ڏياري ملهائڻ جو سياسي مقابلو

ننڍي کنڊ ۾ سهپ ۽ رواداريءَ جو پيدا ٿيل فقدان

جمع 13 نومبر 2015ع ڏياري ملهائڻ  جو سياسي مقابلو   سهيل سانگي

اوچتو ملڪ جي مکيه سياسي اڳواڻن اقليتن خاص ڪري، هندن سان يڪجهتيءَ جو اظهار ڪيو آهي. پيپلز پارٽيءَ جو چيئرمين بلاول ڀٽو زرداري ڏياري ملهائڻ لاءِ مٺي پهتل آهي. تحريڪ انصاف جو سربراهه عمران خان ان شُڀ ڏڻ تي عمرڪوٽ ۾ لٿل آهي. هڪ ڏينهن اڳ وزير اعظم نواز شريف ڪراچيءَ ۾ ڏياريءَ جي تقريب ۾ شرڪت ڪئي، ان موقعي تي ڳالهائيندي هن ڏاڍا تاريخي جُملا چيا: ”ظالم مسلمان به هوندو ته مظلوم هندوءَ جي حمايت ڪندس.“ هن اهو به چيو ته: ”مسلمان، سِک، هندو، عيسائي توڙي پارسي سميت سمورن مذهبن جا ماڻهو هن ملڪ جو حصو آهن.“ وزير اعظم طرفان صوفي سنت ڀڳت ڪنورام جي نالي تي ميڊيڪل ڪامپليڪس جوڙائڻ جو ڪيل اعلان به وڏي اهميت رکي ٿو، پر ان کان وڌيڪ اهم سندس ڪيل تقرير آهي، جيڪا بظاهر پاڪستان جي باني قائداعظم جي 11 آگسٽ 1947ع واري تقرير جو ترجمو ٿي لڳي، جنهن ۾ هن چيو هو ته: ”نئون ملڪ اُتي رهندڙ سڀني ماڻهن جو هوندو ۽ مذهب جي بنياد تي ڪو به متڀيد نه ڪيو ويندو.“ قائداعظم جي اها تقرير نه رڳو عملي طرح سان سان گم ٿي وئي، ماڳهين تاريخ جي صفحن مان به نڪري وئي. وزير اعظم نواز شريف طرفان اهڙو کُليل لفظن ۾ اظهار سڀني کي سٺو لڳي ٿو، خاص ڪري ان ماحول ۾ جڏهن گذريل چند سالن کان ملڪ ۾ مذهبي بنياد پرستي ۽ تنگ نظري اوج تي پُهتل آهن.

اهي ٽئي اظهار ملڪ جي ٽن وڏين پارٽين طرفان ڪيا ويا آهن، جيڪي وفاق يا وري صوبن اندر حڪومت ۾ آهن يعني حڪمران سياسي جماعتون آهن. ملڪ جو عوام ڪيترن سالن کان اهي لفظ ٻُڌڻ لاءِ اوسيئڙي ۾ رهيو، ڇاڪاڻ جو پنجاهه واري ڏهاڪي کانپوءِ جهڙي طرح سان هڪ مذهب کي نه، بلڪه ان ۾ به هڪ خاص فڪر کي جهڙي نموني رياست جي پُٺڀرائي رهي، تنهن ماڻهن کي مذهب ۽ عقيدي جي حوالي سان نه رڳو ورهايو، پري ڪيو، بلڪه هڪ ٻئي خلاف ڪات ڪهاڙا کڻڻ تي پڻ مجبور ڪيو. اڻ سهپ ۽ گُهٽ جو ماحول، جنهن ۾ آزاديءَ سان سوچڻ يا ساهه کڻڻ به ڪنهن شريف ماڻهوءَ لاءِ مشڪل ئي رهيو هو. ڪڏهن ڪو هوا جو جهوٽو آيو ٿي ته ڄڻ ماڻهن ساهه پئي کنيو. ان تي به سوال ڪري سگهجن ٿا يا ته اسان جي حڪمرانن ۽ سياسي اڳواڻن اهڙو موقف ۽ اهڙو اظهار اڳ ڇو نه ڪيو؟ هاڻي جڏهن انهن ڪيو اٿن ته ان کي پنهنجي رويه سياست ۾ عملي شڪل ڪيئن ڏيندا.

بلاول ڀٽو ۽ عمران خان توڙي نواز شريف طرفان ڏياري ملهائڻ وارو مقابلو هونئن ته سياسي مقابلو آهي، جنهن جو تعلق مڪاني ادارن جي چونڊن سان آهي. بلاول ڀُٽي کي، ان ڪري به ٿر وڃڻو پيو، جو اُتي پارٽيءَ اندر ٽي گروپ الڳ الڳ ڪم ڪري رهيا هئا، اُتي ارباب گروپ جي ٻيهر اچڻ جو خطرو پيدا ٿي پيو هو. عمران خان لاءِ عمرڪوٽ اهم آهي، جتي ضلعي اندر اڌو اڌ هندو آبادي آهي، اهي ٻئي ضلعا ڀارت جي سرحد سان لڳندڙ ضلعا آهن.

هن کان اڳ سنڌ توڙي پنجاب ۾ انتهاپسنديءَ جا مختلف واقعا ٿيندا رهيا آهن، جنهن ۾ هندو ڇوڪرين جو زوري مذهب مٽائي شاديون ڪرڻ، هندن جي لڏپلاڻ وارا معاملا به سامهون ايندا رهيا آهن. اهڙن موقعن تي انهن سياستدانن طرفان ڪو چٽو ۽ ٺوس اظهار نه ٿيو، بلڪه ڪيترن معاملن ۾ انهن اڳواڻن جي خاموشي رهي. پيپلز پارٽي پنهنجي ايم اين اي ميان مٺو خلاف ڪارروائي نه ڪري سگهي، جنهن تي رينڪل ڪماري ۽ ڪجهه ٻين هندو ڇوڪرين جي مذهب مٽائڻ جو الزام هو. عمران خان ته ماڳهين ڏيڍ مهينو کن اڳ ميان مٺو سان ملاقات به ڪئي هئي. سياستدانن کي ايندڙ وقت ۾ ان حوالي سان به پنهنجي عمل ۽ موقف جو جائزو وٺڻو پوندو.

