سنڌ جي نئين حڪومت ۽ پيپلز پارٽي -نواز ليگ جي فاصلن جو پسمنظر

سنڌ جي نئين حڪومت ۽ پيپلز پارٽي -نواز ليگ جي فاصلن جو پسمنظر 

جمع 17 آگسٽ 2017ع      

سهيل سانگي

اهو ئي ٿيڻو هو، سيد مراد علي شاهه سنڌ جو وڏو وزير ٿي ويو. چونڊن جي نتيجي ۾ پيپلز پارٽي ٻئي ڪنهن گروپ يا پارٽي جي مدد کان سواءِ سنڌ ۾ حڪومت ٺاهڻ جي پوزيشن ۾ اچي وئي. ماضي وانگر هن ڀيري کيس صوبي توڙي وفاق ۾ حڪومت ٺاهڻ لاءِ نه ايم ڪيو ايم جي ضرورت هئي، ۽ نه وري ڪو مٿس دٻاءُ، جنهن جو ذڪر پارٽي اڳواڻ ۽ تجزيه نگار ڪڏهن ڪڏهن ڪندا رهندا آهن. گڏيل حڪومت اڪثريت ٺاهڻ لاءِ گهربل ميمبرن جو انگ پورو ڪرڻ لاءِ ٺاهي وڃي ٿي، يا ڪنهن مجبوري ۽ سياسي مصلحت تحت، هر صورت ۾ اهڙي حڪومت کي فيصلا ڪرڻ، پاليسيون ٺاهڻ ۽ فيصلن تي عمل ڪرڻ ۾ ڏکيائي ٿيندي آهي. ڏٺو وڃي ته پيپلز پارٽي کي فري هئنڊ آهي. ڏسڻو اهو آهي ته اهڙين مصلحتن کان خالي دور ۾ اها سنڌ جي ماڻهن لاءِ ڇا ٿي ڪري؟

