ڇا چونڊن ۾ اقليتن جي انصاف ڀري نمائندگي هوندي آهي؟ سهيل سانگي

سهيل سانگي
اڱارو 03 جولاءِ 2018ع

چونڊون ڪنهن ملڪ فيصلي سازي ۽ انتظام ڪاري ۾ سماج جي مختلف طبقن کي شرڪت جو موقعو ڏين ٿيون. ڏاهن جو چوڻ آهي ته عام ماڻهن جي سگهه جو اظهار چونڊن ۾ ٿيندو آهي. خاص ڪري غريب ۽ پيڙهيل طبقا پنهنجي ووٽ ذريعي سياست، معيشت ۽ ٻين معاملن ۾ پنهنجي پتي وٺي سگهن ٿا. اها ڳالهه ٻين هنڌن تي کڻي چڱي طرح لاڳو نه ٿيندي هجي، پر پاڪستان ۾ اقليتن جي ووٽرن تي گهڻو لاڳو ٿئي ٿي. پاڪستان ۾ ڪل اقليتي ووٽر 27 لک 77 هزار آهن، جن جو وڏو انگ هندو آهي ۽ اهي سنڌ ۾ رهن ٿا. هڪ حساب سان سنڌ جي اٺن ضلعن ۾ اقليتي ووٽر سڌي طرح سان هار ۽ جيت تي اثرانداز ٿين ٿا. ايتري سگهه رکڻ باوجود عملي طرح اهي بيوس آهن. انهن جا نمائندا چونڊجڻ لاءِ ڪا اليڪشن ئي نه ٿيندي آهي. ٿيندو ائين آهي ته قومي يا صوبائي، جنهن به اسيمبلي ۽ مختلف پارٽين جا جيترا ميمبر چونڊجي ايندا آهن، انهن جي تناسب سان اقليتن جون سيٽون انهن پارٽين کي ڏنيون وينديون آهن. ها ايترو ضرور آهي ته ان کان اڳ انهن مخصوص سيٽن جا اميدوار فارم ڀرائيندا آهن. ٻئي طرف سياسي جماعتون مخصوص اميدوارن جي ترجيحي لسٽ اليڪشن ڪميشن کي ڏئي ڇڏينديون آهن، جنهن ۾ ترتيبوار نالا هوندا آهن. پاڪستان جي قومي اسيمبليءَ ۾ 342 سيٽون آهن،، پر چونڊ رڳو 272 سيٽن تي ٿيندي آهي. باقي 70 مخصوص سيٽن تي اهو ئي طريقو لاڳو ٿيندو آهي، جن جي چونڊ نه ٿيندي آهي. انهن مان 60 عورتن جون سيٽون آهن ۽ 10 اقليتن جون. مطلب ته مخصوص سيٽن جي اميدوارن جا نه سڌي طرح ڪي ووٽر يا تڪ آهن، ۽ نه وري انهن عام ووٽرن کي پنهنجي لاءِ ووٽ ڏيڻ جي اپيل ڪرڻي پوندي آهي، ۽ نه وري انهن کي پنهنجي لاءِ چونڊ مهم هلائڻي پوندي آهي. جيڪي ڪجهه کين ڪرڻو هوندو آهي، سو پارٽيءَ سان ڪرڻو پوندو آهي. پاڪستان ۾ سياسي پارٽين جي تنظيم ڪاري، ان جا ادارا ۽ فيصلا سازي جو ميڪنزم ڪنهن به طرح سان جمهوري نه آهي، ۽ نه ئي وري ان جو منظم يا طئي ٿيل اصول آهي. ان جو اهو طريقيڪار ڏاڍو منجهائيندڙ، پراسرار ۽ يڪطرفو آهي، جنهن ۾ واسطيدار ڪميونٽي کان به نه پُڇيو ويندو آهي، جنهن جي نمائندگي جا دعويدار