پاڪستان جي سياسي اڳواڻن طرفان  اهڙي موقعي تي اظهار ڪيو ويو آهي، جڏهن ڀارت ۾ مذهبي جنونيت وڌيل آهي، خاص ڪري ڀارتي وزير اعظم موديءَ جي پاليسين ڀارت جي اقليتن لاءِ ڏکيو ماحول پيدا ڪيو ۽ انتهاپسنديءَ کي هوا ڏني. ايتري قدر جو ڀارتي دانشورن کي به اچي، ان تي ڳڻتي ٿي ته ڀارت پنهنجو سيڪيولر، سهپ، گهڻ رنگيءَ وارو اميج وڃائي رهيو آهي ۽ انهن باقاعده مودي حڪومت ۽ ان جي اهڙين پاليسين خلاف مهم شروع ڪئي. گڏيل پڌرناما، سرڪاري ايوارڊ موٽائڻ، احتجاج ۽ ٻيا اهڙا ڪم شامل آهن. موديءَ جي هندو انتهاپسنديءَ کي بهار ۾ به مُنهن ٽوڙ جواب مليو، جتي سندس پاليسين خلاف سمورين پارٽين اتحاد ڪري چونڊن ۾ شڪست ڏني.

هڪ پاسي مودي حڪومت جي مذهبي انتهاپسنديءَ واري پاليسي ۽ ان سبب اُتي پيدا ٿيندڙ اڻ سهپ جو ماحول آهي ته ٻئي طرف پاڪستان جي حاڪم سياستدانن جو اقليتن سان اظهار. پاڪستان جي تاريخ ۾ شايد اهو پهريون ڀيرو ايئن ٿي رهيو آهي، ورنه هن کان اڳ ڀارت ۾ انتهاپسندن طرفان جڏهن به ڪو اظهار ٿيو آهي ته ان جي موٽ ۾ پاڪستان مان به اهڙي ئي انتهاپسنديءَ جو مظاهرو ٿيو آهي. نتيجي ۾ ڀارت ۾ رهندڙ مسلمانن ۽ پاڪستان ۾ رهندڙ هندن لاءِ وڌيڪ ڏکيائيون پيدا ٿيون. اسان جي اڳواڻن جي اهڙي موقف سان يقينن عالمي طور پاڪستان جو اميج بهتر ڪرڻ ۾ مدد ملندي، ورنه دنيا ۾ پاڪستان جي سُڃاڻپ انتهاپسند طور ٿي رهي هئي. ڪجهه محققن جو چوڻ آهي ته: ”پاڪستان رياستي سطح تي موهن جي دڙي جي مالڪي نه رڳو ڀارت سان چٽاڀيٽيءَ سبب ڪئي ته اسين ڀارت کان وڌيڪ پراڻي تهذيب آهيون.“ سبب کڻي ڪهڙا به هجن، پر پاڪستان جو موهن جي دڙي بابت ورتل موقف به صحيح هو ۽ هاڻي وارو موقف به ڊگهي پنڌ ۾ صحيح رُخ ۾ لڳي ٿو.

اها ڏاڍي اهم ڳالهه آهي ته اسان جي سياستدانن کي اهو سمجهه ۾ اچي وڃي ته انتهاپسنديءَ جو جواب انتهاپسندي نه، پر سهپ ۽ رواداري آهي. اسان جا سياسي اڳواڻ گڏجي ويهي کڻي، اهڙو اظهار نه ٿا ڪري سگهن، پر جيڪڏهن هن عمل ۾ به ڪن ٿا ته اها چڱي ڳالهه آهي. جيڪڏهن پاڪستان جا سياستدان اهڙي موقف تي بيٺا رهيا ته يقينن ان سان مجموعي طور ننڍي کنڊ ۾ انتهاپسنديءَ کي ڪمزور ڪرڻ ۽ سهپ ۽ رواداريءَ کي مضبوط ڪرڻ ۾ هٿي ملندي.

http://kawish.asia/Articles1/Sohail%20Sangi/2015/2015/13%20Nov%202015.htm

اليڪشن، ڪرپشن ۽ خطي جي گريٽ گيم!

اليڪشن، ڪرپشن ۽ خطي جي گريٽ گيم!

اربع 07 آڪٽوبر 2015ع  سھیل سانگی

جيتوڻيڪ سنڌ ۽ پنجاب ۾ ٿيندڙ مڪاني ادارن جون چونڊون روايتي گهما گهمي کان خالي آهن، پر اهم ڳالهه اها آهي ته بااثر سياسي شخصيتون، جيڪي اسيمبلين يا حڪومت ۾ آهن، اهي گهٽيءَ ۽ ناليءَ جي سار سنڀال يا صفائيءَ سان واڳيل مڪاني ادارن ۾ پنهنجي ذاتي اثر وڌائڻ ۽ برقرار رکڻ لاءِ پنهنجا پُٽ، ڀاءُ، ڀاڻيجا، ڀائٽيا وڏي پئماني تي اڳتي آڻي رهيا آهن. سکر هجي يا شڪارپور ۽ لاڙڪاڻو يا وري خيرپور، ان ڳالهه جو چٽو عڪس ملي ٿو. اهڙي صورت ۾ سنڌ بابت پارٽي چيئرمين بلاول ڀٽو زرداريءَ جو پاليسي بيان ديواني جو خواب بڻجي ويو، جنهن ۾ هن چيو هو ته، ”اسيمبلي ميمبرن يا پارٽي عهديدارن جي مٽن مائٽن کي نه، پر حقيقي معنى ۾ پارٽي ورڪرن کي ٽڪيٽون ڏنيون وينديون.“ ڪجهه هنڌن تي رڳو ٽائون ميونسپل يا يونين جي چيئرمينيءَ کي ڪنهن اسيمبلي ميمبر يا عهديدار پنهنجي مائٽ جي لاءِ يقيني بڻايو آهي، باقي ڪائونسلر واريون سيٽون بظاهر کُليل رکيون آهن، ”جيڪو به کٽي ايندو، اهو پارٽيءَ جو آهي.“ واري حڪمت عمليءَ کي به اپنايو ويو آهي.