سنڌ اسيمبلي جي ايوان تي جيڪڏهن نظر وجهجي ته اتي ڪجهه چهرا نوان ضرور نظر ايندا، پر ڪي پراڻا چهرا هاڻ ايوان ۾ ناهن، ڄڻ اهي پنهنجو وارو وڄائي ويا. سڀ کان وڏي ڳالهه اها آهي ته اسيمبلي وڏي يا خاص پراڻي سياسي ڪيڊر کان خالي ٿي ويئي. سواءِ سائين قائم علي شاهه يا هڪ ٻه ڪي ٻيا هوندا. نثار کهڙو، منظور وساڻ، پير مظهر الحق ۽ ٻيا اڳواڻ جيڪي محترمه بينظير ڀٽو جي دور ۾ پارٽي توڙي ايوان ۾ اهم ڪردار ادا ڪندا هئا، اهي هاڻ ايوان ۾ نه رهيا آهن. شايد سائين قائم علي شاهه کي ٻارهين رانديگر جيان اسيمبلي ۾ رکيو ويو آهي ته جيڪڏهن پارٽي جي وڏي وزير سيد مراد علي شاهه سان ڪو معاملو ٿئي ته آسانيءَ سان اها جاءِ ڀري سگهجي. اهو صحيح آهي ته پراڻو سياسي ڪيڊر ايوان ۾ نه آيو آهي، پر ان ڪيڊر پنهنجي اولاد کي چونڊائي ورتو آهي. نثار کهڙو جي ڌي ندا کهڙو عام چونڊن ۾ پنهنجي پيءُ جي تڪ تان هارايو، پر عورتن لاءِ مخصوص سيٽن تي اچي ويئي آهي. پير مظهر جي جاءِ تي سندس پُٽ پير مجيب الحق ايم پي اي ٿيو آهي. وساڻ خاندان کي هڪ سيٽ ملي آهي. ائين اهي ماڻهو سياست ۽ حڪومت ۾ پنهنجي نمائندگيءَ جو خانداني تسلسل ته برقرار رکي سگهيا، پر سياسي ڪيڊر وارو تسلسل ختم ٿي ويو. پيپلز پارٽي اليڪٽ ايبلز واري حڪمت عملي تحت چونڊن ۾ حصو ورتو ۽ سنڌ جي ذري گهٽ سمورن اليڪٽ ايبلز کي کڻي پنهنجي جهوليءَ ۾ وڌو. پارٽي ٽڪيٽ نه ملڻ تان اختلاف ٿيا. ڊزن کن سيٽن تي اهي اختلاف پارٽي قيادت آصف علي زرداي، بلاول ڀٽو ۽ فريال ٽالپر جي وچ ۾ اچڻ تي نبرجي نه سگهيا. پارٽي کي پنهنجي 2013ع کان پوءِ واري ٺاهيل حڪمت عملي جي غلطي جو احساس ٿيو، ان ڪري پارٽي قيادت پلان ”بي“ وارو رستو اختيار ڪيو. جيتوڻيڪ عام سيٽن تي خانداني سياست ڪندڙ ۽ بااثر ئي رهيا. پارٽي قيادت، جيڪا ذوالفقار علي ڀٽو ۽ بينظير ڀٽو جيان عوام ۾ هيٺ نٿي لهي سگهي، تنهن پنهنجو ووٽ بئنڪ بچائڻ لاءِ اهو پلان اختيار ڪيو ته ڏتڙيل برادرين کي پنهنجي صفن ۾ جاءِ ڏني. پر اها جاءِ سڌي ووٽ واري نه، پر پارٽي جي نامزدگي واري جاءِ آهي. ننگرپارڪر جي ڪرشنا ڪولهي کي سينيٽر چونڊيو ويو. تنزيلا شيديءَ کي عورتن جي مخصوص سيٽ تي ايم پي اي چونڊيو ويو. ميگهواڙ برادري مان انجنيئر گيانچند اڳ ئي سينيٽر هو، پر ڊاڪٽر کٽو مل کي سمورين ڪوششن باوجود اسلام ڪوٽ واري صوبائي سيٽ تي ٽڪيٽ نه ڏني وئي. ميگهواڙ برادري مان پارٽي جي سرگرم ڪارڪن سمترا جو نالو عورتن واري سيٽ جي لسٽ ۾ وڌو ويو، پر جنهن نمبر تي سندس نالو وڌو ويو، ان جي اچڻ جا امڪان بنهه نه هئا، پر پارٽي کيس مڃتا ڏني. اها مثبت ڳالهه آهي ته انهن ڏتڙيل برادرين ۾ حڪمران جماعت ۾ شموليت سان شراڪت داريءَ جو احساس پيدا ٿيو. ان سان گڏوگڏ پارٽي جي اقليتن جي دل ۾ جاءِ ٺهي. ساڳئي وقت ملڪي سطح توڙي عالمي طور وڏي هاڪ ٿي ته پيپلز پارٽي ڏتڙيل ۽ پوئتي پيل طبقن کي پاڻ سان کڻي هلي رهي آهي، انهن کي ايوان ۾ آڻي مڃتا ڏئي رهي آهي. ائين پارٽي جو سيڪيولر ۽ عوامي رنگ اڀارڻ ۾ مدد ملي. دراصل پارٽي قيادت هيٺين سطح تي تنظيم سازي ڪرڻ ۽ پارٽي ڪيڊر ٺاهڻ ذريعي عوام جي شموليت ڪرڻ واري کوٽ هن انداز ۽ شڪل ۾ پوري ڪئي. جنهن ۾ پارٽي جي عزت به وڌي ۽ پارٽي چونڊون به کٽيون. پارٽي جي هن حڪمت عملي جو چونڊن تي اهو اثر ٿيو، جو اقليتن پارٽي جي حمايت ڪئي. ايتري قدر جو سڄي ميرپور خاص ڊويزن، مٽياري، ٽنڊوالهيار ۽ بدين ۾ پارٽي جي اميدوارن جي پوزيشن مضبوط ٿي وئي. تجزيه نگارن جو خيال آهي ته انهن ضلعن ۾ پارٽي اميدوارن جي يقيني جيت جو وڏو ڪارڻ اهو ئي هو. جڏهن نتيجا آيا ته نه رڳو پارٽي وٽ سيٽون وڌيڪ هيون، بلڪه کٽيل اميدوارن جي ليڊ به وڏي هُئي. پارٽي جي هن حڪمت عملي ساڳئي وقت اليڪٽ ايبلز کي اهو پيغام ڏنو ته توهان ڀلي کڻي وڏا هجو يا گهڻو بااثر ڇو نه هجو، پارٽي جي حمايت کان سواءِ کٽي نٿا سگهو. ان جو وڏو مثال وڏن وڏن هيوي ويٽ پير پاڳاري جي ڀاءُ پير صدرالدين شاهه، غلام مرتضيٰ جتوئي، ارباب غلام رحيم جي شڪست آهي.