ٿي هي اقليتي ميمبر اچي ويهندا آهن. اهڙي صورت ۾ ٿيندو ائين آهي ته ”يئس مين“ اسيمبلين ۾ اچي ويهندا آهن، جيڪي پنهنجي سياسي مالڪن جي اشاري تي پيا هلندا آهن. اها مشق گذريل ٽن اليڪشنن کان جاري آهي. ان کان اڳ اڃان ٻي مشڪري به هئي. جنرل ضياءَ  اقليتن لاءِ جدا چونڊن جون طريقو رائج ڪيو، جنهن موجب اقليتي ووٽر اقليتي اميدوار کي ئي ووٽ ڏئي سگهندا، يعني قومي اسيمبلي جي اقليتي اميدوار جو تڪ سڄو پاڪستان هو ۽ صوبائي اسيمبلي جي اميدوار جو تڪ سڄو صوبو- ائين اميدوارن جي سڄي ملڪ يا صوبي ۾ ووٽر تائين رسائي يا وري ميمبر ٿيڻ بعد ان تائين ووٽر جي رسائي وڏو مسئلو پئي بڻيو. ٻئي طرف اهو نابرابريءَ تي ٻڌل هو. ان سبب اهو به ٿيو، جو تر جي بااثر ماڻهن علائقي جي اقليتي خاص ڪري شيڊيولڊ ڪاسٽ کي ڪنهن ليکي ۾ ئي نه آندو، ڇاڪاڻ جو سمورن معاملن ۾ اهي بااثر غريب اقليت کان ڏاڍا هُئا. وڌيڪ اهو ته کين ووٽن جي محتاجي ٿي پئي، سو ڪٿي ٽڪو پئسو ان جو لحاظ ڪيائون پئي. ضياءَ جو جدا چونڊن وارو نظام 25 سال هليو، جنهن تحت ملڪ ۾ 5 ڀيرا چونڊون ٿيون. گڏيل چونڊن جي سرشتي هيٺ هاڻي چوٿون ڀيرو چونڊون ٿين پيون. اهو به طلمساتي ۽ ڪاسميٽڪ سرشتو آهي، جنهن ۾ سياسي پارٽيون ئي طئي ڪنديون آهن ته اقليتن جي نمائندگي ڪير ڪري. ان لاءِ نه عام ووٽر، نه اسيمبلي جا ميمبر ۽ نه ئي پارٽي اندر ڪا چونڊ ٿيندي آهي، ۽ نه ئي ڪو ووٽ وڌو ويندو آهي. بلڪه وڏيري جي اوطاق جيان فيصلا ٿيندا آهن. ٿيندو ائين آهي ته ٻيو ته ڇڏيو، جن تڪن ۾ اقليتي ووٽر 40 کان 50 سيڪڙو تائين هوندا آهن، اتي به جنرل سيٽ تي اقليتي اميدوارن کي ٽڪيٽ نه ڏني ويندي آهي. اچو ته گذريل ٽن چونڊن جو جائزو وٺون. 2002ع جي قومي اسيمبلي لاءِ سنڌ ۾ 8 هندو اميدوارن چونڊن ۾ حصو ورتو. انهن مان جيڪب آباد مان 3، ميرپورخاص مان 3 ۽ ٿرپارڪر مان 2 هُئا. انهن مان چار آزاد هُئا. انهن مان صرف هڪ اميدوار ڪشنچند پارواڻي کي ميرپورخاص مان نيشنل الائنس جي ٽڪيٽ هُئي. هن 48 هزار ووٽ کنيا، پر پيپلز پارٽي جي اميدوار هٿان هارائي ويو. سنڌ اسيمبلي لاءِ ٿرپارڪر، بدين، گهوٽڪي، جيڪب آباد، نوابشاهه، حيدرآباد، ميرپورخاص ۽ دادو جي 22 تڪن مان 42 اقليتي اميدوارن جنرل سيٽن تي فارم ڀرايا. انهن مان 13 اميدوار پارٽي ٽڪيٽ تي هُئا. ٽڪيٽ ڏيندڙ پارٽين ۾ ايم ڪيو ايم 4، تحريڪ انصاف 3، پيپلز پارٽي 2 ۽ ق ليگ 1.  