ملڪ ۾ لاهور واري ڇوٽي چونڊ يا وري مڪاني ادارن واريون چونڊون، خلقِ خدا جي ڌيان جو مرڪز بڻيل آهن. ان کان اڳ سنڌ اندر ڪرپشن خلاف نيب يا ايف آءِ اي جون ڪارروايون يا وري ايم ڪيو ايم جي حوالي سان رينجرز جون ڪارروايون هيون، جيڪي ميڊيا ۾ به گهڻو اچي رهيون هيون ته عام ماڻهن اندر به انهن جو چوٻول هو ۽ اُن تي بحث ٿي رهيو هو. ڪڏهن انهن موضوعن ۾ ڪا وِٿي آئي پئي ته ڪو ٻيو ننڍو وڏو ”اشو“ سامهون اچي رهيو هو. ايئن پئي لڳو ته ايندڙ وقت ڪا نئين سياسي صورت گري ۽ جُڙت ٿيڻ واري آهي. انهيءَ نئين سياسي جُڙت جي شڪ ۾ ئي پيپلز پارٽيءَ جي اسيمبلي ميمبرن ۽ عهديدارن مڪاني ادارن ۾ پنهنجا مائٽ چونڊرائڻ جو پڪو بندوبست ڪيو. ڪهڙي خبر ايندڙ وقت ۾ انهن ادارن جو ڪو سياسي رول جُڙي پوي، جيڪو عسڪري ڌرين جي اقتدار ۾ موجود هجڻ يا انهن جي بالادستيءَ جي صورت ۾ ٿيندو رهيو آهي. ملڪ اندر هلندڙ هي ٿئيٽر آهي، جنهن ۾ ڪي ماڻهو ڪردار آهن ته ٻيا وري پُرجوش تماشبين آهن.

هڪ ٻيو ٿئيٽر به آهي، جيڪو هن ٿئيٽر کان وڏو آهي، جنهن جا اثر ملڪ، جي سياست، معيشت توڙي ٻين سمورن شعبن تي پوڻا آهن. اهو ٿئيٽر علائقي ۾ آيل اُٿل پُٿل جو آهي. اها اُٿل پُٿل افغانستان مان آمريڪين جي واپسيءَ واري پروگرام سان شروع ٿي هئي. افغانستان ۾ آمريڪا بظاهر چونڊن بعد ڄڻ قومي مفاهمت واري حڪومت جوڙڻ ۾ ڪامياب ٿي ويو. ايران سان ايٽمي توانائيءَ واري پروگرام جي حوالي سان ٺاهه ٿي ويو. سعودي عرب، جنهن عرب ۽ وچ اوڀر ۾ پنهنجو ڪردار وڌائڻ پئي چاهيو، يمن وارو جهيڙو، ان جي ڳچيءَ ۾ پئجي ويو. وچ ايشيا وارين رياستن ۾ موجود توانائيءَ جا وسيلا هڪ نئين گريٽ گيم کي جنم ڏئي چڪا آهن، جنهن ۾ گئس جي پائيپ لائينن کان وٺي، چيني اقتصادي راهداريءَ تائين جا معاملا شامل آهن.

14 سال اڳ جڏهن افغانستان ۾ نئين سياسي صورت گري ٿي هئي، تڏهن به پاڪستان لاءِ ڪجهه اهڙي ئي مونجهاري واري صورتحال هئي. ماهرن جو خيال آهي ته، ”علائقي ۾ ايڏي وڏي اُٿل پُٿل جي موقعي تي پاڪستان ۾ ٽي پرڏيهي پاليسيون پيون هلن. هڪ اها، جنهن جو اظهار وزير اعظم نواز شريف طرفان اوفا ڪانفرنس جي موقعي تي ڪيو ويو. ٻي پاليسي اها آهي، جنهن کي پاڪستان جي پرڏيهي آفيس جي پاليسي طور سُڃاتو وڃي ٿو، ان جو اظهار نواز شريف گڏيل قومن جي جنرل اسيمبليءَ جي اجلاس کي خطاب مهل ڪيو. ٽين پاليسي اها آهي، جيڪا سيڪيورٽي اسٽيبلشمينٽ هلائي رهي آهي“.

گذريل ڀيري به اسين اهو فيصلو نه ڪري سگهيا هئاسين ته طالبان اسان لاءِ اثاثو آهن يا ڏچو؟ افغان حڪومت جي مضبوطي پاڪستان جي حق ۾ آهي يا ان جي ڪمزوري؟ آمريڪا اسان جو دوست آهي يا دشمن؟ هڪ دفعو وري صورتحال اسان کي ساڳئي هنڌ وٺي آئي آهي. سوال ساڳيا آهن، اسان ڪو اهڙو گس نه ٺاهي سگهيا آهيون، جيڪو پنهنجو هجي. آمريڪا سان به اسان جاLove-Hate  (محبت ۽ نفرت) وارا لاڳاپا آهن. اسين آمريڪا جا اتحادي به آهيون ته وري اُن جي اک جو ڪنڊو به آهيون. افغان حڪومت جا سنگتي به آهيون ته مخالف به. پاڪستان ۾ ادارا طالبان سان جهيڙي ۾ آهن، پر افغانستان جو خيال آهي ته، ”پاڪستان افغان طالبان جي پُشت پناهي ٿو ڪري.“ اسين اها وڪالت ته ڪريون ٿا ته، افغان حڪومت کي طالبان سان ڳالهيون ڪرڻ گهرجن، پر پاڪستان ۾ موجود طالبان سان ڳالهين جا مخالف آهيون. اها ڳالهه ڪا گهڻي تحقيق جي گُهرجائو ناهي ته افغان ۽ پاڪستاني طالبان جي وچ ۾ رشتو ناتو آهي. جيڪڏهن اهڙي صورتحال آهي ته اسان کي پنهنجو نقطهءِ نظر ۽ حڪمت عملي ٻئي چِٽا ڪرڻا پوندا. اسين پاڻ جڏهن مونجهاري جو شڪار هونداسين ته پنهنجي باري ۾ ٻاهرين ملڪن کي به مونجهاري ۾ رکنداسين ۽ هڪ ئي وقت ٻن قسمن جي روين جو شڪار ٿينداسين.

