نيب جي ””اختيارن“ جو دائرو ۽ ڪرپشن جا قِصا

نيب جي ””اختيارن“ جو دائرو ۽ ڪرپشن جا قِصا

سهيل سانگي

جمع 10 جولاءِ 2015ع

سنڌ ۾ ڪرپٽ آفيسرن خلاف نيب جي ڪاررواين تي صوبائي حڪومت اعتراض پئي ڪيا، پر انهيءَ احتساب بيورو سپريم ڪورٽ ۾ ڏيڍ سئو ماڻهن جي لسٽ پيش ڪئي، جنهن ۾ وزير اعظم نواز شريف، وزير اعلى پنجاب شهباز شريف، اڳوڻي صدر آصف علي زرداري، پيپلز پارٽي جي ٻن اڳوڻن وزير اعظمن ۽ آفتاب شيرپائو سميت ڪيترن ئي مکيه شخصيتن جا نالا هئا. هڪ رٽائرڊ جنرل جو نالو به هو، جنهن ريلوي بورڊ جي سربراهه هوندي، ريلوي جي زمين ڀڳڙن مُٺ تي وڪرو ڪئي هئي. ان لسٽ بعد اهو تاثر پيو ملي ته نيب رڳو سنڌ ۾ نه، پر وفاقي ادارن ۾ به ڪرپشن خلاف قدم کڻي رهي آهي. هن لسٽ تي وفاقي حڪومت کي به پريشاني آهي، جو نواز ليگ جي قيادت سوڌو ڪجهه ٻيا نالا به آهن. جيتوڻيڪ سپريم ڪورٽ هن لسٽ کي اڻپورو سڏيو آهي ۽ ڪجهه وڌيڪ تفصيل طلب ڪيا آهن. لسٽ ۾ ڏنل اڪثر نالا وفاق سان تعلق رکن ٿا. ڪو ايڪڙ ٻيڪڙ ئي صوبائي عهديدار ان ۾ شامل آهي. سڌ سماءَ واري وفاقي وزير پرويز رشيد ان تي شديد ردعمل ڏيکاريو آهي سندس چوڻ آهي ته، ”ڪرپشن ختم ڪرڻ لاءِ قائم ڪيل هي ادارو سياستدانن جا پٽڪا ڌوڙ پيو ڪري ۽ کين بدنام پيو ڪري.“ ماضيءَ جي تجربي ۾ ڏٺو وڃي ته پرويز رشيد جي ان ڳالهه ۾ وزن لڳي ٿو.