باقي آزاد هُئا. هتي اهو چئي سگهجي ٿو ته ايم ڪيو ايم ۽ ق ليگ جي اميدوارن ۽ سندن پارٽين کي ووٽرن ۾ ڪا حمايت حاصل نه هُئي. انهن رڳو مجموعي طور پارٽيءَ لاءِ کنيل ووٽن ۽ اهو ڏيکارڻ ته انهن ڪيترن ئي تڪن تي اميدوار بيهاريا آهن واري مقصد لاءِ ٽڪيٽون ڏنيون. 2008ع جي چونڊن ۾ قومي اسيمبليءَ لاءِ 8 اميدوار ميدان ۾ لٿا. اهي ٿرپارڪر، جيڪب آباد، دادو، ميرپورخاص ۽ عمرڪوٽ ضلعن مان هُئا. انهن مان رڳو ٻن اميدوارن کي پارٽي ٽڪيٽ هُئي. سڀ کان وڌيڪ ووٽ کڻندڙ پيپلز پارٽي جو مهيش ملاڻي هو، جيڪو هارائي ته ويو پر هن 33411 ووٽ کنيا. 2008ع جي چونڊن ۾ صوبائي اسيمبلي لاءِ اقليتي اميدوارن جي دلچسپي گهٽي هئي، ان ڪري 28 اميدوارن چونڊ وڙهي. جن مان چئن وٽ پارٽي ٽڪيٽ هُئي. پيپلز پارٽي جو ڊاڪٽر ديارام 48423 ووٽ کڻي کٽيو. هي اهو تڪ آهي، جتي اقليتي ووٽ ڪو گهڻو ڪونهي. هن ملڪ اسد سڪندر جي حامي اميدوار هئڻ سبب کٽيو. 2013ع جي چونڊن ۾ جنرل سيٽن تي رڳو 7 اميدوار هئا. قومي اسيمبلي تي تحريڪ انصاف جو لال مالهي، ايم ڪيو ايم طرفان موهن اوڏ، منگهارام ڀيل، ديوداس هُئا. سنڌ اسيمبلي جي لاءِ پي پي طرفان مهيش ملاڻي، انجينئر گيانچند هئا. عيسائي برادريءَ سان تعلق رکندڙ پي ايڇ ڊي اسڪالر ڊاڪٽر صابر مائيڪل موجب چونڊن ۾ اقليتن جي شرڪت غير موثر ۽ غير فعال رهي. انهن خاص ڪري ڪراچي مان پاڻ کي چونڊن کان پري رکيو. جڏهن ته وڏين پارٽين طرفان ووٽ وجهڻ لاءِ ججهو دٻاءُ هو. ڪن هنڌن تي اهي پارٽيون پنهنجي دٻاءَ واري مهم ۾ ڪامياب به ويون. اقليتي اميدوارن جي چونڊ يا اقليتي ووٽرن جي نمائندگي سياسي پارٽين جي هٿ وس آهي، پر اهي انهن کي گهربل نمائندگي جو موقعو نٿيون ڏين. ٿيندو ائين آهي ته اسيمبلي ميمبر ٿيندڙ نه واسطيدار ذاتين ۾ سرگرم ۽ فعال آهي، نه وري انهن جي مجموعي طور ملڪ جي اقليتن ۾ مقبوليت آهي. اسيمبلي ۾ ٿاڦيل طور آيل انهن اقليتي ميمبرن جي رڳو ڪڏهن ڪڏهن ووٽ مهل ضرورت پوندي آهي. اقليتي نمائندگيءَ جو ٽڪساٽ عجيب جوڙيل آهي. ٿرپارڪر ۽ عمرڪوٽ ضلعن ۾ 40 کان 49 سيڪڙو تائين اقليتي آبادي آهي، پر اتي جرنل سيٽن تي اقليتن سان واسطو رکندڙ اميدوارن کي ترجيح نه ڏني ويندي آهي. ٿرپارڪر ۾ ٻئي ڀيرا جنرل سيٽ لاءِ ڊاڪٽر مهيش ملاڻي پيپلز پارٽي جي ٽڪيٽ تي آهي. عمرڪوٽ ۾ اقليتي ووٽرن جي وڏي انگ باوجود سياسي پارٽيون اقليتي اميدوارن کي جنرل سيٽ تي ٽڪيٽ ڏيڻ لاءِ تيار ناهن. ٽڪيٽون ڏيڻ جي مختلف حوالن سان ميرٽ نٿي ٿئي، ان ڪري اهي ماڻهو جيڪي پارٽي قيادت کي ويجها آهن يا ان تائين رسائي ڪري ٿا وٺن، تن کي ٽڪيٽ ملي ٿو. پوءِ ڀلي ان جي ذات برادري ۾ مقبوليت يا مڃتا هجي يا نه هجي. هندو براردري ۾ 90 سيڪڙو جي لڳ ڀڳ وڏي اڪثريت شيڊيولڊ ڪاسٽ ميگهواڙ، ڀيل، ڪولهي ذاتين سان تعلق رکي ٿي، اهي غريب ۽ بي سهارا آهن. انهن جا ووٽ وڏيري جي وس هوندا آهن، ۽ اهي پڪا هوندا آهن. ان ڪري تر جو وڏيرو جنهن کي چاهي ووٽ ڏياري سگهي ٿو. اهي ووٽ ئي کٽڻ يا هارائڻ جو سبب بڻجن ٿا. ان ڪري اليڪٽيبل انهن جمهوريت کي حقيقي معنائون ڏيارائڻ لاءِ پوئتي پيل انهن شيڊيولڊ ڪاسٽ جي حقيقي نمائندگي يقيني بڻائي. مثال طور اسيمبلين ۾ سيٽون آبادي جي تناسب سان رکيون وڃن. اهڙي قانونسازي ٿيڻ گهرجي. سياسي پارٽيون خاص ڪري اهي تڪ جتي 25 سيڪڙو کان وڌيڪ اقليتي ووٽر آهن، اتي اقليت سان تعلق رکندڙ کي جنرل سيٽ تي ٽڪيٽ ڏئي اميدوار نامزد ڪرڻ لاءِ پارٽين اندر طريقي کي وڌيڪ جمهوري ۽ شفاف بڻايو وڃي. سيٽون پئسن تي وڪڻڻ وارو سلسلو بند ڪيو وڃي، ٻي صورت ۾ اقليتن کي حقيقي نمائندگي نه ملي سگهندي. sohailsangi@yahoo.com

http://kawish.asia/Articles1/Sohail%20Sangi/2018/2018/03%20Jul%202018.htm

چونڊون ڪنهن ملڪ فيصلي سازي ۽ انتظام ڪاري ۾ سماج جي مختلف طبقن کي شرڪت جو موقعو ڏين ٿيون. ڏاهن جو چوڻ آهي ته عام ماڻهن جي سگهه جو اظهار چونڊن ۾ ٿيندو آهي. خاص ڪري غريب ۽ پيڙهيل طبقا پنهنجي ووٽ ذريعي سياست، معيشت ۽ ٻين معاملن ۾ پنهنجي پتي وٺي سگهن ٿا. اها ڳالهه ٻين هنڌن تي کڻي چڱي طرح لاڳو نه ٿيندي هجي، پر پاڪستان ۾ اقليتن جي ووٽرن تي گهڻو لاڳو ٿئي ٿي. پاڪستان ۾ ڪل اقليتي ووٽر 27 لک 77 هزار آهن، جن جو وڏو انگ هندو آهي ۽ اهي سنڌ ۾ رهن ٿا.