اهو صحيح آهي ته آمريڪا هڪ حد تائين هن علائقي ۾ اسپيس ڇڏيو آهي ۽ چين کي وِٿي ملي آهي، پر اهو اسپيس آمريڪا حساب ڪتاب رکي ئي ڏنو آهي. اهو ايئن ناهي، جيئن ٻي عظيم جنگ کانپوءِ برطانيا، آمريڪا کي اسپيس ڏنو هو. بهرحال هڪ نئين گريٽ گيم جو آغاز ٿي چڪو آهي. پاڪستان کي طئي ڪرڻو پوندو ته هو آمريڪا واري ڪيمپ ۾ ٿو بيهي يا چين ۽ روس جي پاسي؟ اها گريٽ گيم ئي رڳو پاڪستان ۾ ئي نه بلڪه سڄي علائقي ۾ نئين سياسي جُڙت ۽ حڪمت عملين کي جنم ڏيندي. فيصلي لاءِ ڊگهي نظر ۽ مضبوط ارادا ۽ رُٿابندي گُهربل آهي. اها گيم لوڪل باڊيز جي اليڪشن ۽ ڪرپشن واري مهم کان وڏي آهي.

ڇا سمجهي ته ”سب خير“ ناهي!؟

ڇا سمجهي ته ”سب خير“ ناهي!؟ 

جمع 21 آگسٽ 2015ع  سهيل سانگي پنجاب جي گهرو کاتي واري وزير شجاع خانزاده جي دهشتگردن هٿان قتل پڪ لاهور ۽ اسلام آباد جي ايوانن کي لوڏيو هوندو، انهن کي الرٽ به ڪيو هوندو ته ملڪ جي هن وڏي صوبي ۾ به صورتحال ”سڀ خير“ واري ناهي. سياسي حڪومت ۽ رياستي ادارن جو رد عمل تڪڙن بيانن جي شڪل ۾ سامهون آيو آهي، ليڪن اهو رد عمل روايتي لڳي ٿو، انهن ۾ ڪيتري سنجيدگي آهي ان کي عمل جي ڪسوٽي ئي پرکبو. وزيراعظم نواز شريف ۽ جنرل راحيل شريف جو چوڻ آهي ته اها سازش ڪندڙن کي نه ڇڏبو، اهي سزائن کان بچي نه سگهندا. وفاقي گهرو معاملن وارو وزير چوڌري نثار علي چوي ٿو ته نيشنل ايڪشن پلان جاري رهندو. پنجاب جي ڪابينا به هڪ ٺهراءُ پاس ڪيو آهي، جنهن ۾ شهيد ريٽائرڊ ڪرنل شجاع جي دهشتگردي خلاف ورتل اپائن ۽ ڪوششن کي ساراهيو ويو آهي ۽ اهو عزم ڏيکاريو ويو آهي ته صوبي ۾ دهشتگردن خلاف ڪارروائي جاري رهندي. اهي سڀ ڀليون ڳالهيون آهن، پر ڪا خبر نٿي پوي ته جيڪو ڪجهه چيو پيو وڃي سو سڀ ڪجهه ڪيئن ٿيندو؟ ڪير ڪندو؟ ممڪن آهي ته ايندڙ چند ڏينهن ۾ ڪنهن پريس رليز جي ذريعي ميڊيا کي ٻڌايو وڃي ته جوابدار هوائي حملي يا مقابلي ۾ مارجي ويا آهن. ها ان ڳالهه کي به رد نٿو ڪري سگهجي ته اهڙي پريس رليز اچي ته جوابدارن کي فوجي عدالت موت جي سزا ٻڌائي آهي. اهو سڀ ٺيڪ آهي پر ان سڄي قصي جا اهي آخري منظر هوندا، اهي سوال پوءِ اڻ جوابيل رهندا ته ان جي پويان اصل ڪير هو ۽ پوري ڪهاڻي ڇا آهي؟ ان ۾ ڪهڙا ور وڪڙ آهن، وغيره. ان کان به وڏي ڳالهه اها ته جيڪي ڪجهه پريس رليز ۾ ٻڌايو ويندو سو سرڪاري موقف هوندو جنهن جي تصديق ۽ وڌيڪ وضاحت ميڊيا، ڪنهن ٻي آزاد ڌر يا اداري وٽان ٿيڻ ممڪن نه هوندي. جيستائين پنجاب جو سوال آهي ته شجاع خانزاده جي شهادت بعد اهو به پڇيو ويندو ته آخر صوبي ۾ نيشنل پلان تي عمل رڪيل ڇو هو؟ حالانڪه اتي به اپيڪس ڪميٽي آهي، پر ان اپيڪس ڪميٽي جو اجلاس گهرو وزير جي قتل بعد به نه ٿي سگهيو. سرڪاري ۽ عسڪري ذريعا چون پيا ته اتر وزيرستان ۽ خيبر پختونخوا ۾ دهشتتگردن خلاف ڪاررواين ۾ نمايان ڪاميابيون ٿيون آهن، دهشتگردن جي حملن ۾ خود شهري علائقن ۾ به گهٽتائي ٿي آهي، ڪيترائي دهشتگردي ماريا ويا آهن، انهن جو نيٽ ورڪ ٽوڙيو ويو آهي. پر اوچتو پشاور اسڪول وارو سانحو ٿي ويو ۽ هاڻي وري هي واقعو ٿيو آهي. ڪراچي ۾ ايم ڪيو ايم جي پارليامينٽرين رشيد گوڊيل حملي بعد زندگي ۽ موت جي ڪشمڪش ۾ آهي، هڪ نظر ۾ ائين ٿو لڳي ڄڻ ملڪ اندر دهشتگردي جي نيئن لهر اٿي رهي آهي. ملڪ هڪ ڊگهي عرصي تائين دهشتگردن جي نرسري بڻيل رهيو آهي، جنهن ۾ مختلف قسم، رنگ، فڪر، نسل ۽ مقصد رکندڙ گروپ سرگرم رهيا آهن. انهن گروپن پنهنجي پنهنجي عسڪري قوت کي به سگهارو ڪيو آهي ۽ پاڻ به نيٽ ورڪ جوڙي ورتا آهن، ڇاڪاڻ جو پنجاب جي گهرو وزير جي قتل جي ذميواري طالبان قبولي آهي ۽ چيو آهي ته سندس برادر تنظيم لشڪر جهنگوي جي ليڊر ملڪ اسحاق جي قتل جو پلاند ورتو ويو آهي. سو انهن گروپن پنهنجي نيٽ ورڪنگ سان گڏوگڏ خود اسان جي معاشري ۾ هيٺين مٿين سطح تي سياسي، معاشي، سماجي ۽ فڪري رشتا به جوڙي