مختصر نموني واري هن لسٽ ۾ ”جوابدار“ جو نالو ڪرپشن جو الزام يا قسم جو تت ۽ گهوٻين واري رقم جو انگ ڏنل آهي. ڪيئي ڪيس اهڙا آهن، جيڪي 10 سال يا ان کان اڳ جا آهن. حيرت جي ڳالهه آهي ته اهي ڪيس ڏهه پندرهن سال بنا ڪارروائي ۽ جاچ ڪرڻ جي التوا ۾ رکيا ويا، انهن خلاف تحقيقات ڇو نه ٿي؟ اهو سوال عدليه به پُڇي ٿي ۽ عوام به. پاڪستان ۾ ڪرپشن ۽ اهي عدالتن ذريعي نه نبيرڻ جي پنهنجي تاريخ آهي، انهن ڪيسن کي بنياد بڻائي سوديبازي ۽ سمجهوتي بازي ٿيندي رهي. سياسي فائدا ۽ حمايت حاصل ڪئي وئي. من پسند طريقي سان چند ماڻهن خلاف ڪرپشن جي الزام ۾ جاچ ڪئي ويندي هئي، بعد ۾ سوديبازي ڪري اها تحقيقات ۽ ڪيس ختم ڪيا ويندا هئا. ائين به ٿيندو رهيو ته ورهين تائين اهي ڪيس ڪورٽ جي شنوائين ۾ ٽنگيل رهيا. نيب جو دائره اختيار الائجي ڪيترو آهي؟ پر هڪ ڳالهه چٽي آهي ته ان ۾ سواءِ هڪ رٽائرڊ جنرل جي عسڪري ڌر جي ڪنهن به ماڻهوءَ جو نالو ڪونهي. نه ته نيوي جي هڪ اڳوڻي ايڊمرل ڪراچي پورٽ ٽرسٽ جي سوين ايڪڙ زمين وڪرو ڪري ڇڏي هئي. اويڪيو پراپرٽي ٽرسٽ جي اڳوڻي چيئرمين ۽ رٽائرڊ جنرل هن ٽرسٽ جي اربين رپين جي قيمتي جائيداد وڪي. هي اهي واقعا آهن، جيڪي هفتن تائين ميڊيا ۾ هلندا رهيا هئا. باقي ڪيئي اهڙا واقعا آهن، جن جي توهان کي اسان کي ڪا خبر ئي ناهي. ٻيون ڳالهيون ڇڏيو، اصغر خان ڪيس وڏي اهميت رکندڙ آهي، جنهن بابت گهربل دستاويز يا ثبوت به آهن. ان ڪيس ۾ سپريم ڪورٽ ٽن جنرلن خلاف ڪارروائيءَ جو حڪم ڏنو هو، انهن خلاف سول توڙي فوجي اداري طرفان ڪنهن ڪارروائي جي اڃا تائين ڪا خبر ميڊيا تائين نه آئي آهي، بجاءِ ان جي جو سمورن خلاف بنا فرق ڪارروائي ڪئي وڃي. ڪيس کڻڻ جو مطلب ڪن کي ڍر ڏيڻ ۽ بچائڻ ته ڪن کي ڦاسائڻ آهي. جنرل مشرف جڏهن نواز شريف جي چونڊيل حڪومت جو تختو اونڌو ڪيو ته هن شروع وارن ڏينهن ۾ ڪرپشن جا ڪيس هلائڻ جو اعلان ڪيو، پر پوءِ ڇا ٿيو؟ هو ان سياسي طبقي سان گڏ وڃي بيٺو، جنهن کي هن ڪرپٽ سڏيو هو يا جنهن خلاف ڪرپشن جا ڪيس داخل ٿيل هئا. انهن ئي ڏينهن ۾ قاف ليگ ۽ ان جي قيادت کي ڪرپشن کان پاڪ ۽ صاف هجڻ جو سرٽيفڪيٽ ملي ويو. اها ٻي ڳالهه آهي، جيڪي جماعتون ۽ سياستدان قاف ليگ جي دروازي تائين نه ويا، تن جا ڏوهه ۽ گناهه ڌوپجي نه سگهيا. هو يا جاچ وارن ادارن يا وري ڪورٽ جي حاضرين جا چڪر ڪاٽيندا هئا. نيٺ ڳالهه اُتي وڃي ٽوڙي وئي، جڏهن سياسي حمايت حاصل ڪرڻ لاءِ اين آر او جاري ڪيو. اين آر او ڄڻ گنگاجل هو، جنهن ۾ ڪرپشن جي گند سان ڀريل سمورا همراهه صاف سٿرا ٿي ويا، ڄڻ مٿن ڪو الزام ئي نه هو. هو اين آر او ذريعي پنهنجا پراڻا گناهه بخشرائي نوان ڏوهه ڪرڻ جهڙا ٿي ويا.

نيب جي لسٽ ايتري ڊگهي ڇو آهي؟ حالانڪه ڪي تجزيه نگار ان کي بنهه ننڍي لسٽ پيا سڏين. ڊگهي لسٽ مان مطلب اهو آهي ته ڪيترائي پراڻا ۽ پينڊنگ ۾ پيل ڪيس ڇو آهن؟ اهي وقت سر ڇو نه اُڪلايا ويا؟ اصل ۾ ڪرپشن جي معاشري ۾ هڪ سياسي نعرو ۽ اصطلاح بڻجي ويو آهي، جنهن جي ذريعي مخالفن کي بدنام ڪري سگهجي ٿو، انهن کي دٻائي ۽ بليڪ ميل ڪري سگهجي ٿو يا انهن کي سياست کان ٻاهر ڪري سگهجي ٿو. ايوب خان ”ايبڊو“ ذريعي سياستدانن کي سياست کان پري ڪيو، بعد ۾ جنرل ضياءَ ”پهرين احتساب پوءِ انتخاب“ جي نعري کي مڃتا ڏني ۽ ان جي آڙ ۾ چونڊون ڪرائڻ کان لنوائيندو رهيو، انهن ٻنهي آمرن جي احتساب جو نتيجو تاريخ جو حصو آهي ۽ هاڻي اها ڳالهه بحث جوڳي نه رهي آهي ته انهن احساب جو نعرو ۽ عمل ڪهڙو مقصد حاصل ڪرڻ لاءِ ڪيو هو. هو دراصل غير آئيني ۽ غير قانوني طور حڪومت ۾ اچڻ کي قانوني شڪل ڏيڻ لاءِ نئون قانون ۽ نئون رستو جوڙي رهيا هئا. هو نوان سياسي بروڪر به پيدا ڪري رهيا هئا ته جيئن پراڻين سياسي جماعتن ۽ اڳواڻن مان جند ڇڏائين، ان لاءِ انهن عام چونڊون نه ڪرايون پر مڪاني چونڊون ضرور ڪرايون. سندن مقصد نون سياسي بروڪرن وسيلي عوام جي هڪ طبقي جي حمايت حاصل ڪرڻ هو.