هڪ حساب سان سنڌ جي اٺن ضلعن ۾ اقليتي ووٽر سڌي طرح سان هار ۽ جيت تي اثرانداز ٿين ٿا. ايتري سگهه رکڻ باوجود عملي طرح اهي بيوس آهن. انهن جا نمائندا چونڊجڻ لاءِ ڪا اليڪشن ئي نه ٿيندي آهي. ٿيندو ائين آهي ته قومي يا صوبائي، جنهن به اسيمبلي ۽ مختلف پارٽين جا جيترا ميمبر چونڊجي ايندا آهن، انهن جي تناسب سان اقليتن جون سيٽون انهن پارٽين کي ڏنيون وينديون آهن. ها ايترو ضرور آهي ته ان کان اڳ انهن مخصوص سيٽن جا اميدوار فارم ڀرائيندا آهن. ٻئي طرف سياسي جماعتون مخصوص اميدوارن جي ترجيحي لسٽ اليڪشن ڪميشن کي ڏئي ڇڏينديون آهن، جنهن ۾ ترتيبوار نالا هوندا آهن. پاڪستان جي قومي اسيمبليءَ ۾ 342 سيٽون آهن،، پر چونڊ رڳو 272 سيٽن تي ٿيندي آهي. باقي 70 مخصوص سيٽن تي اهو ئي طريقو لاڳو ٿيندو آهي، جن جي چونڊ نه ٿيندي آهي. انهن مان 60 عورتن جون سيٽون آهن ۽ 10 اقليتن جون. مطلب ته مخصوص سيٽن جي اميدوارن جا نه سڌي طرح ڪي ووٽر يا تڪ آهن، ۽ نه وري انهن عام ووٽرن کي پنهنجي لاءِ ووٽ ڏيڻ جي اپيل ڪرڻي پوندي آهي، ۽ نه وري انهن کي پنهنجي لاءِ چونڊ مهم هلائڻي پوندي آهي. جيڪي ڪجهه کين ڪرڻو هوندو آهي، سو پارٽيءَ سان ڪرڻو پوندو آهي.

پاڪستان ۾ سياسي پارٽين جي تنظيم ڪاري، ان جا ادارا ۽ فيصلا سازي جو ميڪنزم ڪنهن به طرح سان جمهوري نه آهي، ۽ نه ئي وري ان جو منظم يا طئي ٿيل اصول آهي. ان جو اهو طريقيڪار ڏاڍو منجهائيندڙ، پراسرار ۽ يڪطرفو آهي، جنهن ۾ واسطيدار ڪميونٽي کان به نه پُڇيو ويندو آهي، جنهن جي نمائندگي جا دعويدار ٿي هي اقليتي ميمبر اچي ويهندا آهن. اهڙي صورت ۾ ٿيندو ائين آهي ته ”يئس مين“ اسيمبلين ۾ اچي ويهندا آهن، جيڪي پنهنجي سياسي مالڪن جي اشاري تي پيا هلندا آهن. اها مشق گذريل ٽن اليڪشنن کان جاري آهي. ان کان اڳ اڃان ٻي مشڪري به هئي. جنرل ضياءَ  اقليتن لاءِ جدا چونڊن جون طريقو رائج ڪيو، جنهن موجب اقليتي ووٽر اقليتي اميدوار کي ئي ووٽ ڏئي سگهندا، يعني قومي اسيمبلي جي اقليتي اميدوار جو تڪ سڄو پاڪستان هو ۽ صوبائي اسيمبلي جي اميدوار جو تڪ سڄو صوبو- ائين اميدوارن جي سڄي ملڪ يا صوبي ۾ ووٽر تائين رسائي يا وري ميمبر ٿيڻ بعد ان تائين ووٽر جي رسائي وڏو مسئلو پئي بڻيو. ٻئي طرف اهو نابرابريءَ تي ٻڌل هو. ان سبب اهو به ٿيو، جو تر جي بااثر ماڻهن علائقي جي اقليتي خاص ڪري شيڊيولڊ ڪاسٽ کي ڪنهن ليکي ۾ ئي نه آندو، ڇاڪاڻ جو سمورن معاملن ۾ اهي بااثر غريب اقليت کان ڏاڍا هُئا. وڌيڪ اهو ته کين ووٽن جي محتاجي ٿي پئي، سو ڪٿي ٽڪو پئسو ان جو لحاظ ڪيائون پئي. ضياءَ جو جدا چونڊن وارو نظام 25 سال هليو، جنهن تحت ملڪ ۾ 5 ڀيرا چونڊون ٿيون. گڏيل چونڊن جي سرشتي هيٺ هاڻي چوٿون ڀيرو چونڊون ٿين پيون. اهو به طلمساتي ۽ ڪاسميٽڪ سرشتو آهي، جنهن ۾ سياسي پارٽيون ئي طئي ڪنديون آهن ته اقليتن جي نمائندگي ڪير ڪري. ان لاءِ نه عام ووٽر، نه اسيمبلي جا ميمبر ۽ نه ئي پارٽي اندر ڪا چونڊ ٿيندي آهي، ۽ نه ئي ڪو ووٽ وڌو ويندو آهي. بلڪه وڏيري جي اوطاق جيان فيصلا ٿيندا آهن. ٿيندو ائين آهي ته ٻيو ته ڇڏيو، جن تڪن ۾ اقليتي ووٽر 40 کان 50 سيڪڙو تائين هوندا آهن، اتي به جنرل سيٽ تي اقليتي اميدوارن کي ٽڪيٽ نه ڏني ويندي آهي.