ورتا آهن، تنهن ڪري انهن کي منهن ڏيڻ لاءِ منظم ڀرپور رٿابندي ۽ گهڻ رخي لڙائي جي ضرورت آهي. تڏهن وڃي انهيءَ دهشتگردي جي جن مان جند ڇٽندي. شجاع خانزاده جي قتل جو هڪ منظر اهو به آهي. ٻيو پس منظر اهو آهي ته نيشنل ايڪشن پلان جي تحت ملڪ جي باقي علائقن ۽ صوبن ۾ ڪارروايون ٿي رهيون هيون. آپريشن هلي رهيو آهي پر پنجاب واحد صوبو هو جتي ورلي ڪا ڪارروائي ٿي هجي. جڏهن خيبر پختونخوا ۽ قبائلي علائقن ۾ آپريشن شروع ٿيو ته ويڙهاڪ گروپ اتان نڪرڻ شروع ٿيا ۽ ملڪ جي مختلف علائقن ۾ پکڙجي ويا. انهن وٽ ملڪ جي هيٺين حصي ڏي اچڻ جو رستو پنجاب ئي هو. اهي نه رڳو پنجاب جي رستي آيا ۽ ملڪ جي ٻين حصن ۾ پکڙجي ويا، بلڪه انهن پنجاب کي به پنهنجو مسڪن  بڻايو. ميڊيا ۾ اهي خبرون شايع ٿينديون رهيون آهن ته انهن ويڙهاڪ گروپن ۾ پنجاب سان تعلق رکندڙن جو به چڱو انگ شامل آهي. بلڪه ڪي گروپ پنجاب مان ئي پيدا ٿيا  آهن. هڪ زماني ۾ پنجابي طالبان جو اصطلاح به هليو. جيتوڻيڪ پنجاب سرڪاري طور ان جي ترديد ڪئي پر ميڊيا، ڳجها ادارا ان ڳالهه تي قائم رهيا. گذريل عام چونڊن جي موقعي تي به اهڙن گروپن پنجاب جي موجوده حڪمران پارٽي جي مجموعي طور يا ڪن اهم صوبائي وزيرن ۽ اسيمبلي ميمبرن جي خاص طور حمايت ڪئي. ڪن وزيرن ۽ اسيمبلي ميمبرن جي اهڙن ويڙهاڪ گروپن سان رابطن بابت به خبرون ميڊيا ۾ اينديون رهيون. اهو ئي سبب آهي، جو دهشتگردي جي مڪمل خاتمي لاءِ ٺاهيل نيشنل ايڪشن پلان ٺهڻ بعد به اهو خدشو ڏيکاريو پئي ويو ته پنجاب ۾ اهڙي ڪارروائي ڪرڻ نواز حڪومت لاءِ ممڪن ڪونه ٿي لڳي، ڇاڪاڻ جو رڳو معاملو ووٽ بئنڪ جو ناهي بلڪه ان کان به وڌيڪ سياسي حمايت ۽ مخالفت جو به سوال هو. تجزيه نگار ان تي پير کوڙي بيهن ٿا ته نواز ليگ جي سياسي فڪري اساس به مذهبي ۽ ساڄي ڌر واري آهي. ان ڪري اهڙين ڌرين سان ان جي فڪري ۽ سياسي ويجهڙائپ ڪا حيران ڪندڙ ڳالهه نٿي لڳي. گذريل چونڊن کان اڳ پيپلز پارٽي جڏهن مرڪز ۽ سنڌ ۾ حڪومت ۾ هئي، تڏهن دهشتگردي جي هڪ وڏي لهر آئي هئي. ان لهر دوران پنجاب جي وڏي وزير دهشتگردن کي اپيل ڪئي هئي ته اهي پنجاب کي بخشين، ان کان پاسو ڪن. ڄڻ اها ڀائپيءَ ۾ اپيل هئي ۽ پوءِ ٿيو به ائين. پنجاب ۾ دهشتگردن خلاف ڪارروايون تڏهن شروع ٿيون، جڏهن شجاع خانزاده صوبائي گهرو وزير ٿيو. سندس وزرات جي ڏينهن ۾ ئي ملڪ اسحاق جيڪو انتظاميه، حڪومت ۽ سياستدانن لاءِ ڄڻ وڏي دهشت بڻيل هو، ان کي مقابلي ۾ سندس 12 ساٿين سان گڏ ماريو ويو. شجاع خانزاده جي قتل بعد اهي معاملا ڪنهن حد تائين سامهون آيا آهن ته هن نيشنل ايڪشن پلان کي عمل ڪرڻ لاءِ ڀرپور حڪمت عملي ٺاهي هئي، تنهن ڪري سندس قتل رڳو ملڪ اسحاق ۽ ان جي ساٿين جي پلاند طور ناهي، بلڪه ان پوري حڪمت عملي ۽ ڪوششن کي ڄڻ پنجاب ۾ روڪڻ آهي. اهو ئي سبب آهي جو حڪمران جماعت کي پنهنجي ڳڙهه صوبي پنجاب ۾ اڃان تائين ڪو اهڙو ماڻهو ملي نه سگهيو آهي، جيڪو شجاع خانزاده جي جڳهه ڀري سگهي. ڇا صوبائي حڪومت دهشتگردن خلاف منظم ڪارروائي لاءِ وڏي چئلينج کي منهن ڏيندي يا سنڌ وانگر ان کي رينجرس يا فوج جي ضرورت پوندي؟ خدشو آهي ته جيڪڏهن هاڻي پنجاب ۾ دهشتگردن خلاف ڀرپور ڪارروائي نه ڪئي وئي ته ڪٿي اهو صوبو دهشتگردن لاءِ محفوظ ٺڪاڻو نه بڻجي وڃي. سنڌ بلڪه پنجاب جي اهل فڪر ماڻهن جو خيال آهي ته ملڪ جي هن وڏي صوبي ۾ ساڄي ڌر جو فڪر سياسي طور حاوي ٿي ويو آهي. لبرل روشن خيال ۽ ترقي پسند فڪر پنهنجي جڳهه وڃائي ويٺو آهي. انهيءَ ساڳي ڌر جي فڪر جي گروپن جا پاڻ ۾ تضاد ۽ هڪ ٻئي کي آڻ مڃائڻ يا ”تون وڏو يا مان وڏو“ جا تڪرار ۽ معاملا به آهن، انهن جون قربتون آهن ته وري رقابتون به آهن. هي هڪ وڏو پاسو آهي، جنهن کي هن وڏي صوبي اندر چيڪ ڪرڻ جي ضرورت آهي. جيڪڏهن وڏي صوبي ۾ سڀ معاملا حقيقي طور صحيح آهن ته باقي ملڪ ۾ به حالتون بهتر ٿي سگهن ٿيون.