سپريم ڪورٽ ۾ پيش ڪيل فهرست تي ڪنهن ماڻهوءَ کي تعجب ناهي، ڇاڪاڻ جو اسان وٽ سياست کي بگاڙڻ ۽ ان کي مخصوص شڪل ڏيڻ ۾ ڪرپشن جو وڏو رول رهيو آهي. ستم ظريفي اها آهي، جو ڪرپشن جا جيڪي الزام لڳايا وڃن ٿا، انهن لاءِ دهل گهڻو وڄايو ويندو آهي.  اهي عام ماڻهن ۽ ميڊيا تائين ضرور پهچن ٿا، پر عدالتن تائين نه ٿا پهچن، جتان سزائون اچي سگهن. چند مثال بڻجي سگهن ۽ ڪرپشن بطور نظام جي سياست، حڪومت، انتظاميه ۽ هيٺين سطح تي رائج نه ٿي سگهي، پر ڪرپشن جا اهي الزام توڙي ڪيس منطقي انجام تائين نه ٿا پهچن. اهو ڪم نه ڪا حڪومت ڪرڻ گهري ٿي ۽ نه ئي نيب، ڇاڪاڻ جو اهي ڄاڻن ٿا ته انهن جو اڪلاءُ عدالتن ۾ نه، پر سياست ۾ ٿيندو.

نيب ان لاءِ جوڙي وئي هئي ته ان ذريعي ڪرپشن جو خاتمو ايندو ۽ ڪرپشن جو ٽوڙ ٿيندو. اهو سڀ تڏهن ٿيندو، جڏهن انصاف ٿيندو، پر سالن کان ائين نه پيو ٿئي. نتيجي ۾ هي ادارو اهي مقصد حاصل ڪرڻ ۾ ناڪام ويو، جن لاءِ قائم ڪيو ويو هو. ڪيترائي جوابدار پلي بارگيننگ جي ذريعي ڦٻايل رقم مان ڪجهه رقم ڀري بري ٿي وڃن ٿا. هن عمل سان ٻٽو پيغام ملي ٿو يعني ڪرپشن ڪندا رهو، جيڪڏهن پڪڙجي پئو ته گهوٻيون هنيل رقم مان حصو پتي واپس جمع ڪرائي صاف سُٿرا ٿي، معززن جي لسٽ ۾ اچي وڃو. ان رقم جي ادائگيءَ بعد نه ڪا سزا آهي، نه ڪا پينلٽي يعني ان سان ڪرپشن ختم ٿيڻ بدران ڄڻ ان ۾ واڌ اچي رهي آهي.

دراصل هڪ مضبوط پيغام، سو به موثر طريقي سان ڏيڻ جي ضرورت آهي. ڪرپشن ختم نه ٿيڻ ڪري ماڻهن جي مصيبت ۾ اضافو ٿي رهيو آهي. نيب جو تازو قدم سٺو به لڳي ٿو، پر ڊپ به ٿئي ٿو ته ڪٿي اهو سويلين اختيارين کي وڌيڪ دٻائڻ جو اوزار ته ناهي.

ماڻهن کي شڪ آهي ته هن ڀيري به ماضيءَ جي ڪهاڻي ته نه پئي دهرائي وڃي ته انهن الزامن کي سياسي مقصد حاصل ڪرڻ لاءِ ته استعمال نه ڪيو ويندو؟ ڪو نئون اين آر او ته نه ايندو يا جوابدارن کي واقعي سزا ملي ويندي؟ معاملو ملڪ جي اعلى ترين عدالتن آڏو آهي. ڏسجي ته عام ماڻهن جي حصي ۾ ڪيترو انصاف اچي ٿو.

sohailsangi@yahoo.com

http://kawish.asia/Articles1/Sohail%20Sangi/2015/2015/10%20Jul%202015.htm