اچو ته گذريل ٽن چونڊن جو جائزو وٺون. 2002ع جي قومي اسيمبلي لاءِ سنڌ ۾ 8 هندو اميدوارن چونڊن ۾ حصو ورتو. انهن مان جيڪب آباد مان 3، ميرپورخاص مان 3 ۽ ٿرپارڪر مان 2 هُئا. انهن مان چار آزاد هُئا. انهن مان صرف هڪ اميدوار ڪشنچند پارواڻي کي ميرپورخاص مان نيشنل الائنس جي ٽڪيٽ هُئي. هن 48 هزار ووٽ کنيا، پر پيپلز پارٽي جي اميدوار هٿان هارائي ويو. سنڌ اسيمبلي لاءِ ٿرپارڪر، بدين، گهوٽڪي، جيڪب آباد، نوابشاهه، حيدرآباد، ميرپورخاص ۽ دادو جي 22 تڪن مان 42 اقليتي اميدوارن جنرل سيٽن تي فارم ڀرايا. انهن مان 13 اميدوار پارٽي ٽڪيٽ تي هُئا. ٽڪيٽ ڏيندڙ پارٽين ۾ ايم ڪيو ايم 4، تحريڪ انصاف 3، پيپلز پارٽي 2 ۽ ق ليگ 1.  باقي آزاد هُئا. هتي اهو چئي سگهجي ٿو ته ايم ڪيو ايم ۽ ق ليگ جي اميدوارن ۽ سندن پارٽين کي ووٽرن ۾ ڪا حمايت حاصل نه هُئي. انهن رڳو مجموعي طور پارٽيءَ لاءِ کنيل ووٽن ۽ اهو ڏيکارڻ ته انهن ڪيترن ئي تڪن تي اميدوار بيهاريا آهن واري مقصد لاءِ ٽڪيٽون ڏنيون.

2008ع جي چونڊن ۾ قومي اسيمبليءَ لاءِ 8 اميدوار ميدان ۾ لٿا. اهي ٿرپارڪر، جيڪب آباد، دادو، ميرپورخاص ۽ عمرڪوٽ ضلعن مان هُئا. انهن مان رڳو ٻن اميدوارن کي پارٽي ٽڪيٽ هُئي. سڀ کان وڌيڪ ووٽ کڻندڙ پيپلز پارٽي جو مهيش ملاڻي هو، جيڪو هارائي ته ويو پر هن 33411 ووٽ کنيا. 2008ع جي چونڊن ۾ صوبائي اسيمبلي لاءِ اقليتي اميدوارن جي دلچسپي گهٽي هئي، ان ڪري 28 اميدوارن چونڊ وڙهي. جن مان چئن وٽ پارٽي ٽڪيٽ هُئي. پيپلز پارٽي جو ڊاڪٽر ديارام 48423 ووٽ کڻي کٽيو. هي اهو تڪ آهي، جتي اقليتي ووٽ ڪو گهڻو ڪونهي. هن ملڪ اسد سڪندر جي حامي اميدوار هئڻ سبب کٽيو.

2013ع جي چونڊن ۾ جنرل سيٽن تي رڳو 7 اميدوار هئا. قومي اسيمبلي تي تحريڪ انصاف جو لال مالهي، ايم ڪيو ايم طرفان موهن اوڏ، منگهارام ڀيل، ديوداس هُئا. سنڌ اسيمبلي جي لاءِ پي پي طرفان مهيش ملاڻي، انجينئر گيانچند هئا. عيسائي برادريءَ سان تعلق رکندڙ پي ايڇ ڊي اسڪالر ڊاڪٽر صابر مائيڪل موجب چونڊن ۾ اقليتن جي شرڪت غير موثر ۽ غير فعال رهي. انهن خاص ڪري ڪراچي مان پاڻ کي چونڊن کان پري رکيو. جڏهن ته وڏين پارٽين طرفان ووٽ وجهڻ لاءِ ججهو دٻاءُ هو. ڪن هنڌن تي اهي پارٽيون پنهنجي دٻاءَ واري مهم ۾ ڪامياب به ويون.