تحريڪ انصاف کي ڊي سيٽ ڪرڻ وارو تحرڪ ۽ چونڊ سڌارن جو سوال!

تحريڪ انصاف کي ڊي سيٽ ڪرڻ وارو تحرڪ ۽ چونڊ سڌارن جو سوال!

خميس 30 جولاءِ 2015ع  سهيل سانگي

   جڊيشل ڪميشن جي فيصلي جا ڪيترائي پاسا اهڙا آهن، جن کي سامهون رکي چونڊن جي طريقي ۽ ان جي عمل ۾ وڏيون تبديليون آڻڻ جي ضرورت آهي. هي اُهي تبديليون آهن، جن جي ڪيترن ئي سالن کان ضرورت محسوس ڪئي پئي وئي. بظاهر لڳي ٿو ته اليڪشن ڪميشن انهن سُڌارن ۽ تبديلين لاءِ ڪم شروع ڪري ڏنو آهي. حڪومت توڙي پيپلز پارٽي چاهين ها ته عمران خان جي ڌرڻن بعد انهن سڌارن تي ڪم شروع ڪري ڇڏين ها، پر اهي جڊيشل ڪميشن جي فيصلي جي انتظار ۾ رهيون. سمورين سياسي ڌرين ۽ تجزيه نگارن جو تڏهن عمران خان تي زور هو ته هو چونڊن ۾ هيرا ڦيري واري ڳالهه کي ماضيءَ جو قصو ڪري ڇڏي ڏي ۽ ان جي بدران فيوچرسٽ ٿي، ايندڙ وقت جون چونڊون انصاف ڀريون ۽ شفاف ڪرڻ واري ڳالهه تي بيهي وڃي ته اهو سندس ملڪي سياست توڙي تاريخ ۾ وڏو ڪنٽري بيوشن ٿيندو، پر ڪپتان اها ڳالهه نه مڃي ۽ هاڻي جڏهن جاچ لاءِ جوڙيل جڊيشل ڪميشن جو فيصلو آيو آهي ته ان جو عملي پهلو اهو ئي آهي.

ڪميشن جي ان فيصلي عمران خان جي مطالبي کي وڏو ڌڪ رسيو، ڇاڪاڻ جو منظم ڌانڌليءَ جو الزام ثابت نه ٿي سگهيو، پر ان مان اهو مطلب ڪڍڻ درست نه ٿيندو ته عمران خان ڪو ماڳهين انهيءَ مطالبي ۽ الزام تان هٿ کڻي ويو آهي، پر هو اڃا تائين ان غلط فهميءَ مان ٻاهر نه نڪري سگهيو آهي. جيتوڻيڪ هو چوي ٿو ته، هن جڊيشل ڪميشن جو فيصلو قبول ڪري ورتو آهي، پر عملي طرح ائين ڪو نه ٿو لڳي. سندس چوڻ آهي ته، ”ڪميشن جو فيصلو اڌورو ۽ اڻپورو آهي.“ ڪميشن اليڪشن واري عمل ۾ ڪيترائي نقص ڄاڻايا آهن، پر عمران خان جي ان الزام کي بنهه رد ڪري ڇڏيو آهي ته منظم ڌانڌلي ٿي هئي. ان رپورٽ بعد تحريڪ انصاف اندر مايوسي فطري ڳالهه هئي، ڇاڪاڻ جو گذريل هڪ سال کان عمران خان جي سياست جو محور هڪ نقطو هو ته 2013ع وارين چونڊن ۾ ڌانڌلي ٿي آهي، ان ڪري وچين مدي واريون چونڊون ٿيڻ گهرجن، پر وچ مدي وارين چونڊن جو گهوڙو مري چڪو آهي. هاڻي سياست ۾ پاڻ کي جوڙي رکڻ ۽ پنهنجي جاءِ پيدا ڪرڻ لاءِ نئين اپروچ ۽ نئين بيانيه جي ضرورت آهي. اهڙي اپروچ جنهن سان پارٽيءَ جي صفن ۾ مضبوطي رهي. ساڳئي وقت تي ٻين پارٽين ۽ ملڪ جي سياسي نظام توڙي حالتن سان ٺهڪندڙ رهي. عمران خان جي پارٽيءَ جي ايتري مقبوليت آهي، جو اها جيڪڏهن نئين اپروچ ۽ بيانيه ڏئي ته واپس پيرن تي بيهي سگهي ٿي. شايد اهو ئي سبب آهي، جو ايم ڪيو ايم، جي يو آءِ (ايف) ۽ ڪجهه ٻيون جماعتون انهي چڪر ۾ آهن ته اسيمبليءَ کان ڪيترائي مهينا غير حاضر ۽ پري رهندڙ تحريڪ انصاف جي ميمبرشپ ختم ڪرائين، اهڙو ٺهراءُ به اسيمبليءَ ۾ آندو ويو آهي.