سنڌ ڪابينا ۾ ڪجهه ردوبدل يقيني آهي، پر فريال ٽالپر جي سنڌ اسيمبلي ۾ موجودگي بعد سنڌ جا معاملا ۽ فيصلا وري به سندس ئي ميز تي ٿيندا. سنڌ حڪومت کي ڪجهه مشڪلاتون به ٿينديون، ڇاڪاڻ جو هن ڀيري به صوبي ۾ اپوزيشن ۽ گورنر پيپلز پارٽي مخالف پارٽي يعني تحريڪ انصاف جا آهن. هينئر ئي پيپلز پارٽي پاران تحريڪ انصاف جي نامزد گورنر عمران اسماعيل تي اعتراض واريا ويا آهن. هو سمجهي ٿي ته اپوزيشن جي قيادت پي ٽي آءِ وٽ هجڻ سان گڏوگڏ جيڪڏهن انهن جي پارٽي جو گورنر هوندو، سو به وري سخت موقف رکندڙ ته صوبائي حڪومت کي ڏکيائي ٿيندي. نامزد گورنر عمران اسماعيل جو ”بلاول هائوس جون ديوارون ڪيرائڻ“ وارو بيان پيپلز پارٽي جذباتي مسئلي طور کڻي رهي آهي، پر ان جون سياسي معنائون به آهن. اها پارٽي کي وارننگ آهي. پيپلز پارٽي ان ڏس ۾ تحريڪ انصاف کان وضاحت گهري آهي ته اهو بيان پارٽي جو پاليسي بيان آهي يا نامزد گورنر جي ذاتي راءِ؟ پيپلز پارٽي اها به فرمائش ڪئي آهي ته کيس گورنر مقرر نه ڪيو وڃي. اصل ۾ پي ٽي آءِ ڪراچي جي قيادت چاهي ٿي ته سندن گورنر کي اهڙا ۽ اوترا اختيار هجن، جيترا ايم ڪيو ايم جي فرمائش تي رکيل گورنر عشرت العباد کي هُئا. پيپلز پارٽي کي عمران اسماعيل جي بيان مان اها بوءِ اچي ٿي.

وفاق سان پيپلز پارٽي جي سنڌ حڪومت جو معاملو خاص ڪري ٻن ڳالهين تي مدار رکندو. هڪ اهو ته سنڌ ۾ ان جي حڪومت کي ”ڊسٽرب“ نه ڪيو وڃي. ٻيو اهو ته پارٽي جي مُک قيادت خلاف ڪرپشن، مني لانڊرنگ وغيره جي حوالي سان ڪا وڏي ڪارروائي نه ڪئي وڃي. جڏهن ته صوبي طور تي سنڌ جا وفاق وٽ جيڪي معاملا اٽڪيل آهن، تن جي حيثيت ثانوي رهندي. انڪري پيپلز پارٽي وفاق ۾ پاڻ به حڪومت سان ”فرينڊلي“ رهندي ۽ باقي اپوزيشن کي به فرينڊلي رکڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪندي. ان صورتحال ۾ پيپلز پارٽي جي اها گهر به هوندي ته تحريڪ انصاف سنڌ ۾ به ان سان فرينڊلي رهي. تحريڪ انصاف جو فائدو انهي ۾ آهي ته اپوزيشن ورهايل هُجي. اها پيپلز پارٽي کي اهو سمجهائڻ جي ڪوشش ڪندي ته نواز ليگ ٻنهي جي گڏيل دشمن آهي. پيپلز پارٽي ۽ تحريڪ انصاف جي مجبوري آهي ته هڪ ٻئي کي ويجهو رهن. انڪري نٿو لڳي ته پارليامينٽ ۾ تازو ٺاهيل وسيع تر اتحاد ڪو گهڻو وقت هلي. جيڪڏهن هليو، تڏهن به ان جو موثر ڪردار نه هوندو. آصف علي زرداري تحريڪ انصاف توڙي ڌر ڌڻين لاءِ وڏو ڪم ڪيو، جو هن اسيمبلي ۾ قسم نه کڻڻ ۽ بائيڪاٽ ڪرڻ واري مولانا فضل الرحمان جي تجويز اپوزيشن جي اتحاد ۾ رد ڪرائي. جيڪڏهن هو ائين نه ڪري ها ته تازو ٿيل چونڊن جي ڪا به ساک يا ڪريڊبلٽي نه بيهي ها، معاملو اهم ادارن تائين هليو وڃي ها.