اقليتي اميدوارن جي چونڊ يا اقليتي ووٽرن جي نمائندگي سياسي پارٽين جي هٿ وس آهي، پر اهي انهن کي گهربل نمائندگي جو موقعو نٿيون ڏين. ٿيندو ائين آهي ته اسيمبلي ميمبر ٿيندڙ نه واسطيدار ذاتين ۾ سرگرم ۽ فعال آهي، نه وري انهن جي مجموعي طور ملڪ جي اقليتن ۾ مقبوليت آهي. اسيمبلي ۾ ٿاڦيل طور آيل انهن اقليتي ميمبرن جي رڳو ڪڏهن ڪڏهن ووٽ مهل ضرورت پوندي آهي. اقليتي نمائندگيءَ جو ٽڪساٽ عجيب جوڙيل آهي. ٿرپارڪر ۽ عمرڪوٽ ضلعن ۾ 40 کان 49 سيڪڙو تائين اقليتي آبادي آهي، پر اتي جرنل سيٽن تي اقليتن سان واسطو رکندڙ اميدوارن کي ترجيح نه ڏني ويندي آهي. ٿرپارڪر ۾ ٻئي ڀيرا جنرل سيٽ لاءِ ڊاڪٽر مهيش ملاڻي پيپلز پارٽي جي ٽڪيٽ تي آهي. عمرڪوٽ ۾ اقليتي ووٽرن جي وڏي انگ باوجود سياسي پارٽيون اقليتي اميدوارن کي جنرل سيٽ تي ٽڪيٽ ڏيڻ لاءِ تيار ناهن. ٽڪيٽون ڏيڻ جي مختلف حوالن سان ميرٽ نٿي ٿئي، ان ڪري اهي ماڻهو جيڪي پارٽي قيادت کي ويجها آهن يا ان تائين رسائي ڪري ٿا وٺن، تن کي ٽڪيٽ ملي ٿو. پوءِ ڀلي ان جي ذات برادري ۾ مقبوليت يا مڃتا هجي يا نه هجي. هندو براردري ۾ 90 سيڪڙو جي لڳ ڀڳ وڏي اڪثريت شيڊيولڊ ڪاسٽ ميگهواڙ، ڀيل، ڪولهي ذاتين سان تعلق رکي ٿي، اهي غريب ۽ بي سهارا آهن. انهن جا ووٽ وڏيري جي وس هوندا آهن، ۽ اهي پڪا هوندا آهن. ان ڪري تر جو وڏيرو جنهن کي چاهي ووٽ ڏياري سگهي ٿو. اهي ووٽ ئي کٽڻ يا هارائڻ جو سبب بڻجن ٿا. ان ڪري اليڪٽيبل انهن جمهوريت کي حقيقي معنائون ڏيارائڻ لاءِ پوئتي پيل انهن شيڊيولڊ ڪاسٽ جي حقيقي نمائندگي يقيني بڻائي. مثال طور اسيمبلين ۾ سيٽون آبادي جي تناسب سان رکيون وڃن. اهڙي قانونسازي ٿيڻ گهرجي. سياسي پارٽيون خاص ڪري اهي تڪ جتي 25 سيڪڙو کان وڌيڪ اقليتي ووٽر آهن، اتي اقليت سان تعلق رکندڙ کي جنرل سيٽ تي ٽڪيٽ ڏئي اميدوار نامزد ڪرڻ لاءِ پارٽين اندر طريقي کي وڌيڪ جمهوري ۽ شفاف بڻايو وڃي. سيٽون پئسن تي وڪڻڻ وارو سلسلو بند ڪيو وڃي، ٻي صورت ۾ اقليتن کي حقيقي نمائندگي نه ملي سگهندي.