي هلي رهي هئي، جيڪا ڪنٽينر وارن جي واتان آئي پئي. ان سڄي دور ۾ ڪهاڻيءَ جو ٻيو پاسو حڪومت جي طرفان سامهون اچڻو هو، سو نه اچي سگهيو. حڪومت جي ائين نه ڪرڻ جا هڪ کان وڌيڪ سبب ٻُڌايا وڃن ٿا. صورتحال اها وڃي بيٺي، جو ڪنهن ٺوس ثبوت نه هوندي به ماڻهن اها ڳالهه قبول ڪري ورتي ته 2013ع وارين چونڊن ۾ ڌانڌلي ٿي آهي. اهو ثبوتن جو ڪمال نه، پر ڪهاڻيءَ جو ڪمال هو، جنهن ۾ سمورا واقعا ڳنڍي اهڙي طرح سان رکيا ويا، جو منطقي نتيجو اهو ئي پئي نڪتو. چونڊن ۾ ڌانڌلين جي ماڻهن وٽان مڃتا ته ملي وئي، پر اها مڃتا ماڻهن کي ايترو متحرڪ ۽ سرگرم نه ڪري سگهي، جو اُهي نواز ليگ جي حڪومت کي ڊاهڻ لاءِ رستن تي اچن يا وري ڪو ٻيو اهڙو واقعو يا ٻيو رستو نڪري، جو حڪومت کي اُڇلائي پاسيرو ڪري سگهجي. اوڏي مهل ڪهاڻيءَ ۾ هڪ نئين ڪڙيءَ جو اضافو ڪيو ويو، اُها هئي ته سمورو نظام ئي خراب آهي، جنهن کي بدلائڻ ۽ ٺيڪ ڪرڻ جي ضرورت آهي. نواز شريف حڪومت ۾ هو، اُن ڪري مٿس اهو الزام پئي لڳو ته هو نظام کي ٺيڪ ڪرڻ نه ٿو ڏي. معنى ته نواز شريف ۾ رڳو اها خرابي نه هئي ته ڪو هو ڌانڌلي ڪري وزير اعظم ٿيو هو، بلڪه هو ملڪ ۽ قوم لاءِ ئي خراب آهي، ان ڪري کيس گهر ڀيڙو ڪرڻ ضروري آهي. اهڙي صورتحال ۾ جڏهن حڪومت طرفان ڪهاڻيءَ جو ٻيو پاسو نه اچي رهيو هو. ملڪ اندر سُٺي حڪمراني يعني ماڻهن تائين سماجي انصاف پهچڻ واري صورتحال نه پئي بيهي سگهي. معاشي بحران جيڪو نئين صدي ۾ داخل ٿيڻ کان اڳ پاڪستان ۾ داخل ٿي چڪو هو، سو وِک وِک تي پنهنجا اثر ڏيکاري رهيو هو. روز ڪو نه ڪو واقعو، پوءِ اها مهانگائي هجي، لاقانونيت هجي يا ٻيو ڪجهه حڪومت بابت خراب تاثر کي مضبوط ڪري رهيو هو ۽ ان کي هٽائڻ لاءِ اڻٽر بڻائي رهيو هو، اها صورتحال اڄ به قائم آهي. عمران خان تحريڪ جي ٻئي مرحلي ۾ جلسا ڪري رهيو آهي. علامه قادري ڪنٽينر کڻي، سڄي ملڪ ۾ نڪرڻ وارو آهي، ائين معاملي ۾ تيزي ايندي ويندي. حڪومت وٽ ڇا آهي؟ حڪومت سويلين ۽ ملٽري بالادستيءَ واري ڇڪتاڻ ۾ فيصلي سازيءَ ۾ پنهنجي حڪومت ڪمزور ڪري چڪي آهي، ان ڪري اُتي کيس ڪرڻ لاءِ تمام گهٽ اسپيس آهي. ڌرڻي دوران سياسي ڌريون پارليامينٽ جي ذريعي يا سياسي جرڳي جي شڪل ۾ ساٿ ڏئي رهيون هيون، اهي سڀ هاڻي سڄي ملڪ ۾ پيدا ٿيل خال کي ڀرڻ ۽ پنهنجي حق ۾ اهو خال ڀرڻ لاءِ ڪوششون وٺي رهيون آهن. جماعت اسلامي جو مولانا سراج الحق ٽنڊو محمد خان تائين مار ڪري رهيو آهي. آصف زرداري پنجاب ۾ ڪئمپ ڪيو ويٺو آهي، ائين حڪومت لاءِ ڄڻ سياسي اسپيس به گهٽجي رهيو آهي. ماحول اهو بڻيل آهي ته ٽي وي تي ڪا اهڙي خبر هلي ٿي ته گهرن ۾ ويٺل ڪنڌ ڌوڻي چوي ٿو ته، ”ها ڪجهه تبديل ٿيڻ کپي.“ جنهن جي سياسي معنى اها ڪڍي ٿي وڃي ته اسٽيٽسڪو ٽُٽڻ گهرجي، ڪا تبديلي اچڻ گهرجي. حڪومت اڃا تائين انهيءَ Narrative جو ڪو ٽوڙ ۽ جواب نه ڳولي سگهي آهي ۽ نه ئي گو نواز گو مان پيڇو ڇڏائي سگهي آهي. معاملو رڳو نواز ليگ يا نواز شريف جو ڪونهي، بدليل حالتن ۾ پيپلز پارٽي جيڪا ٻئي واري جي انتظار ۾ آهي ۽ اهڙو اعلان به ڪري چڪي آهي، تنهن کي به پنهنجو پاڻ تبديل ڪرڻو پوندو. تبديل ته عمران خان کي پنهنجو پاڻ به ٿيڻو پوندو، جنهن جو Narrative ته قبول پيو آهي، پر پاڻ قبول نه پئجي سگهيو آهي.