ايم ڪيو ايم ۽ جي يو آءِ (ايف) جيڪڏهن تحريڪِ انصاف جي خلاف آهن ته ان جو هڪ خاص پسمنظر آهي. ايم ڪيو ايم ڏسي پئي ته جيڪڏهن ڪراچيءَ ۾ هلندڙ آپريشن سبب اهي ڪمزور ٿين ٿا ۽ انهن جي ڪمزور ٿيڻ سبب جيڪو خال پيدا ٿيندو، ان کي ڀرڻ جي هن وقت اهليت فقط تحريڪِ انصاف ۾ آهي. اها ڳالهه گذريل چونڊن ۾ اهي اکين سان ڏسي چڪا آهن. متحده کي خبر آهي ته پيپلز پارٽي توڙي جو سنڌ جي وڏي پارٽي آهي، پر اها متحده جو خالي ٿيل خال ڀرڻ جي اهليت نٿي رکي. ڏئي وٺي انهن (پيپلز پارٽي) وٽ لياريءَ جو جيڪو ڪنٽرول هو، سو به هاڻي انهن جي هٿن مان نڪري ويو آهي. ان سان گڏ ايم ڪيو ايم خلاف آپريشن جي لحاظ کان جيڪي ڪارروايون ٿي رهيون آهن، انهن ۾ به تحريڪِ انصاف کليل نموني سان متحده کي سياسي طور تي نشاني تي رکيو آهي. جيستائين جي يو آءِ (ايف) جو تعلق آهي ته ان پارٽيءَ جو خيبر پختونخوا جي سياست ۾ جيڪا روايتي حصيداري رهي آهي، ان کي به تحريڪِ انصاف ڪافي جهڪو ڪيو آهي، ان ڪري مولانا فضل الرحمان هاڻوڪين چونڊن کان پوءِ لاڳيتو نواز ليگ جي ويجهو رهيو آهي. جڏهن پي ٽي آءِ ڌرڻو هڻي ويٺل هئي، تڏهن به مولانا فضل الرحامن اها تجويز ڏني هئي ته جيئن پي ٽي آءِ وفاقي حڪومت لاءِ مٿي جو سور بڻي آهي، تيئن چو نه خيبر پختونخوا ۾ انهن جي حڪومت لاءِ مسئلا پيدا ڪجن، ۽ عدم اعتماد جي رٿ آڻجي. پر نواز ليگ ان وقت ڪنهن نئين مصيبت ۾ نه پئي وڃڻ چاهيو، بحران کي وڌيڪ تيز نه پئي ڪرڻ چاهيو، ان ڪري نواز شريف پاران مولانا صاحب جي اهڙي تجويز جي حوصلا افزائي نه ڪئي وئي هئي. اڳوڻي نواز شريف ۽ هاڻوڪي نواز شريف ۾ اهو فرق آهي، جو اڳوڻو نواز شريف تڪڙو ٽڪراءَ ۾ هليو ويندو هو ۽ بحران وڌندا هئا، پر هاڻوڪي نواز شريف ڄڻ ته زرداري کان گهڻو ڪجهه سکيو هجي، ۽ مسلسل عملي طور تي ”مفاهمت“ واري پاليسيءَ تي هلي رهيو آهي. شايد اهو ئي سبب آهي، جو ڪالهه به هن پارلياماني پارٽين جو اجلاس گهرائي متحده توڙي جي يو آءِ (ايف) کي درخواست ڪئي ته اهي اسيمبليءَ ۾ پي ٽي آءِ ميمبرن کي ڊي سيٽ ڪرڻ لاءِ داخل ڪيل ٺهراءَ واري اپيل واپس وٺن.

