پاڪ-ڀارت ڇڪتاڻ ۽ افغانسان ۾ ٻاهرين قوتن جا مفاد

 

پاڪ-بهارت ڇڪتاڻ ۽ افغانسان ۾ ٻاهرين قوتن جا مفاد   سومر 12 آگسٽ 2013ع

پاڪستان ۽ ڀارت وچ ۾ صورتحال ڏينهون ڏينهن ڇڪتاڻ واري ٿيندي وڃي. ڪنٽرول لائين تي رونما ٿيل واقعن، ان بعد دهليءَ ۾ پاڪستاني هاءِ ڪميشن جي ٻاهران اُتان جي حڪمران پارٽيءَ جي احتجاج ٻنهي پاڙيسري ملڪن جي وچ ۾ ناتا سُڌرڻ جي اُميد کي في الحال بِنهه جهڪو ڪري ڇڏيو آهي. وزير اعظم نواز شريف انڊيا سان ناتا بهتر ۽ خوشگوار بنائڻ جي ڳالهه ڪئي هئي پر سندس اها خواهش به ڏَچي ۾ اچي وئي آهي. ٻنهي ملڪن جي وزيراعظمن جي وچ ۾ جيڪا ملاقات جي اميد پيدا ٿي هئي، اها پڻ گهڻي ڀاڱي معدوم ٿي چڪي آهي، صورتحال ۾ بدتريءَ جي شروعات الزامن کان ٿي. سڀ کان پهرين انڊيا الزام هنيو ته، ان جي آرمي پوسٽ تي پاڪ آرمي جي ڊريس ۾ هٿياربندن حملو ڪيو، جنهن ۾ ان جا ڪجهه فوجي مارجي ويا. ان بعد اهو سلسلو شروع ٿي ويو. پاڪستان انڊيا تي الزام هنيو ته، ان جي بارڊر سيڪيورٽي فورس، سيالڪوٽ سيڪٽر ۾ حملو ڪيو آهي ۽ ائين الزامن جو سلسلو ”ڏي جواب، وٺ جواب“ جي شڪل ۾ شروع ٿي ويو. مشرف دور  نومبر 2003ع ۾ ٻنهي ملڪن جي وچ ۾ ٺاهه ٿيو هو ته، اهي هڪ ٻئي جي پوسٽن ۽ اهلڪارن کي نشانو نه بڻائيندا. پر هاڻي اهو ٺاهه لُڙهي ويو آهي. انڊيا پنهنجو ڪيس ائين به مضبوط ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي، جو حڪمران جماعت ڪانگريس جي ماڻهن نئين دهليءَ ۾ پاڪستاني هاءِ ڪميشن جي ٻاهران مظاهرو ڪيو. ظاهر آهي ته، اهو مظاهرو پارٽيءَ جي قيادت جي صلاح يا هدايت بنا ممڪن نه هو. ان کان علاوه ڪانگريس پارٽي پارليامينٽ ۾ به سخت دٻاءُ ۾ اچي ويئي. اُتي مخالف ڌر  سڄي سرڪاري ڪارروائي روڪرائي ڇڏي ۽ حڪومت جي پاڪستان ڏانهن نرميءَ واري رويي کي نِنديندي چيو ته، هينئر ڪو ڳالهين جو وقت ناهي. ان وچ ۾ ٻنهي ملڪن جي ڊائريڪٽرز ملٽري آپريشن پڻ هڪ ٻئي سان ٽيليفون تي ڳالهايو. پر اهي سڀ ڪوششون رائيگان ثابت ٿيون. انڊيا ۾ اها گرمي رڳو فوجي سطح تي نه، پر پارليامينٽ ۾ توڙي پارليامينٽ کان ٻاهر احتجاج جي شڪل ۾ سامهون آئي آهي. ايندڙ مهيني گڏيل قومن جي جنرل اسيمبليءَ جي اجلاس جي موقعي تي ٻنهي ملڪن جي وزيراعظمن جي ملاقات جو پروگرام ٺهي رهيو هو. جنهن ۾ وولر بئراج جي حوالي سان پاڻيءَ واري تڪرار، سير ڪريڪ ۽ ٻين تڪراري معاملن تي ڳالهيون ٿيڻيون هيون. پر هاڻي جيڪڏهن اها ملاقات ۽ ڳالهيون نٿيون ٿين، ته پوءِ اهو ئي سمجهيو ويندو ته، سويلين ۽ چونڊيل حڪومت، جنهن وٽ هيوي مينڊيٽ به آهي ۽ ان جو تعلق پنجاب سان آهي، تنهن هارايو ۽ ٻنهي ملڪن جي وچ ۾ ويڇو ۽ ڇڪتاڻ پيدا ڪندڙ قوت ڌر کٽيو. سچ ته اهو آهي ته، ٻنهي ملڪن جي وچ ۾ امن موجود ناهي. انڊيا 2008ع ۾ ممبئي واري واقعي کي پاسيرو رکڻ لاءِ تيار ناهي. پاڪستان وري شدت پسندن کي ڪنٽرول نه پيو ڪري، يا نه پيو ڪري سگهي. ائين ٻئي ملڪ پنهنجي  پنهنجي موقف تي سختيءَ سان بيٺل آهن. پرڏيهي ماهرن جو چوڻ آهي ته، ان ڳالهه ايٽمي طاقت رکندڙ ٻنهي ملڪن کي 2011ع کان پوءِ ٻه ڀيرا جنگ جي ڪنڌيءَ تي بيهاريو، جڏهن ته روزمره جي ڇڪتاڻ سبب ناتن ۾ ويڇا ان کان علاوه آهن، جيڪي ٻنهي ملڪن جي عوام کي هر حوالي سان نقصان پهچائي رهيا آهن. جيڪڏهن ان نقطي تي ٻنهي ملڪن جي موقف تي غور ڪجي، ته اهو چوڻ بيجا نه ٿيندو ته، ڇا شدت پسند ٻنهي ملڪن جي حڪومتن ۽ مفادات جي ڪوششن کي ناڪام بڻائيندا رهندا. ٻئي ملڪ، انهن جون حڪومتون ۽ عوام اهو سڀ ڪجهه ڏسندو رهندو؟ اهڙي قسم جي شدت پسندي پاڪستان لاءِ نه رڳو ٻاهرين دنيا ۾، بلڪه ملڪ اندر به وڏو مسئلو بڻيل آهي. ان ڪري وڌيڪ ذميواري پاڪستان جي ٿئي ٿي، ته هو اهڙا اثرائتا اپاءُ وٺي، جنهن سان اهو مسئلو ختم ٿي سگهي. انڊيا ۽ پاڪستان جي وچ ۾ بهتر لاڳاپن ۽ ڇڪتاڻ واري صورتحال ختم ڪرڻ جي پويان آمريڪا جي نئين دلچسپي پيدا ٿي آهي. سو ان ڪري، جو آمريڪا چاهي ٿو ته، ايندڙ سال افغانستان ۾ ان جي فوجن جي واپسيءَ بعد علائقي ۾ استحڪام هجي. معنى جيڪو جتي ۽ جيئن آهي، تيئن هجي. انهيءَ سلسلي ۾ ئي آمريڪي نائب صدر جوبيڊن ۽ پرڏيهي سيڪريٽري جان ڪيري تازو  نئين دهليءَ جو دورو ڪيو هو ۽ افغانستان جي صورتحال تي ڳالهايو هو. بعد ۾ جان ڪيري پاڪستان جو به دورو ڪيو هو ۽ وزير اعظم ۽ ٻين اڳواڻن سان ملاقاتون ڪيون هيون. افغانستان مان آمريڪي فوجين جي نڪرڻ بعد انڊيا ۽ پاڪستان، ٻئي پنهنجو اثر رسوخ وڌائڻ چاهين ٿا. ڏاڍي دلچسپ ۽ ساڳئي وقت ڏکوئيندڙ ڳالهه آهي ته، پاڪستان جي انڊيا سان لاڳاپن ۾ به افغان مسئلو وچ ۾ اچي رهيو آهي. پاڪستان کي افغانستان بابت روايتي پاليسي پهرين ڏينهن کان وٺي، اڄ سوڌو ڪوبه فائدو نه ڏنو آهي. ڏيهي توڙي پرڏيهي فرنٽ تي ڏچو ئي ڏچو پيدا ڪيو آهي. سوال اهو آهي ته، ڇا پاڪستان افغانستان بابت پنهنجي روايتي پاليسي ۽ مجموعي طور Strategic  ائپروچ  يا روش تبديل ڪندو؟.