صوبي جي حڪمران جماعت پيپلز پارٽي کي هن ڀيري هڪ مختلف قسم جي اپوزيشن سامهون آهي. ان اپوزيشن جي پارٽي وفاق ۾ حڪمران آهي، يعني انهن وٽ وفاقي حڪومت، صوبائي گورنر ۽ صوبي ۾ اپوزيشن هڪ ئي پارٽي وٽ آهن. سنڌ حڪومت لاءِ اهڙي صورتحال ان کان اڳ ڪڏهن به پيدا نه ٿي هئي. گذريل دور ۾ وفاقي حڪومت نواز ليگ وٽ هئي. سنڌ ۾ اپوزيشن ايم ڪيو ايم وٽ هئي، وفاقي حڪومت صوبائي حڪومت کي سياسي طور هئنڊل ڪرڻ لاءِ ايم ڪيو ايم جي محتاج هُئي- پر هاڻي پيپلز پارٽي جي حڪومت تي ٽه طرفو دٻاءُ هوندو. ساڳئي وقت تحريڪ انصاف اهو به چاهيندي ته اها سنڌ جي ٻين علائقن ۾ پير ڊگهيري. پيپلز پارٽي سمجهي ٿي ته ڪراچي ”حساس“ پچ آهي، جتي هاڻوڪي بالنگ ۽ بئٽنگ هڪڙي ئي ڪمانڊ سان ٿيندي. انڪري پيپلز پارٽي ڪراچي بابت ”نرم رويي“ جو اظهار ڪيو آهي. ٻيهر چونڊيل وڏي وزير سيد مراد علي شاهه چيو آهي ته ڪراچي کي وڌيڪ ترقي ڏيارينداسين. هن مطابق ته جن کي ڪراچي جي شهرين رد ڪيو آهي، انهن سان به ڳالهائڻ لاءِ تيار آهيون. هن هڪ قدم اڳتي وڌي اها ڳالهه به ڪئي آهي ته ايم ڪيو ايم جيڪڏهن الڳ صوبي واري مطالبي تان هٿ کڻي ته ان کي صوبائي حڪومت ۾ شامل ڪري سگهجي ٿو. وڏي وزير جو اهو بيان عملي گهٽ ۽ سياسي وڌيڪ آهي. اهو ان ميار جو جواب آهي ته پيپلز پارٽي ڪراچي کي کنگهيو ئي ڪونه. ساڳئي وقت ايم ڪيو ايم کي تحريڪِ انصاف جي بنهه ويجهو وڃڻ کان روڪڻ جي حڪمت ٿي سگهي ٿي. تحريڪ انصاف اپوزيشن ۾ پاڻ کي مڃائڻ لاءِ وڌيڪ سرگرم ۽ فعال ڪردار ادا ڪندي. ان کي هڪ ئي وقت صوبي ۾ پيپلز پارٽي جو مقابلو ڪرڻو آهي ۽ وفاق ۾ اڪثريت برقرار رکڻ لاءِ ايم ڪيو ايم کي به پاڻ سان گڏ کڻي هلڻو آهي. ساڳئي وقت مستقبل لاءِ ڪراچي ۾ پنهنجي جاءِ به ٺاهڻي آهي. ائين کڻي چئجي ته ڪراچي ۾ جاءِ ٺاهڻ لاءِ ٽئي جماعتون هڪ ٻئي جي مقابلي ۾ رهنديون. ڏسجي ان صورتحال ۾ ٻن وڏين پارٽين تحريڪ انصاف ۽ پيپلز پارٽي جون ڪهڙيون ترجيحون ٿيون بيهن ۽ پنهنجا ذاتي ۽ سياسي مفاد بچائڻ لاءِ اهي ڪهڙيون حڪمت عمليون ٿيون جوڙين.