پيپلز پارٽي ۽ نواز ليگ ان ڏس ۾ ڪا به تڪڙ نه ٿيون ڪرڻ گُهرن. جيڪڏهن تحريڪ انصاف کي اسيمبلين مان ڊي سيٽ ڪيو وڃي ٿو ته ان جو فائدو پنجاب ۾ نواز ليگ ۽ پيپلز پارٽي کي نه ملي سگهندو، ڇاڪاڻ جو پنجاب ۾ جيڪا به ڇوٽي چونڊ ٿي آهي، اها تحريڪ انصاف کٽي آهي. ائين نواز ليگ وڃايو آهي، پيپلز پارٽي کي ڪو فائدو ملي نه سگهيو آهي. مطلب ته پنجاب ۾ پيپلز پارٽيءَ جي اُکڙڻ جو سلسلو رُڪجي نه سگهيو آهي. وڌ ۾ وڌ اهو ٿيو آهي ته جڊيشل ڪميشن جي رپورٽ بعد پيپلز پارٽي ڇڏي، پي ٽي آءِ ۾ شامل ٿيڻ جو سلسلو جهڪو ٿيو آهي. جيڪڏهن تحريڪ انصاف کي اسيمبليءَ مان نيڪالي ملي ٿي ته نين چونڊن ۾ خيبر پختونخوا ۾ پي ٽي آءِ جي حڪومت هجڻ ڪري، جي يو آءِ (ايف) ۽ اي اين پي کي ڪجهه فائدو ملي سگهي ٿو، شايد ڪراچيءَ ۾ ايم ڪيو ايم کي. نواز ليگ لاءِ اهو صفا گهاٽي جو سودو ٿيندو، هڪ ته چونڊون نه کٽڻ ڪري اُن جي پت وائکي ٿيندي. ساڳئي وقت عمران کي کيڏڻ لاءِ بال ملي ويندو ۽ هو هڪ دفعو وري هيرو ٿيڻ جي ڪوشش ڪندو. هڪ اهڙي جماعت، جنهن جي هڪ صوبي ۾ حڪومت هجي ۽ ملڪ جي ٻئي صوبي ۾ قومي اسيمبليءَ جون ڳپل سيٽون هجن ۽ اُتي ڪنهن حد تائين ماس بيس به موجود هجي، ان کي اسيمبليءَ مان خارج ڪرڻ ڪو سٺو عمل نه ٿيندو. هن وقت عمران خان ته چاهي ٿو ته کيس ڪو اهڙو اشو ملي، جنهن جي بنياد تي هو پنهنجو نئون مطالبو، نئون نعرو جوڙي ماڻهن تائين وڃڻ جي ڪوشش ڪري. مٿي ذڪر ڪري آيا آهيون ته تحريڪ انصاف سمورين ڪوتاهين باوجود هڪ اهم سياسي قوت آهي، جنهن کي خاص ڪري نوجوانن ۽ پڙهيل لکيل وچولي طبقي ۾ حمايت حاصل آهي، جيڪي تبديليءَ جي نعري سبب هن پارٽيءَ جي جهنڊي هيٺ گڏ ٿيا آهن. عمران خان کي اها پوزيشن ان ڪري به ملي، جو پيپلز پارٽي ملڪ اندر خاص طور پنجاب ۾ نواز ليگ کي وڏو چئلينج ڪندڙ نه رهي. ان جي سياسي طور نواز ليگ سان ڳجهي اتحاد ۽ پنجاب ۾ مضبوط تنظيم ڪاري ۽ اثرائتي ليڊرشپ جي نه هجڻ ڪري به اها جاءِ تحريڪ انصاف کي ملي.

اهو صحيح آهي ته عمران خان جي سياست ۽ سوچ ۾ ڪيترائي تضاد آهن. هڪ پاسي تبديليءَ جو نعرو ٿو هڻي ته ٻئي پاسي وري پراڻ پرست سياسي سوچ جو دفاع ڪندڙ آهي، سندس پاڪستان تحريڪ طالبان سان همدرديون آهن. اهي ڳالهيون جديد قدرن ۽ شهري وچولي طبقي جي سوچ سان ٽڪراءَ ۾ اچن ٿيون. اهي ڳالهيون جيتوڻيڪ اڳ به هيون، پر ٻن ڳالهين ان تي پردو رکيو هو. هڪ عمران جي ڪرشماتي شخصيت/ ليڊرشپ (جيئن ان کي پيش ڪيو ويو) ۽ ٻيو اهو ته هو تبديلي آڻي سگهي ٿو. پراڻي سياسي ليڊرشپ ۽ کيپ مان جند ڇُٽي ٿي، جتي هاڻي ڪلوزڊ ڪلب بڻجي چڪا آهن. هتي ان ڳالهه کي وسارڻ نه گهرجي ته جيئن جيئن عمران خان جي مقبوليت وڌي، ڪيئي موقعي پرست سياستدان تحريڪ انصاف ڏي وڌڻ لڳا. نتيجي ۾ تحريڪ انصاف کڻي اقتدار کي ويجهي آئي، پر ان جو ”تبديلي“ آڻڻ وارو رنگ هلڪو ٿيو. جيڪڏهن جڊيشل ڪميشن جي رپورٽ ۾ ٿورو فرق هجي ها ته ڪيترائي اسيمبلي ميمبر ٿيڻ جا خواهشمند تحريڪ انصاف جو پاسو وٺي چڪا هجن ها. ائين هيءَ پارٽي ڄڻ روايتي پارٽين يا ”پراڻن پاپين“ جي گس تي نڪري پئي هجي ها..

جڊيشل ڪميشن جي فيصلي وقتي طور نواز شريف تان لٽڪندڙ تلوار هٽائي آهي. پيپلز پارٽي سنڌ ۾ ڪرپشن جي آيل الزامن ۽ ان جي مک ليڊرشپ جي پرڏيهه هليو وڃڻ به نواز ليگ لاءِ پنجاب توڙي قومي سطح تي سهولت پيدا ڪئي آهي، پر خراب حڪمراني، ماڻهن کي ڪو رليف نه ملڻ، توانائيءَ جو بحران، ڊگهي مدت وارين معاشي تبديلين جي رٿابندي نه هجڻ، صوبن سان ڪاروهنوار خود وڏا چئلينج آهن، جن کي مُنهن ڏيڻ، حل ڪرڻ ۽ نڀائڻ نواز شريف ۽ سندس ٽيم جي وس جي ڳالهه نه ٿي لڳي.

طالبان وارو معاملو نئين شڪل ۾ ڦاٽ کائي سامهون اچي سگهي ٿو. جيڪڏهن تڪڙ ۾ نواز شريف ڪا غلطي نه ٿو ڪري ته کيس رليف جو وقت 6-8 مهينن جو آهي. ڪالهه لشڪرِ جهنگويءَ جي بانيءَ جي مارجڻ واري واري خبر به وڏي آهي. توڙي جو انتها پسندن خلاف ڪارروايون تيز آهن، ۽ انهن کي ڪنهن حد تائين شڪست به ڏني وئي آهي، پر اڃا اهي مڪمل طور تي ختم ناهن ٿيا. اهڙي قسم يج ڪارراويئن کان پوءِ انهن جا بچيل پوئلڳ لازمي طور تي ڪو ردِعمل ڏيکارڻ جي ڪوشش ڪندا، جنهن چئلينج کي منهن ڏيڻ به نواز شريف سرڪار لاءِ وڏو ٽاسڪ بڻجندو.